Uzun ve yorucu bir surectir ergenlik.Hem genc hem aile acısından...Kaprisli davranışlarını ergenliğine bağladığımız cocuklarımızın ,gozle gorunen ergenlik belirtilerini de izlemekte fayda var
Puberte ( Gorunur ergenlik belirtileri ) kız cocuklarında 9 - 10 yaşlarında, erkeklerde ise 11 - 12 yaşlarında başlar. Biyolojik değişikliklerin tamamlanması ise 3- 5 yıl veya daha uzun surer.
Ergenlik oncesi devrede erkek cocukta gelişmenin esas karakteri buyumedir. Bunu sağlayan faktor ise hormonaldir. Bu hormaonal sistemin organizatoru hipofizdir. Hipofiz beyin kaidesinde bir cukurun icine yerleşmiş fındık kadar bir organdır. 3 bolumdur. Her bolum kendine ozgu ceşitli salgılarla hem diğer salgı bezlerinin calışmasını ayarlar, hem de organizmanın genel metabolizmasını duzenler. Ergenlik oncesi bu organın etkisi ile kemiklerde bir uzama ve kalınlaşma başlar .
cocuğun boyu uzar, omuzları ve goğus kafesi genişler. Bu devrede testisler gelişir, testis volumu artar. Testislerin iki onemli gorevi vardır. Birincisi yeni cinsin oluşmasını sağlayacak, cinsiyet hucresini yani sperm dediğimiz tohumu meydana getirmektedir. İkinci gorevi ise erkeklik hormonu dediğimiz testosteronu salgılamaktır. Hormonun etkisi ile dış ve ic genital organlar ( penis, prostat ve sicula seminalisler ) gelişir, ses kalınlaşması, pubis, koltuk altı , yuz, kol ve bacaklarda kıllanma başlar. Bu hormon nedeniyle erkek cocuklarda boy uzaması ve adale gelişmesi kızlardan fazla olur. Erkeklerde genital gelişme ile beraber buyume hızlanır. Androgenler kemik gelişmesini de hızlandırdığından bir sure sonra kemik uclarındaki epifiz dediğimiz buyume bolgeleri kapanır ve buyume durur.
Kızlarda puberte dediğimiz seksuel olgunlaşma erkeklere gore daha erken, 9 - 10 yaşlarında başlar. Overlerden ostrojen yani dişilik hormonu salınmasıyla birlikte buyume hızlanır, goğusler buyur menstruasyon dediğimiz aylık adet kanamalrı başler. ( Ortalama 12 - 13 yaş ) Pubis ve koltuk altında kıllanma oluşur. Bu hormonun etkisi ile kemik gelişmesi hızlanır, epifizler kapanır, buyume tedricen durur. Adetler ilk oluştan sonraki 1 - 2 yılda duzensizlikler yaşanabilir. Kız cocuklarda daha erken olmak uzere seksuel olgunlaşmanın ilk işaretleriyle birlikte buyume hızlanır. İlk adetten hemen evvel buyume yavaşlamaya başlar, epifizlerin kapanmasıyla durur.
Uzun kemiklerde buyumenin durması kız cocuklarda 16 - 18, erkeklerde 18 - 20 yaşlarında tamamlanır. Bundan sonraki minimal boy uzamaları govde buyumesine aittir. Bu arada da kilo gozle gorunur bir bicimde artar. Kız cocuklarda kilo artması deri altı yağ dokusunun artmasına bağlıdır. Erkek cocuklarda ise adale kutlesi artar.
Pubertenin ortaya cıkışı ırk, genetik ozellikler, sosya ekonomik duzey ve beslenme sistemiyle yakından ilişkilidir. Bu fizik değişiklikler yanında puberte cağı psikolojik gelişme cağıdır. Anne ve babasına dayanan, kendi benliğini daima en on planda tutan cocuk, sosyal odevlerini ve hayatını kendisi yurutecek bir kişilik haline gecmektedir. Bu donemde anne ve babasından ayrışmaya başlayan cocuk, aile dışındaki karşı cinsten kişilerle olgun ilişkiler kurmayı oğrenmelidir.
Bir kişilik araması icinde olan cocuklar bazen bu hızlı bedensel buyumeye ve değişimlere uymada zorluk ceker ve bocalar. Bu değişiklikler kendisine anlatılıp, bunların normal gelişmeler olduğu acıklanan bir cocuk, bu sıkıntıları daha kolay atlatacaktır. Daha inatcı, dik kafalı olan cocuklara bu donemde anlayışlı olup , yol gosterici olmak gerekir.
Cinsel eğitimin amacı yalnızca cocuğu bazı gerekli sosyal kurallara uymaya goturmek değil, insanın sevgi icinde serbestce gelişebilmesini ve kendinde bulunan cinsel gucleri olabildiğince duzenlemesini, bunları bilincli olarak elde tutmasını, kendi ve başkalarının mutluluğu icin bunlardan yararlanmasını sağlamaktır.
Ergenlik ( Adolesan ) cağı bir stres cağıdır. Buyume ve gelişme on plana cıkmış, bazı hastalıklara dayanıklılık artmıştır. ust solunum yolu hastalıkları, tuberkuloz gibi enfeksiyonlara dayanıklı olmak icin uygun beslenme, duzenli uyku gereklidir. Bu devrede kifoz, skolyoz gibi iskelet sistemi bozuklukları daha sık goruleceğinden, oturma ve duruş bozuklukları olup olmadığına daha fazla dikkat edilmelidir. Tiroid bezinde buyume, anemi, obesite ve zayıflık gibi beslenme ile ilgili bozukluklarda dikkatli olmak lazımdır.
ERGENLİK DoNEMİNİN EVRELERİ ( HAZIRLAYAN PSİK.DAN.BEYHAN FESLİYEN )
Ergenlik donemi 11 - 12 yaşlarında başlayıp yirmili yılların başlangıcına kadar suren, hızlı bedensel, ruhsal, sosyal değişiklikleri iceren donemin genel adıdır. Donem icinde ceşitli yaşlar farklı gelişim atakları icerir, bu nedenle bu uzun donemin genel adıdır. Donem icinde ceşitli yaşlar, farklı gelişim ataklarını icerir. Bu nedenle bu uzun donemi ceşitli gelişim ozelliklerini goz onunde bulundurarak uc alt evreye ayırmak mumkundur.
Bu sınıflamalara gecmeden once şu noktayı ısrarla vutgulamakta fayda var. Bireysel farklılıklar Ergenliğin başlangıcından sonlanışına kadar gercekleşecek tum değişiklikler ve yaşanacak uyum surecinde ortaya cıkacak duygusal tepkiler evrenseldir.
Ancak her bireyde bu surecin ne zaman başlayacağı, ne zaman sona ereceği, nasıl uyum problemleri ile karşılaşacağı, bunlarla nasıl başa cıkacağı, bu donemden ne tur oğrenmelerle cıkacağı kişisel bir surectir. Bu kişisellik bireyin kalıtım yolu ile getirdiği mirasından, icinde yaşanılan toplumun kulturel değerlerinden, ikilemden, beslenme alışkanlıklarından, aile tutumlarından v.s. kaynaklanır. Ergenin donem icinde karşılaştığı sıkıntılarda hissettiği başat duyguyalnızlık ve buna eşlik eden yabancılaşma hissidir.
Ansızın ortaya cıkan bedensel değişme, genellikle ergeni hazırlıksız yakalar. Ya da değişimler yaşıtlarından daha gec başlayabilir. Bu nedenle bireysel farkların varlığını ve gelişme - değişmenin herkeste değişik duzeylerde olacağını bilmek gencin kaygılarını azaltacak onemli bir faktordur.
Bu hatırlatmadan sonra, ortalama yaş sınırlarını goz onunde tutarak donemi acıklamaya devam edelim. Ergenlik doneminin kendi icinde kabaca uc farklı evreye ayrılabileceğinden soz etmiştik.
1- Buluğ ( erinlik- puberte ) Kızlarda ortalama 11 - 13, erkelerde 13 - 15
2- Orta donem: Ortalama 13 - 15 yaşlarından 17 yaş civarına kadar.
3- Son donem : Ortalama 18'den 20'li yaşların başlarına kadar olan donem.
Buluğ donemi fizyolojik değişikliklerin en yoğun olduğu donemdir. Kızlar erkeklere gore ortalama iki yıl kadar once bu doneme girerler. Boy hızlı bir bicimde uzar. Cinsiyet ozellikleri belirginleşir. ureme organlarının yapısında değişme ve olgunlaşma gercekleşir. Kızlarda ilk adet gorme, erkeklerde ilk boşalma toplum tarafından buyumenin donum noktası olarak algılanır. Gelişmeyi ek cinsiyet ozelliklerinin oluşumu takip eder. Tuylenme, seste kalınlaşma, kadınsı ve erkeksi beden gorunuşune ulaşma. Bu fizyolojik değişiklikler sırasında ergenin ilgisi kendi bedenine yonelmiş durumdadır. Bedenine ve o gune kadar taşıdığı kişisel rolune karşı yabancılaşma hisseder. Bu surecte sebepsiz ofke patlamaları, durup dururken ağlamalar, sinirlilik halleri sık gorulen durumlardır.
Ergenliğin orta doneminde bedence buyume hız keserek devam etmektedir. Kişinin kendi bedenindeki değişikliklere uyumu artmış ve dolayısıyla cinsiyet rollerinden kaynak alan gerilimleri azalmaya başlamıştır. Bu surecte artık anne - babadan bağımsız olma cabaları gorulmektedir. Ergen yeni kimliği ile toplumdaki yerini aramaya başlamış, arkadaş gruplarının onemi artmıştır.
ozerklik ihtiyacı ust seviyededir. Arkadaşlık ve grupla ozdeşleşme artmıştır. Aileden bağımsız olma cabaları celişkili duyguları da beraberinde getirir. Hem aileden uzaklaşma ve kendi bireyselliğini ispatlama, hem de onların sevgi ve desteğine buyuk ihtiyac duyma gibi. Bu yalnızlık ve gucsuzluk duygularını da beraberinde getirebilir, anne - baba ile catışma artabilir. Bilişsel olarak soyut duşunme yeteneği olgunlaşır. Gorev sorumluluğu ile eğlence arasında celişkiler yaşanır. Akademik başarıda istikrarsızlıklar yaşanabilir. Bu durum aile ile catışmayı arttırır.
Ergenliğin son donemi, fiziksel gelişimin tamamlandığı, ilişkilerde catışmaların azaldığı, karar vermede zorlukların azaldığı ve kişisel olgunluğun arttığı bir donemdir. Bağımsızlık, kendi kararlarını verme, secim yapma konusunda celişkileri azalır. Karşılaşılan sorunlarla başa cıkmada daha gercekci ve amaca yonelik cozumler uretebilir. İş ve meslek secimi ile ilgili kararlar, kaygıyı arttıran bir durum olarak gundemde olsa da, genc bununla başa cıkabilecek olgunluğa erişmiştir.
Kendi ilgi ve yeteneklerini tanımakta, kendi yolunu secmek konusunda daha kararlı ve cesur davranabilmektedir. Cinsel catışmalar azalmıştır. Yaşam değerleri ile ilgili sorgulamalar artmış , toplumsal sorunlara bakış acısında gelişmeler olmuş , toplumsal konulara ilgi artmıştır. Bu donem tanrı inancı ve dini değer ve oğretilerin de sorgulandığı bir donemdir. Butun bu sorgulamalar ( yaşam değerleri, gelecekten beklentiler, toplumsal değerler ) bireyin kendi kişiliğini sentez edişi ve birey olarak kendi tavır ve tutumlarını belirlemek icin gayretlerdir. Kişi ben imajını kafasında netleştirdikce ,ergenliğin de sancıları azalarak sona erer. Bu artık genclik doneminin başlamasının işaretidir.