Genel ozellikleri
Yaprakları iri, kalp şeklinde, uzun saplı ve ince tuylu; cicekleri farklı uzunluktaki surgunler uzerinde, şemsiye dizilişli, beyaz kırmızı, pembe ve mavi renkli ic mekan sus bitkileridir.
Doğada 500 turu bulunan Primula cinsinin başka sus bitkileri yetiştiriliciliğinde onemli olan turleri P.kewensis,P.malacoides ve P.sinensi’tir. Anavatanı Cin’dir.
İklim ozellikleri
Kışın sıcaklığı 10-12 C olan yerlerde muhafaza edilebilir; ancak bitkilerin cicek oluşturmaları isteniyorsa 12-15 C sıcaklığa yukseltilmelidir. Gece sıcaklığı 5C’nin altına duşmemelidir. Yuksek orantılı nem ister. Aydınlık, ama doğrudan guneş ışığı almayan yarı golge yerlerde bulundurulmalıdır. Fazla guneş yaprak yanıklığı yapar.
Toprak istekleri
John Innes saksı kompostu No.2’de iyi gelişir. Yani daha yuksek duzeyde besin maddesi istendiğinde boynuz ve tırnak unu ile kalsiyum fosfat ve potasyum sulfat oranları 2 kat artırılır.
Ayrıca, hacim olarak 2 kısım turba, 2 kısım yaprak curuntusu ve 1 kısım kumun karışımıyla elde edilen harc da kullanılabilir. Bir başka harc ise, yine hacim olarak eşit miktarlarda yaprak curuntusu, yanmış ahır gubresi ve kumun karışımından oluşur.
Uretim tekniği
Uretimi tohum ile Nisan-Ağustos ayları arasında yapılır. Tohumlar hacim olarak 3 kısım turba, 1 kısım yaprak curuntusu, 1 kısım yaprak tınlı toprak ve 1 kısım perlitten oluşan karışıma ekilir. Tohum kompotu olarak, hacim olarak eşit miktarlarda tınlı toprak, yaprak curuntusu ve kum karışımı da kullanılabilir. Kullanılan tohumun taze olmasına ozen gosterilmelidir.
Ekim yapıldıktan sonra tohumların uzeri toprakla ortulmez, yalnız hafifce bastırılır. Tohum kasalarının uzeri camla ortulur ve golge bir yerde bulundurulur. Cimlenme gercekleşir. İlk gercek yaprağın cıkmasından sonra, fideler icerisine John Innes saksı kompostu No.2 bulunan kasalara 3-4 cm arayla şaşırtılır. 1-1.5 ay sonra da kucuk saksılara alınır.
Gubreleme
Her yıl Mart ayında saksı değiştirme yapılır. Mart-Ağustos ayları arası 2 haftada bir kez 1-2 g/1 kompoze gubre verilir.
Sulama
Yuksek orantılı nemle birlikte bol miktarda suya gereksinim gosterir. Bu nedenle bitkiye bulunduğu ortamın sıcaklığına gore bol su puskurtme sırasında ciceklerine su değdirilmemelidir.
Budama
Kuruyan ve curuyen yaprak ve cicekler kesilip uzaklaştırılmalıdır.
Hastalık ve zararlıları
Onemli hastalıkları Kloroz, Virus, Kok Curukluğu ve Kurşuni Kuf; zararlıları ise Nematodlar, Sumuklu Bocekler, Yaprak Bitleri, Unlu bitler ve Toprak kurtları’dır.
Kloroz yaprakların acık yeşilden sarıya kadar değişen renklerin alması şeklinde tanımlanır. Ozellikle bitkinin dinlenme doneminin başlaması ile yapraklarda damar aralarında sararmalar gorulur. İleriki donemlerde yapraklar tumden sararır ve olur.
Bu durumun onlenmesi icin, saksı toprağını gereğinden fazla nemli ve fazla kuru tutulmamalı, saksı toprağında fazla miktarda kil icermesi nedeniyle yeterli havalanmanın olmaması engellenmeli, saksı değiştirme zamanının geciktirilmemesi ve azot, magnezyum, demir, mangan gibi besin maddelerinin noksanlığının onlenmesi duzenli gubreleme ve bitkinin yeterince guneş ışığından yararlanması gerekir.
Viruslu hastalıkların ilacla mucadelesi yapılamamaktadır. Ancak taşıyıcı ve hastalıklı bitkilerin yetiştirilmemesi, toprağın virus bulaşıklı olmaması gerekir.
Siyah kok curukluğu, bu hastalıktan etkilenen bitkilerde gerilmeler, yaşlı yapraklardan başlayan kloroz ve coğunlukla solgunluk belirtileri gorulur. Koklerde curumeler olur. Korteks (kabuk tabakası) genellikle acık kahverengi, bazı hallerde siyah renk alır. Hastalık etmeni olan fungus toprakta uzun sure yaşama yeteneğinde olan cok sayıda klamidosporlar oluşturur.
Mucadelesi, saksı toprağının patogen ile bulaşık olmamasına dikkat edilmeli ve saksı toprağının cok nemli bırakılmamalıdır.
Kurşuni kuf
Yaprak, govde ve ciceklerde etkilidir. Fazla nemli ortamlarda bu bitki kısımlarının ustlerini gri kuf tabakası kaplar. Bulaşmalar ciceklerde kucuk koyu renkli lekeler halinde gorulur. Uzun sure devam eden %85’in uzerindeki orantılı nem ve ozellikle 15-25 C sıcaklıklarda hastalığın yayılması icin en uygun ortamdır.
Mucadelesi ve alınacak onlemler icin
Yayılma koşulları olan sıcaklık ve nem oranlarını uygun duzeyde tutmak, hastalık parazit olduğu icin bitkiyi yaralayan ve zarar veren her turlu faktorden kacınılmalı, captan 50, su ile karışabilen toz halindeki ilac yani formulasyonu w.p. olarak, 10lt ‘ye 1lt suya doz uygulanarak 15 gr uygulanmaktadır. Dichlofluanid 50, w.p. 10/1 dozda 20g preparat uygulanır. Vinclozolin 50, w.p. 10/1 dozda 7.5g preparat uygulanır.
Kok Ur Nematodları
Sus bitkilerinin koklerinde dişisi armut şeklinde, erkeğinde ince uzun iplik şeklindedir. Toprak altında bitkinin kokleri icinde beslenirler. Bitkiyi emer ve emme sonucu gelişerek irili ufaklı urlar oluşur. Bitkinin su ve besin maddesini engeller. Bu sayede bitkide bodurlaşma, sararma ve geişmede gerilemeler gorulur.
Mucadelesi
Nematodlara karşı kullanılan ilaclar bitkiye zarar verdiği icin, bitkinin ekim ve dikiminden once Dichloropropene ile plastik ortu altında fumigasyonu yapılmalıdır.
Buharlı toprak sterilizasyonunda nematodlar ortalama 15 dk 55 C’de yapılan ilaclı mucadelede 1m3 harca 3 g katılmak suretiyle Aldicarb 15 kullanılmaktadır. Hastalık parazit olduğu icin bitkiyi yaralayan ve zarar veren her turlu faktorden kacınılmalı, Captan 50 , su ile karışabilen toz halindeki ilac yani formulasyonu w.p. olarak, 10lt ‘ye 1lt suya doz uygulanarak 15 gr uygulanmaktadır.
Dichlofluanid 50, w.p. 10/1 dozda 20g preparat uygulanır. Vinclozolin 50, w.p. 10/1 dozda 7.5g preparat uygulanır. Sumuklu bocekler yumuşak ve cıplak vucutlu olup, renkleri esmer, kiremit veya grimsi renkte olabilirler. Sus bitkisinin yaprak ve surgunlerini kemirerek zararlı olurlar.
Mucadelesi, oncelikle sumuklu bocekler toplanıp yok edilmeli veya Metaldehyde etkili hazır zehirli yemlerden birisi akşamuzeri salyangoz ve sumuklu boceklerin gecebileceği yerlere yığınlar halinde konmalıdır.
Yaprak bitleri, Puseron, ballık adları ile tanınırlar. Vucutları yumuşak bazen hafif tozlu veya bir mum salgısı ile ortulu olabilirler. Renkleri yeşil, siyah, sarı, kırmızı, beyaz ve kahverengimsidir.
Yaprak bitleri bitkileri sokup bitki oz suyunu emerek yaşar. Emme sırasında salgıladıkları toksik ve tahriş edici maddelerle yaprak kıvrılması veya şişkinlik gibi anormal oluşumlara neden olurlar. Yaprak sararır ve kurur. Virus hastalıklarını taşıyarak onemli zararlara yol acarlar.
Mucadelesi, aşağıda adı ve kullanım dozu verilen ilaclardan birisi su ile karıştırarak uygun bir pulvizatorle bitkiye puskurtulmelidir. Parathion-methyl 35 E.C. ( sıvı gorunumunde % 20-50 arasında etkili madde iceren) 10 cc’lik 10/1 suya preparat veya Malathon 20 E.C. ( sıvı gorunumunde % 20-50 arasında etkili madde iceren) 25 cc’lik 10/1 suya preparat kullanılabilir.
Unlu bitler
Kabuklu bitlerle akraba olmalarına rağmen sus bitkilerindeki onemleri dolayısıyla farklılık gostermektedir. Sarımsı renkte olan vucudun uzeri una benzer mumlu maddelerden oluşmuş bir ortu tabakasıyla kaplı olduğundan beyaz renkte gorunur. Kabuklu bitlerle bitkilerde benzer zararlar gostermeleriyle birlikte ilaclarla mucadelesi şu şekilde yapılmaktadır;
Azinphos-methyl 35, E.C. (Sıvı gorunumunde, genellikle % 20-50 arasında etkili madde iceren), 10/1 dozda 10 cc preparat.
Dichlorvos 50, E.C. (Sıvı gorunumunde, genellikle % 20-50 arasında etkili madde iceren), 10/1 dozda 20 cc preparat.
Diazinon 20, E.C. (Sıvı gorunumunde, genellikle % 20-50 arasında etkili madde iceren), 10/1 dozda 20 cc preparat.
Malathion 50, , E.C. (Sıvı gorunumunde, genellikle % 20-50 arasında etkili madde iceren), 10/1 dozda 20 cc preparat seklinde hazırlanıp bitkiye verilir.
Toprak kurtları, Yumurtadan yeni cıkmış larva ortalama 1.5 mm, olgun larva 3-4 cm boyunda sarı ile kahverengi arasında değişen renktedir. Ergini 4-5 cm acıklığı olan bir kelebektir. Genc bitkileri kok boğazından keserek zarar yapar.
Mucadelesi, hazırlanacak zehirli yem akşamuzeri bitki diplerine verilir. Chlorpyrifos-ethyl 25, w.p.(su ile karışabilen toz halindeki ilaclar) 10/1 dozda 300g preparat uygulanabilir.