Cocuğunuz yaramaz mı yoksa hiperaktif mi? Hiperaktivite bir yaramazlık bicimi değil, hastalıktır. Oğretmen, aile ve uzman işbirliği ile tedavi edilmesi gereken bu hastalıkla ilgili merak edilenleri Psikolog Pelin Kuzugudenli anlatıyor…
Hiperaktivite nedir?
Hiperaktivite, cocuğun yaşına ve gelişim duzeyine uygun olmayan aşırı hareketlilik, durtusellik (ataklık) ve dikkat eksikliği belirtileri olan bir bozukluktur. Başlangıc yaşı 3-4 olarak gosterilse de belirtiler daha kucuk yaşlarda da izlenebilir.
Bebeklerde gorulebilecek hiperaktivite belirtilerini şoyle:
Huysuzluk
Huzursuzluk
Fazla uyuma
Surekli ağlama
Okul cağı cocuklarına hiperaktivite tanısının konulabilmesi icin 7 yaşından once şu belirtilerin gorulmesi gerekir:
Aşırı hareketlilik
Durtusellik (ataklık)
Dikkat eksikliği
Hiperaktivitenin erkeklerde gorulme olasılığının kızlara oranla 3-4 kat fazla oluyor. Ayrıca, hiperaktivite ile yuksek zeka arasında herhangi bir bağlantı gozlenmiyor.
Hiperaktivite neden olur?
1- Kalıtım etkisi
Hiperaktivite belirtileri gosteren cocukların birinci derece akrabalarında hiperaktivite gorulme olasılığı cok daha yuksektir.
2- Beyindeki bazı yapısal işlev bozuklukları
Dikkat eksikliğine, dikkatin yoğunlaştırılmasına ilişkin birtakım problemler yaratır.
3- Cevre etkisi
Doğrudan doğruya hiperaktiviteye yol actığı soylenemez. Ancak genetik bir yatkınlık varsa tetikleyici cevresel etkenlerle hiperaktivite ortaya cıkabilir. Bu etkenler, ailenin tutumları, doğum oncesinde bazı doğum komplikasyonları, hamilelikte kullanılan ilaclardır.
Şu anki yontemlerle hiperaktivitenin doğum oncesinde tespit edilme olasılığı yoktur. Bu nedenle hamilelikte ilac, madde, alkol, sigara kullanımını onleme dışında alınabilecek herhangi bir onlem bulunmuyor.
Kac ceşit hiperaktivite vardır?
1- Bileşik tip
Hem hiperaktivite hem ataklık hem de dikkat eksikliği bir aradadır.
2- Hiperaktivite ve ataklığın onde olduğu tip
Bu tipte dikkat eksikliği daha az gozlenirken, aşırı hareketlilik soz konusudur. Bu cocukların ders başarıları kotu değildir, ancak hareketlilik nedeniyle uyum sorunu yaşayabilirler.
3- Dikkat eksikliğinin onde olduğu tip
Hareketlilik belirtileri cok fazla gozlenmez. Dikkat eksikliği nedeniyle okul başarıları cok iyi değildir.
Hiperaktivite cocuklarda cok yaygın bir hastalık mı?
Hiperaktivitenin dunyada ve Turkiye’de gorulme sıklığının benzer oranlarda. Hiperaktivite, okula başlayan cocukların yuzde 2-3’unde gorulur. Ulkemizde aileler hiperaktivite konusunda daha bilincli hale geldi, ancak yine de hiperaktivite belirtilerinin yaramazlık ve benzeri durumlarla karıştırıldığı oluyor.
Hiperaktif bir cocuk ile yaramaz bir cocuk arasında ne fark var?
Her yaramaz cocuk hiperaktif değildir. Yaramaz cocuk mizac ozelliklerin yanı sıra ailenin tutumu gibi cevresel etkenlerin altında bazı davranışlar gosterebilir. Bir cocuğa hiperaktif denebilmesi icin gozlenmesi gereken davranışları şoyle:
Dikkat eksikliği, durtusellik ve aşırı hareketlilik belirtilerinin dış uyaranlara bağlı olmaksızın var olması gerekir.
Cocuk aşırı hareketlidir; elleri, ayakları kıpır kıpırdır. Sınıfta ya da oturması gereken diğer yerlerde oturmaz ya da otursa bile cok kısa bir sure sonra kalkar. Coğu zaman cok konuşur, bağırır, başkalarını rahatsız eder ya da yaptıkları işten alıkoyar. Gereken eşyaları unutma da sık gorulen ozellikleri arasındadır.
Durtusellik hakimdir. Tehlikeyi kavrayamaz, birden atılır, soru bitirilmeden cevap verir, başkalarının yaptığı işlerin arasına ya da konuşmalarının arasına girer. Başladığı bir işi bitiremez.
Dikkat eksikliği gorulur. Derslerinde onemli hatalar yaptığı icin okul başarısızlığı yaşar.
Hiperaktif cocuğa nasıl davranmak gerekir?
Hiperaktivitede tedavinin on koşulu okul, aile ve uzman işbirliğinin sağlanmasıdır.
Anne babanın cocuğun davranışlarının bir yaramazlık belirtisi olmadığını, rahatsızlığın sonucu olduğunu algılayabilmesi gerekir. Ancak aşırı hoşgorulu olmak, cocuğun her yaptığına izin vermek de doğru değil. Bazı kurallar koyulmalı ve bunlara kararlı bir şekilde uyulmalı. Cocuğun cabası desteklenmeli ve performansının her zaman icin iyi olması beklenmemeli.
Hiperaktivite bozukluğu olan cocuklar daha fazla odullendirilmeli. Olumlu davranışların odullendirilmesi tekrarlanma olasılığını artırır.
Oğretmenin yonlendirilmesi ile cocuğun sınıfta dikkat dağılmasını azaltmak icin pencereden uzak, tahtaya yakın bir yere oturtulması gerekir. Cocuğun performansının değil, cabasının desteklenmesi onemlidir. Odev yaparken cocuğun ihtiyac duyduğu yerlerde ara vermesine izin verilmeli. Turkce, matematik gibi dikkatin yoğun olarak kullanılması gereken derslerin art arda olmaması, araya beden eğitimi, muzik, resim gibi yardımcı derslerin konulması gerekir.
Hiperaktivite nasıl tedavi edilir?
Erken tanıyla birlikte başlayan erken eğitsel tedavi olumlu sonuclar doğuruyor. Psikolog Kuzugudenli, tedavi yontemlerini şoyle sıralıyor:
Davranış değiştirme programları
Ozel eğitim
İlac tedavisi
Aile danışmanlığı
Psikolog Kuzugudenli, “Tedavinin olumlu sonuclar doğurduğu bir gercektir, ancak tamamen iyileştirilmesi şu an icin mumkun değildir” diyor.
Ergenlerde hiperaktivite olur mu?
Hiperaktiviteyle ilgili herhangi bir onlem alınmadığı takdirde sorunlar daha da buyuyerek devam eder. 10 yaşından sonra aşırı hareketlilik bir miktar azalsa da ataklık, topluma aykırı davranışlar, ergenlik ve yetişkinlik cağında da gorulur. Ergenlikte hiperaktivite gorulme sıklığı yuzde 1-2 olarak biliniyor.
Normal bir cocukluk doneminden sonra ergenlikte hiperaktivite gorulmesi mumkun değildir. Hiperaktivite belirtileri 7 yaşından once ortaya cıkar ve tanısı konulabilir.
Hiperaktivitenin ergenlikteki gostergeleri madde bağımlılığı, kaygı, depresyon gibi belirtiler olabildiği icin tedavisi kucuk cocuklara gore daha zordur.