Acıbakla: ( Lupine / Lupin / Lupine) 10-100 cm yuksekliginde, sik tuylu, bir senelik bitkiler. Yapraklar el seklinde parcali, uzun sapli, 5-9 yaprakciklidir. Cicekleri dik salkim durumunda, beyaz veya mavimsi renkli, cicek tac yapragi kelebek seklindedir. Yahudi baklasi diye de taninir.
Turkiye’de yetistigi yerler: Akdeniz bolgesi, Bursa, Antalya ve Konya cevreleridir.
Memleketimizde uc turu bulunmaktadir.
Beyaz yahudi baklasi: Beyaz ciceklidir. 120 cm kadar yukseklikte, bir yillik bir bitkidir.
Sari cicekli yahudi baklasi: Vatani, Orta ve Guney Avrupa’dir.
Mavi cicekli yahudi baklasi: Vatani, Akdeniz cevresi memleketleridir.
Kullanildigi yerler: Tohumlarinin idrar sokturucu, kan temizleyici ve kurt dusurucu tesiri vardir. Bazi turlerinin kavrulmus tohumlari “sebze kahvesi” ismiyle kahve yerine kullanilmaktadir. Fakat alkaloid tasiyan turlerinin bu sekilde kullanilmasi tehlikelidir.
Badem: (Echte Mandel / Amandie / Almond tree) Mart ve Nisan aylari arasinda beyaz veya pembe renkli cicekler acan, 5-12 m yuksekliginde bir agac. Bircok cesitleri varsa da, tibbi bakimdan ikisi muhimdir: Amygdalus communis varyete dulcis (tatli badem), Amygdalus communis varyete amara (aci badem). Tohumun lezzeti birincisinde tatli, ikincisinde ise acidir. Yapraklari sapli, parlak, yesil renkli, kenarlari dislidir. Cicekleri yapraklarin gelismesinden once acar ve kisa saplidir. Canak yapraklari yesilimsi sari renkli ucgen seklinde, 5 birlesik parcali, tac yapraklari beyaz veya pembe renkli 5 serbest parcalidir. Meyveleri oval sekilli, yesil tuylu genellikle bir, bazan iki tohumludur.
Kullanildigi yerler: Aci ve tatli badem tohumlarindan tazyik usulu ile yag elde edilir. Badem tohumlarinda yag, albuminli maddeler, E vitamini; sekerler ve emulsin isimli enzim vardir. Aci badem tohumlari ucucu yag tasirlar ve ayrica siyanogenetik bir glikoz olan amygdalin maddesi ihtiva ederler. Aci bademin ucucu yagi, iyi bir koku ve tat giderici (balik yagina ilave edilir) ve hafif bir dezenfektandir. Badem tohumlari, badem surubu hazirlanmasinda kullanilir. Cocuklar icin iyi bir mushildir. Kremlerin terkibine girer. Meyve kabugu halk arasinda bogaz agrilarina karsi kullanilmaktadir.
Centiyane: (LCentiyana / Yilanotu / Esekturpu / Gentina lutea / Gentina radix)
Dogu Karadeniz Bolgesi ve uludag'da yetisen, 1 metre kadar yuksekliginde, genis yaprakli, kalin koklu bir bitkidir. Koku acidir. Ici sari, disi esmerdir. Koku sifalidir. Sari ve mavi turu vardir.
Turkiye’de yetistigi yerler: Dogu Karadeniz Bolgesi ve Uludag.
Kullanildigi yerler: Istah artirir, hazmi kolaylastirir. Atesi dusurur. Vucuda kuvvet verir. Mide zafiyeti ve eksimelerini giderir. Kansizliktada faydalidir.
Dalakotu: ( Gemeiner / Gamander / Germander / Kurtluca / Duvarsedefi / Teucrium chamaedrys / Yermesesi ) Haziran-eylul aylari arasinda pembe veya beyazimsi renkli cicekler acan, 10-30 cm boyunda, cok senelik, otsu bir bitki. Kisamahmuz, yer mesesi ve yer palamudu gibi adlarla da taninir. Orman altlari ile kurak cayirlarda rastlanir. Govdeleri yatik, govdeden cikan dallar ise dik, alt kisimlari yuvarlak ust kisimlari ise dort koseli ve tuyludur. Cicekler yapraklarin tabaninda gruplar teskil ederler. Pembemsi renkteki cicekler tup seklindedir. Dalakotunun tuylu olani ”Teucrium polium” mayasil otu olarak taninmaktadir. Bitki, uzerini tamÂmen kaplamis olan tuylerden dolayi beyaz-gri renktedir. Yapraklarin kenarlari bilhassa uca dogru disli ve ice dogru kivriktir. Cicekleri beyaz renkli olup oval durumlarda toplanmistir. Anadolu’da cogu yerde yaygindir. Ayni dalak otu gibi kullanilmaktadir.
Turkiye’de yetistigi yerler: Marmara, Karadeniz, Orta Anadolu ve Akdeniz bolgesi.
Kullanildigi yerler: Bitkinin kullanilan kismi, toprak ustu kisimlari, yÂni cicekli bitkidir. Cicek acma mevsiminde cicekli dallar toplanir, demet yapilip havadar bir yerde kurutulur. Istah acici, uyarici, yaralari iyi edici ve ates dusurucu olarak kullanilir. Bitki ucucu yag, aci maddeler, tanen, glikozit ve saponinler tasir.
EbegumeciHubbaz / Malva silvestris / Feuille de mauve / Mallow) Cicekleri sifali olan, yapraklari da sebze olarak yenilen, kendi kendine yetisen bir ottur. 20-70 cm boyundadir. Yapraklari sarmaldir. Mayis-Agustos aylari arasinda cicek acar. Yaprak ve ciceklerinde fazla miktarda "musilaj" vardir. Yaprak ve cicekleri taze iken kullanilir.
Kullanildigi yerler: Gogsu yumusatir, oksurugu keser. Mide ve barsaklarin duzenli calismasini saglar, kabizligi giderir. Atesi dusurup, vucuda rahatlik verir. Bogaz ve bademcik iltihablarini giderir. Lapasi, cibanrlarin olgunlasmasini saglar. Burun kanamasini durdurur. Dis eti hastaliklarini tedavi eder, mide agrisini keser.
Feslegen: (Basilienkraut / Basilic / Sweetbasil / Reyhanotu / Ocimum basilicum ) Haziran-eylul aylari arasinda, pembemsi veya sarimsi-beyaz renkli cicekler acan, 20-40 cm yuksekliginde, cok senelik, kuvvetli kokulu, otsu bir bitkidir. Reyhan otu olarak da bilinir. Vatani Iran ve Hindistan’dir. Govdeleri dik, tuysuz veya hafifce tuylu, cok dalli ve yapraklidir.Yapraklar karsilikli ve uzunca sapli olup, hos kokuludur. Cicekler ust yapraklarin koltugunda ekseriya 6 cicekli durumlar hÂlinde toplanmistir.Canak ve tac yapraklari tup seklinde ve 2 dudaklidir.Meyveleri oval sekilli, kucuk ve parlak siyah renklidir.
Turkiye’de yetistigi yerler: Yerli degildir. Sus bitkisi olarak yetistirilir.
Kullanildigi yerler: Bitkinin kullanilan kisimlari, tÂze cicekli dallari ve tohumlaridir. Ucucu yag tasimaktadir. Bu yag icinde estragol,linalol, cineol ve pinen vardir. Feslegen midevî, yatistirici ve barsaklarda gaz tesekkulune mÂni olucu ozelliklerinden dolayi % 1-2 lik cay hÂlinde kullanilir. Ucucu yagda da ayni hassalar vardir.Idrar yollari hastaliklarina karsi tesirlidir. Tohumlarindan oksuruk kesici olarak istifade edilir. Baharat olarak salata ve corbalarda kullanilir. Ete, baliga ve sosise konur. Sute ve hardala karistirilir.Anadolu’da aroma vermesi icin pekmez yapilirken icine konulur. Ucucu yagi parfumeride de kullanilir. Ayrica oksurugu kesici, hazimsizligi ve bas donmeleri giderici ozelligi de bilinir. ari sokmalarina karsi da faydalidir.
GelincikMayis-agustos aylari arasinda, kirmizi renkli cicekler acan, 20-30 cm boyunda bir veya bÂzan cok senelik otsu ve beyaz sutlu bir bitki. Bugday tarlalarinda, ekilmemis yerlerde cok rastlanir. Govdeleri dik ve tuyludur. Cicekler dallarin uclarinda bulunur. Canak yapraklari cicek acma esnÂsinda dokulur. Cicekleri de cabuk dokulur. Meyveleri sarimsi esmer renkli olup, deliklidir ve bu deliklerden tohumlar sacilir.
Turkiye’de yetistigi yerler: Hemen hemen her yerde yetismektedir.
Kullanildigi yerler: Kullanilan kisimlari cicekleridir. Cicekler guneste ve mumkun oldugu kadar cabuk kurutulur. Bilesiminde zamk, seker, musilaj ve cok az miktarda alkaloit bulunur. Hafif yumusatici ve uyusturucu bir tesiri vardir. Oksuruk ve nezle gibi hastaliklarda yumusatici olarak surup hÂlinde verilir. Uykusuzlugu giderir. Yaniklari iyilestirir. Cicekleri su icinde siselerde guneste bekletilerek serbeti cikarilir. Icine limon tuzu konursa rengi cabuk ve daha guzel cikar. Yazin serbet olarak icilir.
Hanımeli: (Geissblatt / Jelängerjelieber / Chevrefeuillie / Honeysuckle / Lonicera caprifolium / Honey-suckle) Mayis ve temmuz aylarinda pembemsi beyazimtrak-sari renkli cicekler acan, 1-3 m yukseklikte, tuysuz veya az tuylu tirmanici bir bitkidir. Yapraklar govde uzerinde karsilikli-capraz, derimsi, tuysuz ve alt yuzu az tuyludur. Asagidaki yapraklar kisa sapli ve yumurtamsi sekilde olup, yukardakiler ise govdeyi saracak sekilde tabanlariyla birlesmis durumdadir. Guzel kokulu olan cicekler, tepedeki yapraklarin koltugunda, genellikle uc demet hÂlinde, oldukca uzun sapli, bascik tipinde cicek yaparlar. Cicekler uzun tupsu ve sarkik dudaklidir. Olgunlukta kirmizi renkli uzumsu meyveler verir.
Turkiye’de yetistigi yerler: Marmara, Bati ve Guney Anadolu, Karadeniz, Dogu Anadolu.
Kullanildigi yerler: Tipta yapraklari gargara yapmak icin, cicekleri antispazmodik olarak, meyveleri de idrar sokturucu ve kusturucu olarak kullanilir.
Ihlamur: (Linde / Tilleul / Linden tree / Linder tree / Tilia / Tilia silvestris / Linden) Haziran-agustos aylari arasinda beyazimsi-sari renkli, hos kokulu cicekler acan, yuksek boylu agactir. Genellikle ormanlarda tabiî olarak bulunursa da, sus agaci olarak park ve bahcelerde de yetistirilmektedir. Yapraklari sapli, ucu sivri, kenarlari disli, taban kisimlari kalp biciminde, ust yuzu yesil, alt yuzu beyazimsi yesil ve tuyludur. Cicekler, en az ucu bir arada olmak uzere sarkik durumlar teskil eder. Cicek ortusu kayik seklinde, sarimsi-yesil renktedir. Meyveleri kure sekilli ve tek tohumludur.Ihlamur agaci filizden iyi buyur. Azami bir sene yasar.
Ihlamurun, kis ihlamuru (T. cordata), yaz ihlamuru (T. platyphyllos), kirmizi ihlamur (T. rubra) ve gumusî ihlamur (T. tomentosa) gibi turleri bulunmaktadir.
Turkiye’de yetistigi yerler: Marmara ve Karadeniz bolgesi.
Kullanildigi yerler: Guzel kokulu ciceklerinden dolayi ve bir golge agaci olarak yetistirilir. Ihlamur cicegi yatistirici, idrar verici, gogus yumusatici ve balgam sokturucu olarak cay halinde kullanilir.Ihlamur cicegi banyosunun da yatistirici bir ozelligi vardir. Balla karistirilip icilirse mide ulserine faydalidir. Kan dolasimini duzenler.
Kabak: (Kuerbis / Courge / Gourd / Cucurbita / ) Bir yillik, surunucu otsu bir bitki. Govdeleri tuylu surunucu olup, silindir bicimindedir. Kokleri uzun ve ig seklindedir. Yapraklar tuylu, buyuk, bobrek veya kalp seklinde, bes parcali, uzun saplidir. Cicekler tek eseylidir. Erkek cicekler sarimsi renkte buyuk, disi cicekler daha kucuktur. Meyveleri cesidine gore kuremsi, silindir veya yumurtamsi sekillerde ve saplidir. Meyve kabugu ince veya kalin, yumusak veya serttir. Meyveleri cok tohumludur. Kabak, bir sicak ve mutedil bolge bitkisidir. Memleketimizde bircok kabak turu ve bunlarin varyeteleri ekilmektedir. Bilhassa sakiz kabagi (Cucurbita pepo) ve kestane kabagi (C. maxima) veya helvaci kabagi onemli olup tibbî olarak da kullanilmaktadir.
Turkiye’de yetistigi yerler: Memleketimizde kultur olarak yetistirilir.
Sakiz kabagi (C. pepo): Govdeleri boyunca keskin cizgili, yapraklari bes sivri parcalidir. Meyveleri silindir veya yumurtamsi olup, kalin ve sert kabukludur. Beyaz etli, makbul bir kabaktir. 20-30 cm kadar uzunluktadir.
Kestane kabagi-Helvaci kabagi (C. maxima): Govdeleri silindir biciminde, yapraklari bobrek seklinde ve tuyludur. Meyveleri basik kuremsi, sapli, ince kabukludur. Pisirildiginde kabuklari yumusar ve zar gibi soyulur. Kirmizi etli kisminda sekerli ve nisastali maddeler vardir. Yemegi ve tatlisi yapilir.
Kullanildigi yerler: Her iki turun tibbî olarak kurutulmus tohumlari kullanilir. Tohumlarinda sÂbit yag ve peporesin vardir. Tohumlari (cekirdekleri) tenya ve kurt dusurucu olarak bilhassa cocuklarda kullanilmaktadir. Tohumlar dis kabuklarindan ayrilarak dovulur, sekerle karistirilarak verilebilir. Ortalama doz cocuklarda 40 gr buyuklerde takriben 100 gr’dir. Kabak cok besleyici ozelliktedir C ve B1 vitamini ihtiva eder. Pisirilen etli kismi yiyecekten baska ciban ve sis yerlere lapa olarak da tatbik edilir.
Diger kabak cesitleri sunlardir:
Bal kabagi: Kestane kabaginin bir cinsidir. Eti saridir.
Lif kabagi (Luffa cylindrica): Meyvelerinin iletim demetleri sik bir ag teskil eder. Bu sebeke, meyve soyulup kurutulduktan sonra, sunger gibi kullanilir.
Su kabagi (Lagerneria vulgaris): Meyvelerinin yarisi siskin, yarisi dardir. Bu sebepten su kabi olarak veya ortadan boyuna kesilip kurutulduktan sonra masrapa seklinde kullanilmaktadir.
Dikenli kabak (Sechium edule): Vatani Orta Amerika olan, memleketimizin guney bolgesinde yetistirilen cok yillik bir bitkidir. Meyveleri etli ve buyuk bir armut seklinde, bes dilimlidir. Icinde bir buyuk tohum vardir. Meyveleri pisirildikten sonra sebze olarak yenir.
Labada: (Gartenampfer / Patience / Patience dock / Rumex patientia ) Haziran-eylul aylari arasinda, yesilimtrak renkli kucuk cicekler acan, 50 cm-1,5 m boylarinda cok yillik otsu bir bitki. Daha cok cayirlik yerlerde, harÂbelerde, yol kenarlarinda, meskûn daglik bolgelerde yayilis gosterirler. Govdeleri dik, silindirik kirmizimsi, kokler kalin ve sarimsi renklidir. Yapraklari buyuk, sapli ve sapin tabani oluk gibi cukurlasmistir. Cicekler, govdenin ucunda toplanmislardir. Cicek organlari 6 parcalidir. Meyveleri kanatlidir.
Turkiye’de yetistigi yerler: Butun Anadolu.
Kullanildigi yerler: Bitkinin kokleri ve saplari kullanilir. Kokler temizlenip, kalin dilimlere bolunur ve kurutularak saklanir. Labada koklerinde nisasta, seker, yag ve recine vardir. Ayrica C vitamini ihtiva eder. HÂricen, bazi deri hastaliklarina karsi, haslama olarak kullanilir. Cayi da istah acici, kuvvet verici ve mushil olarak kullanilabilir. Korpe yapraklari da yiyecek olarak kullanilir.
Bu bitkinin Anadolu’da bulunan diger turleri pazi, kuzukulagi gibi cesitli isimler altinda bilinir ve istifade edilir.
MandalinaMandarin / Tangerine / Mandarine) Partakaldan daha kucuk, toparlak veya yassi, sari-turuncu renkli, usaresi tatli, hos kokulu bir meyvedir. Mandalina kabuklari portakaldan ince olup, daha kolay soyulabilir, fakat az dayanir. Memleketimizde Alanya-Antalya-Mersin-Iskenderun (Dortyol) ve Rize bolgesinde yetistirilir. Fakat, Bodrum ve Mersin mandalinasi meshurdur.
Turkiye’de yetistigi yerler: Akdeniz bolgesi, Dogu Karadeniz bolgesi.
Kullanildigi yerler: Meyveleri seker, organik asitler ve C vitamini ihtiv eder. Kani temizler, sinirleri yatistirir, damarsertligi grip ve felcte faydalidir.
NaneMinze / Menthe / Mint / Pennroyal/ Mentha) 0,5-1 m boylarinda, hos kokulu, otsu cok yillik bitkiler. Govdeleri dort koseli, yesilimsi veya kirmizimtrak renkli, tuylu veya tuysuzdur. Yapraklari sapli, almasli olarak dizilmis, oval sekilli, kenarlari disli, hafif tuyludur. Cicekler genellikle temmuz-agustos aylari arasinda acmakta olup mor, pembe, beyaz veya leylak rengindedir.
Turkiye’de yetistigi yerler: Anadolu’nun her yerinde yetisir.
Kullanildigi yerler: Kullanilan kisimlari yapraklari, cicekli dallari ile yapraklarindan elde edilen ucucu yagdir. Yapraklar veya cicekli dallar bitki cicek acmaya basladiginda toplanir ve demetler hÂlinde golgede kurutulur. Yapraklarda sekerler, recineli maddeler, tanen ve ucucu yag vardir. Ucucu yagda menthol, sineo, menthol esterleri, bÂzi organik asitler bulunur. Yapraklari cay hÂlinde yatistirici, mîdevî, gaz sokturucu, bulantiyi giderici olarak kullanilir. Bunun yaninda cesitli ilÂclarin terkibinde kullanildigi gibi, yapraklari cig veya kurutulmus olarak yemeklere konur. NÂne esansi, cok miktarda zehir etkili olmasina karsilik az miktari mîde agrilarina ve bulantilara karsi kullanilabilir. NÂne ucucu yagi da oldukca fazla kullanilan bir yagdir.
Okaliptus: (Eucalyptusbaum / Heberbaum / Eucalyptus / Okaliptus / Sitma agaci) Haziran-temmuz aylari arasinda, mor renkli cicekler acan buyuk agaclardir. Yaprak sekli bitkinin yasina gore degisir. Genclerde sapsiz, oval, acik yesil; yaslilarda ise uzunca sapli, orak seklinde, derimsi ve koyu yesildir. Cicekler morumsu kirmizi renkte olup, her bir yapragin koltugunda birkaci bir arada bulunur. Meyve kucuk ve cok miktarda tohum tasiyan oval sekilli bir kapsuldur. Ana vatani Avustralya olan bu agac, halk arasinda sitma ve kinin agaci olarak da taninmaktadir.
Anadolu’ya ilk defÂ, Mugla vilÂyetinin Fethiye kazÂsinda Dalaman’da bir ciftlik kuran Misir Hidivi Abbas Hilmi Pasa tarafindan, sus agaci olarak sokulmustur. Diger taraftan Mersin-Adana demiryolu ugragindaki istasyonlarda 1886 yilinda Fransizlar tarafindan istasyon agaci olarak kullanilmistir. 1830’a dogru Avustralya’dan Italya’ya getirilen cesitli cins okaliptuslerin kis olmasi dolayisiyla cogunlugu kurudugundan bu agacin yumusak iklimde yasamadigi kanaatine varildi. 1852’de Cezayir’de tekrar denendi. Daha sonra da Kuzey Afrika ve Guney Avrupa’da denenerek sicak mintikalarda yetisecegi anlasilmistir. 1893’te, Osmanli Devleti idÂresinde bulunan Suriye’de M.H. Morel, Beyrut’taki mÂlikÂnesinde cok miktarda okaliptus yetistirmis ve bu mÂlikÂnesine LÂtince olarak “Vill Eucalypta (Okaliptus Kosku) adini vermistir. Cok miktarda okaliptus bugun Afrika, Avrupa, Asya sicak iklimlerinde yetistirilerek, iktisÂdî, sihhî maksatlarla dunyÂnin her kitasinda uretilmekte ve gun gectikce de ragbet bulmaktadir. Okaliptus agaclari, cok yuksek olan kÂbiliyeti, fazla miktarda toprak suyunu alip havaya vermesi sÂyesinde bataklik yerlerin kurutulmasinda insanliga olan hizmetlerinin taninmasini muteakip, yalniz Avustralya’da olan gelisme alani kisa bir zamanda cok genislemistir. Bir okaliptus agacinin yilda ortalama 250 ton suyu alip havaya verdigi tecrubelerle anlasilmistir. 1938’den beri, yurdumuzun guney batakliklarinda da yetistirilmesine buyuk onem verildi ve kisa zamanda cok umit verici neticeler alindi. Tarsus’un Karabucak batakliginin kurutulmasiyla bolgede, sitma hastaliginin yayilmasinda onemli rol oynayan sivrisinegin nesli kesildi.
Cesitleri: Yuzden fazla cesidi olmakla birlikte, taninmis ve onemli cesitlerinden bÂzilari sunlardir:
1. Eucalyptus alpina
2. Eucalyptus amplifolia
3. Eucalyptus amgydalina
4. Eucalyptus andreana
5. Eucalyptus calophylla
6. Eucalyptus citriodora
7. Eucalyptus cocciféra
8. Eucalyptus cordata
9. Eucalyptus cornuta
10. Eucalyptus cosmophylla
11. Eucalyptus diversicolor (Collossea)
12. Eucalyptus globulus
13. Eucalyptus gomphocephala
14. Eucalyptus leucoxilon
15. Eucalyptus robusta
16. Eucalyptus rostrata
17. Eucalyptus viminali
18. Eucalyptus longifolia.
DunyÂnin bircok yerinde, bilhassa Brezilya’da, Kuzey Afrika veGuney Avrupa’da, Dogu ve Bati Asya’da bir zaman sitma sacarak insanlari olume surukleyen korkunc batakliklar, bugun okaliptus agacinin golgesinde saglik ve varlik kaynagi olmustur. Okaliptuslar, batakligi kurutarak etrafini da tarima elverisli hÂle getirmektedir. Okaliptus ormanlari, hava tesirlerini yumusatarak buyuk ruzgÂrlara mÂni olurlar, bitkilere zararli olan toz ve dumanlari tutarlar, firtina ve dolu zararlarini kismen onlerler. Uc yasindan buyuk olan ormanlardaki cayir ve ot miktari da buyuk olcude oldugundan, hayvanlarda verimi arttirmaktadir. Ayrica aricilikta da buyuk faydalari gorulmustur. Ilk yillarda, aralarina misir ekilerek degerlendirilebilir. Yurdun guneyinde kurulan okaliptus ormanlarindan, buyuk olcude yakacak temin edilmektedir.
Kullanildigi yerler: TÂze yapraklarinin su buhari ile distillenmesi sûretiyle elde edilen okaliptus, muhtelif cila, kafuru, cam sakizi ve zamk, yine bir nevi vernik olan kokulu recine îmÂlinde kullanilmaktadir. Halk hekimliginde, ozellikle solunum yolu hastaliklarinda tercih edilir. Oksurugu keser, bogaz ve burun iltihaplarini giderir. Idrar yollarini temizler. HÂricen deri uzerine surulmek sûretiyle antiseptik olarak da kullanilir. Okaliptus yapraklari dogrudan dogruya kaynatilarak kullanildigi gibi, yaginin tipta da pekcok faydalari vardir. IlÂc olarak veya kaynatma ile bugu, koku hÂlinde de kullanilir. Yapraklar nefes darligi, kabiz, balgam sokturucu olarak, hasere sokmalarina, her nevî ateslenmeye, nezle, nevralji, bronsit, romatizma, seker, uremi gibi hastaliklarda, yag veya eksitilerek sirke, toz sabun, pudra ve mÂcun seklinde kullanilir. Ayrica okaliptus kabuklarindan, kino recinesi adi verilen ve icinde bol miktarda tanen bulunan bir madde, kuru damitim yoluyla elde edilmektedir. Yine okaliptus odununun kuru damitimiyla elde edilen diger urunler; 100 kilo odundan; 25-27 kilo komur, 7 kilo asit asetik, 2 kilo alkol metilen, 3 kilo katran elde edilebilir.
PancarMangold / Zuckerrube / Betterave / Beet / Beta vulgaris) Dogu Akdeniz sÂhillerinde yabÂnî olarak yetisen, ince koklu, bir veya iki yillik otsu bir bitki. Yapraklari etli, alt kisimlarda sapli ve buyuk, ust kisimlarda ise sapsizdir.
Bu bitkiden elde edilmis olan kultur sekilleri sunlardir:
Sekerpancari (Beta vulgaris var altissima): Kokleri buyuk, etli bir yumrudur. % 12-20 oraninda sakkaroz tasir. Memleketimizde kulturu yapilarak, seker eldesinde kullanilir. (Bkz. Seker)
Kirmizi Pancar (Beta vulgaris var. esculenta): Kokleri yuvarlak bir yumru seklindedir. Antosiyan bakimindan zengindir. Sebze olarak kullanilir.
Pazi (Beta vulgaris var. Cicla): Yapraklari buyuk olan bir sebze bitkisidir. Ayni ispanak gibidir. Sindirimi kolay ve bol vitaminli oldugundan besleyicidir.
Yem Pancari (Beta vulgaris var. rapa): Kirmizi pancara benzer. Besin degeri azdir. Daha cok hayvan yemi olarak kullanilir.
Turkiye’de yetistigi yerler: Anadolu ve Trakya’da.
Kulanildigi yerler: Halk hekimliginde kirmizi pancar kullanilir. Karacigerin duzenli calismasini saglar. Kansizligi giderir. Seker hastaligi ve vereme karsi korur. Mide ve barsaklari kuvvetlendirir. Sinirleri yatistirir.
RatanayaKrameria triandra) Baklagiller familyasindan, Amerika'da yetisen ve bircok turu olan bir bitkidir. Koku (Radix ratanhiae) toz haline getirilip kullanilir. Cicekleri kirmizi, yapraklari uzun, ince ve uclari dilimlidir.
Kullanildigi yerler: Surubu ishali keser, barsak iltihaplarini giderir. Basur memelerine karsi pomad olarak kullanilir. Dissularinin bilesimine de girer.
Safran:
(Safran-Krokus / Saffron / Crocus sativus) Eylul-ekim aylari arasinda, mor renkli ve hos kokulu cicekler acan 15-30 cm boylarinda, soganli, otsu bir bitki. Etli ve yuvarlak 2-3 cm capinda bir sogani vardir. Uretimi de bu soganlarla yapilir. Yapraklar uzun, dar ve ortasi beyaz ciceklidir. Yapraklar ciceklerden sonra meydana gelir. Cicekler 6 parcali, erkek organlari 3 tÂne, disi organin kapsul kismi olan stigmalari turuncu renklidir. Safran, Hititler doneminden beri Anadolu’da bilinmekte ve ilÂc olarak kullanilmaktadir. Grekler doneminde de Bati Anadolu’da oldukca ticÂreti yapilmistir. Osmanlilar doneminde de onemini koruyan bir ihrac urunu olmustur. Daha onceleri Urfa, Mardin, Kastamonu, Ankara, Istanbul’da kulturu yapilmaktaydi. Fakat bugun sadece Kastamonu’nun birkac koyunde uretimi yapilabilmektedir.Turkiye’de yetistigi yerler: Kastamonu-Safranbolu’da yer yer yetistirilir.
Kullanildigi yerler: Kirmizi renkli boya maddeleri, sekerler, ucucu ve sÂbit yaglar ihtiv eder. Sinir sistemini uyarici, istah acici, Âdet sokturucu, koku ve renk verici olarak kullanilir. Toz hÂlinde istah acici ve mîdevî olarak kullanilabilir. Fazla miktarda kullanilmamalidir. Hamileler kesinlikle kullanmamalidir.
TaflanKirschlorbeer / Laurier-Cerise / Cherry laure / Gurcu kirazi / Hind kirazi / Prunus laurocerasus / Mongo / Monguer) Nisan-mayis aylarinda kucuk ve beyaz renkli cicek acan, rutûbetli ve golgeli yerlerde yetisen 2-6 m yuksekliginde yaprak dokmeyen agaclar. Yapraklar cok kisa sapli, derimsi, tuysuz ve oval sekillidir. Cicekler 30-35 tÂnesi bir arada olup, gruplar teskil ederler. Meyveleri 1 cm capinda kiraz gorunusunde parlak, koyu kirmizi veya olgunlukta siyah renktedir. Avrupa’ya Istanbul’dan yayilmis olup, sus bitkisi olarak yer yer yetistirilmektedir. LÂz kirazi, Gurcu kirazi ve Karayemis olarak da bilinir.
Turkiye’de yetistigi yerler: Kuzey Anadolu.
Kullanildigi yerler: Bitkinin yapraklari siyah hidrik asit veren bir glikozit tasimasi sebebiyle zehirlidir. Bu yuzden yapraklarinin baharat olarak kullanilmasi tehlikelidir. Fakat yapraklardan elde edilen taflan suyu oksuruk dindirici olarak kullanilir. TÂze meyveleriyse meyve olarak yenilmektedir. Kurutulmus meyvelerinin tohumlariysa seker hastaligina karsi kullanilir. TÂze meyveleri tas dusurucu olarak da kullanilmaktadir.
Uyuz otuSkabiose / Scabieuse / Scabious / Scabiosa / Scabiosa maritima) Haziran-ekim aylari arasinda, eflÂtun, mavimsi veya beyaz renkli cicekler acan, 50-100 cm boylarinda, dallanmis, bir veya cok yillik otsu bitki. Cicekler, sivri uclu mizrak seklinde yaprakciklarla ortulu, yarim kure seklinde bir arada toplanarak, bascik seklinde cicek durumlari meydana getirirler.
Turkiye’de yetistigi yerler: Marmara bolgesi.
Kullanildigi yerler: Sus bitkisi olarak da yetistirilmektedir. Tipta kan temizleyici, terletici, yara iyi edici olarak kullanilir.
Vanilya:Bircok tropikal ulkelerde yetiştirilen, tırmanıcı govdeli bitkilerdir. Vatanı Meksika, Madagaskar, Java ve Antillerdir. Bitkinin yaprakları sapsız, yassı ve etlidir. Meyveleri 15-20 cm uzunlukta, yassı, iki uca doğru incelmiş, parlak siyahımsı renkli bir kapsuldur. Kokusu ozel ve tadı acıdır. Yeşilken toplanıp, sonra suda haşlandıktan sonra kurutulan meyveleri kullanılır. Ozel kokulu vanilin maddesi ancak fermentatif bir kurutma sonucunda meydana gelmektedir. Vanilin meyveden glikosit ile bağlı durumdadır. Ancak boyle bir kurutma esnÂsındaki mayalanma ile serbest hÂle gecmektedir. Mîde ve sinir sistemini uyarıcı etkilere sÂhiptir. Koku verici olarak gıd sanÂyiinde kullanılmaktadır. Kullanildigi yerler:Vucudu kuvvetlendirir. Atesi dusurur. Afrodizyak (Cinsel arzulari artirici) ozelligi vardir. Sinir bozuklugunu giderir. Hazmi kolaylastirir. Bronslari temizler ve oksuruk sokturur. Ruhi bunalimi dindirir.
Yabani gulMemleketimizde oldukca yaygin bir gul cesididir. 2-3 m yuksekliginde, pembe veya beyaz cicekli bir agacciktir. Meyveleri parlak kirmizi renktedir. Bu gulun olgun meyvelerini saran, baslangicta agizi dar bir bardak seklinde olan cicek ekseni, cicek tablasi olgunlasinca etlenip, kirmizi bir renk alir. Bu meyvelere “kusburnu” adi verilir.
Kullanildigi yerler: Bilesiminde tanen, pektin, vitamin C, sekerler ve organik asitler vardir. Kabiz edici, idrar sokturucu olarak, bobrek ve safra taslarina karsi, C vitamini yonunden zengin oldugu icin de bÂzi bolgelerde marmelÂt yapiminda kullanilir.
Zencefil:100 cm boyunda kamış gorunuşunde cok yıllık otsu bir bitkidir. Yapraklar mızrak şeklinde sivri uclu ve tarcın kokuludur. Cicekler sarı renkli ve coğu bir arada bulunurlar. Zencefilin vatanı Guney Asya olmakla berÂber Hindistan, Batı Afrika gibi bircok tropik bolgelerde ekimi yapılır. Memleketimizde ancak seralarda yetiştirilir. Nemli iklimi ve sulak yerleri sever. Bitkinin kokleri nişasta, recine ve ucucu yağlar taşır. Kokler yassı ve grimsi renklidir. Kuvvetli kokulu ve biraz acımsı lezzetlidir. Baharat olarak kullanılır. Zencefil yağının hazmı kolaylaştırıcı tesiri vardır. Ayrıca yatıştırıcı ve gaz sokturucu etkiye sÂhiptir.
Kullanildigi yerler: Istah acar. Barsak gazi sokturur. Kusmayi onler. Ishali keser. Bedeni ve zihni gucu artirir. Afrodizyak (Cinsel istekleri artirici) ozelligi vardir.