Cocuklarda yalan soyleme 6 yaşından itibaren bilincli olur. Anne babalar cocuğun neden yalan soylediğini bilirse yalanı onlemek mumkun olur…
Beyazı ile karası ile biz soyleyince “gerekli” olan ama cocuğumuzdan duyduğumuzda dunyanın sonu gelmiş hissine kapıldığımızı sandığımız şey: Yalan soylemek.
Kızsak da, cezalandırsak da, ağzına biber surmekle tehdit etsek de cocuklar yalan soylerler. Oysa biz onlara hep yalanın cok kotu olduğunu, doğruyu soylediğinde hata yapmış olsa bile kızmayacağımızı tekrarlar ve hep doğruyu soylemelerini isteriz. Boylece onun yalan soylemesini engelleyebileceğimizi sanırız. Oysa bu tur uyarılar onların korkmasına ve kaygılanmasına neden olur. Onemli olan cocuğun nicin yalan soyleme gereği duyduğunu anlayabilmektir.
Neden yalan soylerler?
Cocuğun soylediği yalanı değerlendirirken yaşını ve gelişimini goz onune almak gerekir. Uc yaş oncesinde yalan soylediğini fark etmeyen cocuk, yeni oğrendiği kelimeleri aileyi mutlu etmek icin kullanır. Altı yaşına kadar ise geniş hayal dunyasıyla yalan birbirine karışabilir. 6 yaşından sonra yalanın ne olduğunu bilir ve amaclı kullanır.
1- Hayal gucu yalanları:
Cocuklar hayal gucleri geniş olduğundan, olmamış şeyleri olmuş gibi aktarırlar. Gerceği değerlendiremediklerinden, hayal guclerini kullanarak abartırla, carpıtırlar. Perdenin kımıldamasını, “nasıl canavar gorduğu” şeklinde anlatan cocuk yalan soylemiyordur. Aile bunu yalan sayar ve kızarsa cozum elde edemez.
2- İlgi cekmek:
Sahip olamadıkları nedeniyle, ilgisiz kaldığını duşunen cocuk yalana başvurabilir. Ailesinin onu sevmediğini ve ilgilenmediğini duşunen cocuk, birilerinin kendisine saldırdığını uydurabilir. Bazen de cocuklar bir ozlemini dile getirmek icin yalan soyler. Or; babasız bir cocuğun “babam var” demesi gibi. Ya da arkadaşları arasında kendi durumunu kotu gorduğunden olmayan oyuncaklarından, evinden, başarılarından bahsederek kendini yuceltmeye , onlarla eşit olmaya calışır.
3- Model alma:
Yanında telefonla konuşan annesinin, arkadaşına hasta olduğu icin gelemeyeceğini duyan cocuk, bazen yalan soylenebileceğini oğrenir. Aynı şekilde kendisini evde bırakan anne babası, akşam guzel kıyafetlerle doktora gidiyoruz diyebiliyorsa, o da rahatlıkla yalan soyleyebilir.
4- Beklentileri karşılayamama:
Ailenin aşırı beklentileri olan cocuklar, onların sevgilerini kaybetmemek icin yalana başvurabilir. Birinci olduğunu, en calışkan olduğunu ileri surerek, ailesinin yaratacağı olumsuz hislerden korunmaya calışır.
5- Savunma:
Daha iyi bir acıklaması olmayan cocuk, cezadan kacınmak icin yalan soyleyebilir. Ayrıca sık eleştiriliyor e suclanıyorsa yalana başvurabilir.
6- Davranım bozukluğu:
Yalan bazen cocuğun hastalığının bir bulgusudur. O zaman tehlikelidir ve genellikle yanında hırsızlık yapma, okuldan kacma gibi belirtileri de taşır. Bu tur yalanda kesinlikle uzman yardımı gerekir.
Sıklıkla doğruyu soylediğinde bile yalan soylediği iddia edilen bir cocuk, bir sure sonra bunu gercekten yapmaya başlar. Yalanla pirim elde edebildiğini, kazanclı cıkabildiğini goren cocuğun da yalan soylemesi adeta kacınılmaz olur. Bu şekilde isteklerine ulaşmanın bir yolu olarak duşunduğu yalana sıkca başvurur.
ANNE BABALAR YALANI NASIL ONLEYEBİLİRLER?
1- Sadece yalan soylemenin zararlarından bahsedip, doğru soylemelerini istemek yetmez. Siz de cocuklarınıza model olun.
2-Yalan soylediğini anladığınızı belirtin. Ama aşırı tepki gostermeyin. Bunu sanki sırf sizi uzmek icin yapılmış bir davranış gibi duşunmeyin. Aşırı tepki, korunmak icin yalanı surdurmesine neden olur.
3-Yalan soylediğinde bağırıp cağırmadan, davranışın yanlışlığını anlatın ve ceza verin. Bu davranışınız surekli ve tutarlı olsun. Buna karşılık doğru soylediğinde hoşnutluğunuzu dile getirin. Doğru soylersen kızmayacağım diyerek, ceza verirseniz inandırıcı olamaz ve yalan soylemiş olursunuz.
4-Cocuklardan başaramayacakları şeyler beklemeyin. Aşırı, uyamayacağı kurallar koymayın.
5- Yalan soyleyebileceği konularda, ona farklı yaklaşın. Odevini bitirdin mi? Yerine odevi gormek isteyin. Odasını topladığını soylediğinde, cikolata verip sonra kızmak yerine, once kontrol edin.
6-Nicin yalan soylediğini anlamaya calışın. Onu dinleyin. Yargılamadan ilişki kurmaya calışın. Kesinlikle başka cocuklarla ya da kardeşlerle kıyaslamayın. Kendi yanlışını kendisinin bulmasına fırsat tanıyın.
7-Daha karmaşık bir sorun varsa, arkadaşsız, yalnız bir cocuksa, yalan soylediğinde pişman olmuyor ya da istemediği halde kendini durduramadığını soyluyorsa, en kısa zamanda yardım alın.
Prof.Dr. Bengi Semerci