AFP nedir?
Alfa feto protein kısaca AFP gebelikte anne karnındaki bebeğin karaciğerinde uretilen bir proteindir, erikinlerin kanında bulunan albumin'e benzer bir proteindir. Gebeliğin erken haftalarında yolk sak kesesinde uretilirken sonradan esas uretim yeri karaciğer olur. Anne karnındaki bebekte uretilen AFP'nin gorevi bugun icin bilinmemektedir. Anne rahmindeki bebeğin karaciğerinde uretilen AFP sadece bebeğin kanına gecmekle kalmaz, bebeği cevreleyen amnion suyuna ve anne kanına da gecer. Bu nedenle anne kanı ile yapılan tahlille değeri olculebilir.

AFP testi ne zaman yapılır?
Gebeliğin 16-20 haftaları arasında anne kanında AFP değeri olculur, 16-18 haftalar arasında yapılması en idealidir. Bu olcum sadece AFP (MSAFP) tahlili yapılarak veya uclu, dortlu testler yapılarak yapılabilir. Uclu ve dortlu testte olculen hormonlardan birisi de AFP'dir. Gebelikte AFP olcumu butun hamilelere yapılmalıdır.

AFP testi neden yapılır?
Hamileliğin 16-20 haftaları arasında anne karnındaki AFP duzeyinin değerlendirilmesindeki amac bebekte olabilecek bazı hastalıkları taramaktır. Bu hastalıklar aşağıda AFP yuksekliğinin nedenleri şeklinde sıralanmıştır. AFP'nin yuksek saptanması bebekte kesin olarak bu hastalıklardan birisinin olduğunu gostermez ancak bu konuda araştırma yapılması icin uyarı vermiş olur. Bebekte hastalık var mı kesin olarak belirlemek icin ultrason ve bazı diğer tetkikler yapılır.
AFP yuksekliğine bağlı bebekte olabilecek başlıca hastalık noral tup defekti (NTD) denilen anomalilerdir. Noral tup defekti bebeğin sinir sistemi, beyin ve omurilik dokuları ile ilgili anomalidir. Halk arasında bebeğin sırtında acıklık olması diye adlandırılan spina bifida ve beynin gelişmemesi yani anensefali başlıca noral tup defekti anomalileridir. Ulkemizde noral tup defekti ortalama 1000 canlı doğumda 3 oranında gorulur. Noral tup defektleri hakkında ayrıntılı bilgiye buraya tıklayarak ulaşabilirsiniz. Gebelikte folik asit vitamini kullanılmaası bu anomalileri azaltır.

AFP normal değeri nedir? Kacın uzeri yuksektir?
Anne kanında olculen AFP değerleri MoM olarak belirtilir. Bu değerin 2.5 MoM'un uzerinde olması yuksek kabul edilir.

AFP yuksekliğinin nedenleri:Erişkin bir insanda da (kadın veya erkek) karaciğer tumoru, hepatit, yumurtalık kanseri gibi bazı nedenlerle AFP yukselebilir. Burada bahsedilecek olan AFP yuksekliği gebeliğin 16-20 haftaları arasında anne kanında yapılan AFP olcumunun yuksek olmasıdır. Anne kanındaki AFP bebekle ilgili ceşitli anomalilere bağlı yukselebilir. Bunlar:
- Noral tup defektleri (Acık spina bifida, anessefali, ensefalosel, eksensefali)
- Bebeğin karın duvarında olan anomaliler (Barsakların karnın dışında olması, omfalosel, gastroşizis)
- Bebekte bazı bobrek anomalileri, renal agenezi (bobreğin gelişmemesi)
- Bebeğin idrar yollarında tıkanıklık (uretral obstruksiyon)
- Bebekte konjenital cilt defektleri ( Epidermolysis bullosa , aplasia cutis)
- Bebeğin akciğerinde kistik adenoid malformasyon
- Fetal tumorler (teratom)
- Oligohidramnios (Bebeğin suyunun az olması)
- Kistik higroma
- Turner sendromu
- Konjenital amputasyon , amniyotik band sendromu
- Bebeğin sindirim sisteminde tıkanıklık: Duodenal atrezi , ozefagus atrezisi , konjenital diafragma hernisi

Spina bifida bebeğin omuriliğinde tam birleşememe durumudur. Acık ve kapalı spina bifida şeklinde olabilir. Acık spina bifidada AFP yukselir ancak kapalı spina bifidada AFP yukselmez, bu testle tespit edilemez.

AFP'nin yuksek cıkması durumunda ne yapılır?
Yukarıda belirtildiği gibi AFP yukselmesi bebekte kesin olarak bir hastalık olduğunu gostermez. Bu bir tarama testidir, kesin netice icin başka metodlar uygulanır. (AFP değeri hafif yuksek yani 2.5 MoM uzerinde gelmişse tekrar AFP olcumu yapılabilir, ozellikle hafif yuksek değerler tekrar edildiğinde normal cıkabilir.) AFP yuksek cıkmışsa oncelikle ayrıntılı ultrason incelemesi ile buna neden olabilecek noral tup defekti, karın duvarı defekti (omfalosel, gastroşizis) gibi anomaliler araştırılır. Bu tur anomaliler ultrason ile yuksek oranda saptanabilir. Ultrasonda bebekte anomali saptanırsa anomalinin ciddiyetine gore aile ile goruşulerek gebeliğin sonlandırılmasına veya devamına karar verilir.
Eğer ayrıntılı ultrason incelemesi ile bebekte bir anomali saptanamaz ise amniyosentez ile bebeğin amniyon suyundan alarak incelemek gerekir. Amnion sıvısında AFP (AFAFP) ve Asetilkolinesteraz (AChE) değerlerine bakılır. Eğer amnion sıvısında AFP ve asetinkolinesteraz değerleri yuksek cıkarsa bebekte %96 oranında acık noral tup defekti vardır anlamına gelir. Ozellikle kucuk noral tup defektleri ve kucuk ensefaaloseller ultrason ile saptanamayabilir, amnion sıvısı incelenmesi ile saptanabilir. Amnion sıvısında bebekte kromozomal anomali varlığı da araştırılabilir.

AFP testinin guvenilirliği ne kadardır?
Araştırmalar gebelikte anne kanında AFP olculmesinin (MSAFP) oldukca guvenilir bir tarama testi olduğunu gostermiştir. Bu test sayesinde acık spina bifida (omurilikte acıklık olması) bulunan bebeklerin %75-90 kadarı, anensefali (beynin gelişmemesi) olan bebeklerin %95 kadarı tespit edilebilmektedir. Bir calışmada omfolosel olan gebeliklerin %90'ında AFP yuksek saptanmıştır, gastroşizis olan gebeliklerin %100'unde AFP yuksek saptanmıştır. AFP'nin yuksek olması bebekte kesin bir hastalık olduğu anlamına gelmez, AFP'nin 2.5 MoM uzerinde olması durumunda bebekte bir hastalık olma riski %4.5 kadardır. AFP ne kadar yuksek olursa bu risk o kadar fazla olur.

AFP değerini etkileyebilecek faktorler:- Gebelik haftası: AFP olcumu 16-20 hafta arasında yapılabilir ancak en doğru olcum icin 16-18 haftalar arası idealdir. Hamilelik haftası yanlış hesaplanırsa veya ultrasonla yanlış olculurse AFP sonucunu ciddi derecede etkileyebilir. Gebelik haftası gercekte olduğundan az hesaplanırsa AFP sonucu yuksek gelecektir.
- Annenin kilosu: Aşırı kilolu annelerde AFP duşuk cıkabilir. Bunu engellemek icin her zaman annenin kilosu AFP tetkik istem kağıdına not edilmelidir.
- Annede diyabet (şeker hastalığı) olması: Diyabetik annelerde AFP değeri daha duşuk cıkar. Diyabet varsa labaratuara mutlaka bildirilmelidir. Ayrıca diyabetik annelerin bebeklerinde noral tup defektine daha sık rastlanır. Bu nedenle annede diyabet varsa AFP sınırı daha duşuk (1.5 MoM) alınmalıdır.
- İkiz, ucuz gebeliklerde AFP daha yuksek olur. İkizlerde sınır 4 MoM alınır.
- Siyah ırkta AFP duzeyi daha yuksektir.
- Fetusun (bebeğin) olmesi de AFP duzeyinde yukselmeye neden olur.