Peki dunyanın doğal guzelliklerinden olan, yeri geldiğinde hayal gucumuzu kullanarak oyunlar oynadığımız, icimiz sıkıldığında kafamızı kaldırıp baktığımızda bizi rahatlatan ya da daha cok kasvete sokan, hava tahminleri yapmamıza yardımcı bulutlar ve bulut şekilleri nasıl oluşur, bu bulutların ozellikleri nelerdir? Gelin birlikte bakalım.
Bulutlar nasıl oluşur? Bulutlar, temel olarak havadaki su damlacıkları veya minik buz kristallerinin yoğunlaşması ile oluşan kitlelerdir. Bulutların oluşumunda hem yeryuzu şekillerinin hem de hava olaylarının rolu olduğundan, bulut oluşumlarını gozlemleyerek bu etkenler hakkında bilgi edinmek de mumkundur. Bulutların oluşum surecinde, yeryuzunden sıcak hava dalgaları ile yukselen su damlacıkları rol alır. İrtifa (yukseklik) arttıkca gercekleşen doğal soğuma sureci, yuksek irtifalardaki hava olayları, alcak basınc bolgeleri veya dağlar gibi yer şekillerine carpmaları gibi sebepler ile giderek soğuyan bu damlacıklar, havanın yoğuşma noktasının altında bir sıcaklık ve basınc seviyesine ulaştıklarında yoğuşarak gozle gorulur hale gelirler. Bu yoğuşma esnasında havada bulunan toz zerresi, polen ve benzeri parcacıklar ise cekirdek gorevi gorerek, su damlalarının etraflarında toplanmasını sağlayıp bulut oluşumu surecinin hızlanmasında rol oynayabilirler.
Gokyuzunde gorduğumuz bulut ceşitleri ve ozellikleri: Yuksek bulutlar: Cirrus Cirrocumulus Cirrostratus Orta yukseklikteki bulutlar: Altostratus Altocumulus Nimbostratus Alcak yukseklikteki bulutlar: Cumulus Stratus Cumulonimbus Contrails Mammatus Orographic Lenticular Yuksek bulutlar: Yuksek bulutlar (600 metre uzeri) olarak adlandırılan bulut turleri, yaklaşık 20.000 fitin uzerinde oluşur ve “cirro” on ekiyle adlandırılırlar. Yuksek irtifalarda oluşur ve golge yaratmazlar. Bu seviyedeki bulutlar genelde buz kristallerinden oluşurlar ve ince, cizgili ve beyaz gorunurler. Cirrus, Cirrocumulus ve Cirrostratus olarak uc ana gruba ayrılırlar.
Cirrus: Narin, tuylu gorunumlu bulutlar
Latince at kuyruğu, sac tutamı anlamına gelen Cirrus bulutları, gokyuzundeki ince buz tanelerinden oluşan narin, tuylu gorunumlu bulutlardır. İnce şekilleri, buz kristallerini buken ve şeritler halinde yayan ruzgar akımlarıyla oluşur. Genelde sakin havalarda gorebileceğimiz bu bulutlar, ince, uzun ve cizgisel formdadırlar.
Cirrocumulus: Kumeler halinde gorunurler
Latince kumelenmiş, toplanmış anlamına gelen Cirrocumulus bulutları da Cirrus bulutlarına benzer şekilde buz taneciklerinden oluşur. İclerinde bulunan buzlanmamış su tanecikleri dolayısıyla bazen parcalı, tabaka benzeri gorunumde bazen de dalgalarla dolu veya kucuk tanelerden oluşmuş kumeler halinde gorunurler.
Cirrostratus: Tum gokyuzunu ortu gibi kaplar
Latince yayılmış, ince serpilmiş anlamına gelen Cirrostratus bulutları, yuksek miktarda su damlacığından oluşması sebebiyle tum gokyuzunu bir ortu gibi kaplayan ince, beyaz bulutlardır. En cok kışın gorulen bu bulut turu, icerdiği yuksek nem miktarı sebebiyle yağmur veya kar habercisi olarak da bilinirler. Aynı zamanda guneş veya ayın etrafında bir hale oluşumuna da sebep olabilirler.
Orta yukseklikteki bulutlar: Orta yukseklikteki bulutlar(2000-6000 metre), “Alto” on eki verilen, troposferin orta seviyesindeki bulutlar, 6.500 ile 20.000 fit arasında gorunurler. Yuksekliğe, yılın zamanına, troposferin dikey sıcaklık yapısına gore oluşan bu bulutlar sıvı su damlacıkları, buz kristalleri veya donma noktasının altındaki seviyede olan damlacıklardan oluşurlar. Orta seviye bulutlar, Atostratus, Altocumulus, Nimbostratus olarak uce ayrılır.
Altostratus: Yoğun yağmur yağışının habercileri
Buz kristalleri ve su damlacıklarından oluşan gri veya mavi-gri renklerdeki bulutlardır; bu bulutlar genellikle tum gokyuzunu kaplar. İcinde biriktirdiği su damlacıkları ve kapalı goruntusu yoğun yağmur yağışlarının habercisi konumundadır.
Altocumulus: İlkbahar ve yaz aylarında oluşurlar
Parcalı ve gri katmandan oluşan, bircok kucuk, tuylu ve dalgalı gorunumlu bulutlardır. Sıvı su taneciklerinden oluşurlar ancak genellikle yağmur ureten bir yapıya sahip değillerdir; ilkbahar ve yaz aylarında oluşan bulutlardır.
Nimbostratus: Yağmur ya da kar yağışının habercisi
Yağmur veya kara donuşen gri renkli ve kalınlıkları dolayısıyla guneş ışığını engelleyen karanlık bulutlardır.
Alcak yukseklikteki bulutlar: Alcak yukseklikte bulutlar (2.000 metre altında), adları “strato” kelimesinden turetilmiş olmasına karşın, duşuk seviyeli bulutların sahip olduğu bir on ek yoktur. 6.500 fit altında oluşan bu bulutlar, sıvı su damlacıklarından veya aşırı soğutulmuş damlacıklardan oluşur. Kışın, fırtınalı havalarda gorulen bulutlardır. Alcak seviyedeki bulutlar yatay katmanlı ve dikey katmanlı olarak iki şekilde oluşur ve genelde yağmurlu havaların habercisidir.
Cumulus: Tam fotoğraf cekmelik olan tur
Gokyuzunde kabarık, beyaz pamuk topları gibi gozuken bulut turudur. Gun batımında guzel bir goruntu oluşturur ve değişen boyutları ve şekilleri onları gozlemleyip, hayal gucumuzu kullanarak bir şeylere benzeterek eğlenmemize sebep olabilir. Ancak tepelerinin yuvarlaklaşıp, renginin griye donmesi yağmur habercisi olabilir.
Stratus: Yuksek bolgelerde sis gibi gorunurler
Genellikle tum gokyuzunu kaplayan ince, beyaz tabakalar gibi gozuken bulut turudur. Cok ince oldukları icin nadiren yağmur veya kar uretirler. Bazen dağlık alanlarda veya tepelerde sis gibi gorunurler.
Cumulonimbus: Diğer adıyla 'Fırtına bulutu'
'Fırtına bulutu' olarak da bilinen bu bulut turu devasa bir kule gibi gorunen bulut turudur. Ust kısmı genellikle duz, cizgisel ve liflidir. Genelde cok karanlık olan bu bulut turu alcakta ve duzensiz bir şekilde bulunur. Dolu yağışı ve hortum ureten bulut turlerindendir.
Contrails: Ucakların oluşturduğu bulutlar
Yuksek fitlerde ucan jet ucakları sebebiyle oluşan bulutlardır. Jet motorlarının egzozundaki su buharından yoğunlaşan su damlacıkları tarafından oluşurlar. Doğal bir oluşum olmasa da bulut kategorisine girerler ve gokyuzundeki nem katmanları hakkında bilgi sahibi olmamıza yardımcı olabilir.
Mammatus: Keseler halinde gorunurler
Bu bulutlar aslında Altocumulus, Cirrus, Cumulonimbus benzeri şekillere sahip bulut turleridir. Keseler halindeki goruntusu, bulutun icindeki soğuk hava aşağı yoneldiğinde oluşur. Şiddetli yağışların habercisi olabilir.
Orographic: İki hava kutlesinin buluştuğu bulutlar
Bu bulutlar, şekillerini havayı uzerlerinde veya cevresinde hareket etmeye zorlayan dağlardan veya tepelerden alırlar. Deniz meltemleri sebebiyle de oluşabilecek bu bulut turu genellikle iki hava kutlesinin buluştuğu cizgiler olarak gorunurler. Oğleden sonra gok gurultulu ve sağanak yağışların habercisi olabilir.
Lenticular: Ucan daire gibi gorunurler
Merceksi bulutlar olarak anılan bu bulutlar, mercekler, bademler veya ucan daireler şeklindedir. Şekillerini engebeli arazilerden veya sadece su damlacıklarının duz arazide yukselme şeklinden alabilir. Hava olaylarına yonelik bilgi almamızı sağlamaz.
Turlerini ve şekillerini bir kenara koyup bakacak olursak, bizlere cok da buyuk gozukmeyen bir bulut aslında yaklaşık 1 kilometre capında ve 4 milyar metrekup hacme sahip, 1 ile 5 milyon kilogram arasında su barındırır. Bulutların oluşumunu sağlayan su damlacıkları o kadar kucuklerdir ki, ışıkları doğrudan yansıtır ve bizler de pamuk gibi beyaz bulutları goruruz. Ancak su damlacıkları ne kadar birleşir ve kalınlaşırsa o kadar karanlık ve ışığı yansıtmayan bulutlar oluşur.