erkeklerde ergenlik sorunları ergenlikte burun buyumesi ergenlik burun buyumesi doneminde karşılaşılan sorunlar ve cozum onerileri ergenli donemi
Cocuklarınız ergenlik cağına geldi ise onun kendi gozunde buyuttuğu ve bunalım nedeni yaptığı sorunları onu kırıp incitmeden, yardımcı olarak nasıl cozersiniz?





Memory Center Noropsikiyatri Merkezi’nde ergenlerle calışan Uzman Psikolog Orhan Gumuşel


> Ergenlik nedir? Kavram olarak anlatır mısınız?

> Fransız psikiyatr Dolto, ergenliği ikinci doğum olarak tanımlar. Doğum, fetus halinden bebekliğe gecişi, ergenlik de cocukluktan yetişkinliğe gecişi ifade eder. Dolto, ergenlerin tıpkı yaşamın başındaki bebekler gibi kırılgan ve dayanıksız olduklarını belirtir.
Hamack’e ( Akt: Adams, 1995 ) gore ergenlik, erinlikle başlayan, zihinsel bir durum, bir tutum, bir yaşam tarzıdır ve birey, ana-baba denetiminden bağımsızlığını kazandığında sona ermektedir.
Bedensel, ruhsal ve toplumsal gelişme ve değişme sureclerinin yaşandığı genclik cağını kapsayan yaş dilimleri ulkeden ulkeye, yayından yayına farklıdır. UNESCO genclik cağı olarak 12-24 yaş dilimlerini kabul etmiştir.
Tanımak ve tanımlamak, anlamak ve anlatmakla cok fazla ilgilendiğimiz doğumdan beri getirdiklerimizi gelecekten beklentilerimizle harmanlayıp kendimizi bicimlendirdiğimiz bir koprudur.
> Ergenlik doneminde kişide bilinen fiziksel değişimler yaşanır. Buna paralel olarak duygu ve duşuncede ne gibi değişimler soz konusudur?
> Ergenlik doneminde onemli bir gelişme de duşunsel alanda yaşanır. Somut duşunme niteliği, soyut duşunebilmeye varmıştır. Bu da ergenin dış dunyayı algılamasında değişikliğe yol acar. Olayları daha cok sorgulamaya ve farklı acılardan olaylara bakabilmeye başlar. Yeni toplumsal catışma ve istekler de ergenin kafasını karıştırır, onu huzursuz eder. Bu gelişmeyle duygular, arkadaş ilişkileri, aile ile kurulan iletişim ergenin kendini tanımlarken dikkat ettiği ozellikler olur. Ergenlik doneminin başında ergen sorununu cozmek icin gerekli ilişkileri gorebilir, ancak cozum icin gerekli olan planlamayı yapmakta zorlanır. Gelişimin sonraki evrelerinde (16-18 yaş) duşunulen ve planlanan secenek sayısı artar. Bu gelişmenin doğal sonucu olarak elindekiyle mutlu olamam durumu ortaya cıkar. “Benim cep telefonum neden yok” gibi istekler zaman zaman aileyi zor duruma sokar. Ergenle ailenin koşulları ile ilgili bilginin verilmesi, onun duşuncelerinin dinlenip anlaşılması, sorumluluk duygusunun kazandırılması ile iletişim daha sağlıklı olacaktır.
Ergenlik doneminde duygularda farklılaşma, iniş cıkışlar gorulur. Genc Bir anda kaygıdan mutluluğa, sevincten sıkıntıya, kızgınlıktan sevecenliğe geciverir. İlgi ve sevgiyle iletişim kurduğu insanlara karşı kısa bir sure sonra kin ve nefret duyabilir.[1] Ergen bir gun cok mutluyken, ertesi gun cok uzgun olabilir. Ergen zaman zaman duygularını ve heyecanlarını denetleyemez. Ofkesini, sevincini kontrol etmekte sorun yaşayabilir.

> Ergenlik cağını yaşayan genclerin yaşadıkları cevre ve sosyoekonomik koşulların ne gibi etkileri vardır?
> İnsanoğlu diğer butun canlılardan farklı olarak, yaşadığı yerin kendisine verdikleriyle yetinmemiş, yaşadığı yeri kendisinden bir şeyler katarak yonlendirmiştir de. Hem tabiata hem de kendi etkilerinin sonuclarına uyum cabası insanlık tarihinin başından beri suregelmiştir. Bu yolla bilgi ve kultur gelişmiş, yuzyıllardır birbirine eklenerek bugunku komplike halini almıştır. Yonlendirme davranışı, bu manada sadece yaşadığı yeri değil, kendini ve doğal olarak gelecek nesilleri bicimlendirmede de etkili olmuştur.
İnsanın; diğer canlıların aksine basit yaşamsal uyumlarla sınırlı olmaması, bilgiyi uretme, uygulama ve gelecek kuşaklara aktarma becerisi, gezegenin kaynaklarını yonetme hakkını da eline almasını sağlamıştır. Bununla beraber kavimler halinde yaşayan insan gruplarının birbirleriyle ilişkilerinde ve kendi iclerindeki dinamikleri de gecmiş nesillerden aktarılan bilgilerin sosyal yapılanmalarına yansıması olarak ortaya konmuştur. Yansımalar ne olursa olsun biyolojik ortaklıkların ve sosyal yapılarının etkileşimi ortak kaygıları da beraberinde getirmiştir. Dunya uzerinde sadece insanın gecmişle ve gelecekle ilgili kaygıları vardır.

> Kişilik ozellikleri ergenlik doneminde nasıl kendiniz gosterir?
> Oncelikle kendini ifade ve savunma mekanizmalarının kullanımında kendini gosterir. Ergenlik donemi surecinde kişilik yapılanmış ve kurgusunu tamamlamış bir olgu değildir. Butunleştirilmeye calışılan kimlik yapılarıdır ki bunlar butunleştiğinde kişilik kurgusu tamamlanmış olur. Temel kimlik tanımlamaları da cinsel kimlik, toplumsal kimlik, akademik kimlik ve mesleki kimliktir. Cinsel kimlik; yaşadığı sosyo kulturel yapıda kendi cinsine ait rollerin tanımlandığı ve icselleştirildiği bir yapıdır. Toplumsal kimlik kendisinin nasıl algılandığına dair yapı, akademik kimlik eğitim ve entelektuel gelişimi ile ilgilidir. Mesleki kimlik ise ergenliğin son doneminde kişisel statusunu belirleyen ve hayatını kazanmayı sağlayan bir yapının gelişmesidir. Secim icerir.
> Ergen catışmalarının temelinde yatan temel dinamik nedir?
> Ergenlik catışmalarının temelinde yatan en onemli dinamiklerden birisi guven-guvensizliktir. Bir de bunun somutlanmaya calışılan durumları; beğenme-beğenmeme, beğenilme-beğenilmeme, başarma- başaramama gibi. Esas olan ise tanımak ve tanımlamak sureci icinde kendini ifade başkalarını anlamaya calışma gibi durumlardır. Değişen durumlara uyum cabası da başka onemli bir dinamiktir.
> Başkaldırı donemi de diyebileceğimiz ergenlikte yaşanan fırtınalar nelerdir ve bu donemin sağlıklı gecirilmesi nelere bağlıdır?
> Ergenlik doneminde kişide belirgin olarak hem fizyolojik hem de psikolojik değişmeler hızlı ve ardışık bicimde gozlenir. Donemin temel ozelliği her iki anlamda da catışmadır. Bir başka deyişle ergenlik tam anlamıyla bir savaş donemidir. Fizyolojik acıdan hormon savaşlarının, psikolojik acıdan da kişilik savaşlarının verildiği bir yapılanmadır. Kacınılmaz olarak bu surec icinde hem ergenin hem de yakın ve dolaylı sosyal cevresinin sıklıkla yaşadığı duygu ise gerginlik ve buna dayalı kaygı yaşantılarıdır. Bu kaygılarda karşımıza iki ana temelde cıkarlar. Birincisi icsel kaygılar ki bunlar ergenin kendilik ve cevre algılamalarını nasıl adlandırdığı ile şekillenir. İkincisi ise cevresel yani dışsal kaygılar. Bunlar genellikle sosyal kaygı nitelikli olup sosyal baskılar ve gelecekle ilgili yapılandırmaları ve mudahaleleri icerir. Başka bir deyişle kişi bu donemde surekli olarak yeni bilgiler, yeni ilişki sistemleri ve sorumluluklar gibi ilk kez karşılaştığı durumlarla yuzleşecektir.
Surekli olarak kendisini ve cevresini anlamaya calışan genc yargılama mekanizmasını calıştıracaktır.
Orneğin bir genc; ani ve sonuclarını hic duşunmediği tepkiler verebilir. İnatcı, hoşgorusuz olma, cabuk sinirlenme, başkalarını kucuk gorme, uzlaşmayı reddetme, keskin ve sert konuşma tarzı, saldırganlık, karşıt tepki geliştirme, yalan soyleme, otoriteye ve kurallara karşı gelme gibi davranışlar gosterebilirler.
> Peki sozun burasında ailelere ‘Neler Yapabilir?’ konusunda ne gibi receteler sunabiliriz başlıklar halinde?
> Bu donemde gencler ozgur olmak istediklerini her fırsatta dile getirirler. Anne babaların dikkat etmeleri gereken nokta catışmayı buyuten soylemlerden uzak durmak olmalı.
Karar alma ve uygulama aşamasında onun yerine kararlar almak ve uygulamasını onermek yerine karar alma surecinde ve uygulamada yardımcı olmalı.
Soylediklerimiz ve uyguladıklarımız arasında celişkiye yol acabilecek farklılıklar olmamalı. Unutmayalım ki genc kendilerini soylenenleri değil, gorduklerini daha cok oğrenir ve uygularlar.
Dışarıya acılmakta olan genci kısıtlamaya calışmak daha cok dışarı itme anlamına gelir. Aile ortamını kendisini rahat ifade edebileceği bir şekilde sunmak son derece onemlidir.
Aile ile ilgili karar alma ve uygulama mekanizmasına katmak hem aidiyet duygusunun guclenmesi hem de kendini ifade edebileceği ozgur ortam yaratma anlamında verimli ve onemlidir. Değer verildiği duygusunu guclendirir.
Ona karşı sabırlı ve sevecen davranabilin ki maksatının ne olduğunu anlayabilme ve ne duşunduğunuzu ona anlatabilme şansınız olsun.
Dışarıya acılma istekleri hicbir zaman aileyi terk etme arzusu anlamına gelmez. Paniklemeyin ve sağlıklı sosyalleşme icin karşılıklı guvene dayalı bir ortam yaratabilin.
Eleştirinin yonunu ve dozunu iyi ayarlayın. eleştiri yapılan hata ile ilgili olmalıdır. Kişiliğe mudehale anlamına gelebilecek olan “Sen dili” kullanımı suclama gibi algılanabilir.
Sizin icin bir şeyler yapması, size iyilikler yapması icin fırsat tanıyın.
Ozelinizden bir şeyler paylaşın ki o da sizinle paylaşabilsin.
Buyumesini destekleyin ancak otorite rekabetine girmemeyi de asla unutmayın.
Soylediklerinizde ve yaptıklarınızda mutlaka tutarlı ve adaletli davranmaya calışın.
Sevildiği mesajını duzenli, tutarlı ve abartmadan verin.
Gucsuz yonleri uzerinden cok eleştirmeyin guclu yonlerini beraberce tanımaya uğraşın.
Herkesin hata yapabileceği ilkesine gercekten inanın.
Zorlamayın. İkna edin!
Emretmeyin. Rica edin!

> Ergenlik donemini yaşayan gencte aile kavramı nasıl algılanır?
> Ergenler, anne-baba-kardeşleriyle de problemler yaşarlar. Ergen ailesiyle catışabilir. Catışma nedenleri genellikle arkadaşlık ilişkileri, akademik başarı, bağımsızlık istekleridir. Ailelerinin yaptıkları yonlendirmelere, uyarılara karşılık olarak tepkisel davranışlar gosterebilirler. Bu donemde ergenler bağımsız olmak isterler. Anne babalarıyla ilişkilerinde bağımlılık giderek azalır. Ancak tumuyle bağımsız olmaya da hazır değillerdir.

> Ergenlikte aileden arkadaşlara doğru kayma eğilimi normal bir surec midir? Bunu neler tetiklemektedir?
> Son derece doğal bir surectir ve yaşanması da sakıncalı değildir. Ailenin buradaki rolu guvensizlikle dışa acılımı durdurmak değil olumlu arkadaşlık ilişkilerini de desteklemek olmalıdır.
Ergenin arkadaşları ile ilişkileri hayatında cok onemli bir yer tutar. Ergenliğin ilk yıllarında kızlar kızlarla, erkeler erkeklerle iletişim kurarlar. Kızlar genellikle aynı ortak zevkleri olduğu kız arkadaşları ile uzun uzun sohbetler yaparlar. Ergenlik doneminde kızlar erkekler, erkekler de kızlar icin merak konusudur. Ancak karşı cins ile iyi arkadaşlıkların gelişmesi biraz daha ileri yaşlarda gozlenir. Bu yaşlarda kızlarla erkeklerin arkadaşlıkları, kendilerini ve karşı cinsi tanımaları, olayları değerlendirirken farklı bakış acılarına sahip olmaları bakımından onemlidir.
> Ergenlerde baş gosteren marka tutkusu neyi ifade eder?
> Sosyal statu ediminin bir şekilde kişilik gostergesiymiş gibi yansıtılmasıdır. Kendisini daha kaliteli sunabilmek amaclı ve dejenere modernitenin tuketim bicimi ile kendini ifade bicimidir.
> Ergenlikte doğru bireyselleşme nasıl yaşanmalıdır?
> Ergenlikte doğru bireyselleşme en kısa şekliyle; bir kişilik vizyonuna sahip olma, bu vizyona uygun hedef yapılandırması, hedefe yonelik strateji geliştirme ve alternatiflendirme ve son olarak da kişilik kaynaklarına yonelik farkındalığı guclu tutarak bunları uygulamaya dokebilmektir.

> Kotu alışkanlıkları merak etme ve deneme donemi diyebilir miyiz ergenlik donemine?
> Kesinlikle denebilir. Bu donemde ergen bir cok etkiye maruz kalacak kadar korunmasız ve tecrubesizdir ve yetişkin denemeleri olarak adlandırabileceğimiz şekilde alkol, sigara hatta madde kullanımını dahi deneyebilirler.
> Ergenlik doneminde okul başarısı ne şekilde etkilenir?
> Sıklıkla karşılaşılan ancak illaki gercekleşecek diye genellenme yapamayacağımız bir durumdur. Catışmaların şiddetinin artması ve cozumunun oncelik halini aldığı durumlarda ardışık ve rutin gorevler ihmal edilebilmektedir bu donemde. Sonucunda da başarıda duşuş meydana gelebilmektedir. Bazı ergenlik donemi başlangıclı ya da ergenlik surecine denk gelen psikiyatrik bozukluklar da yine okul başarını negatif etkileyen etkenlerdir.

> Ergenlik donemi kız ve erkek cocuklar bakımından farklılık gosterir mi?
> Kızlar ergenlik donemine erkeklerden yaklaşık iki yıl once girerler. Kızlarda kilo artar, koltuk altında ve genital bolgelerde kıllanma olur. Yumurtalıklar ve rahim oluşur. Omuzlar yuvarlaklaşır. Yağ dokusu gelişir. Bu nedenle kız ergenlerin sık sık kilo aldıklarından yakınmalarına şahit oluruz. Ancak bu normal bir gelişmedir. Deride yağlanma olabilir. Bunun sonucunda sivilceler oluşabilir. Dengeli ve sağlıklı beslenme ve spor, kilo ve ergenlik sivilceleri konusunda sorun yaşayan gencin gelişimini olumlu etkiler. Ergenlik doneminde kızlar Âdet gormeye başlar. Âdet gorme, vucudun normal işlevlerinden biridir.
Bu donemde erkeklerde de boy uzaması gorulur. Koltuk altında, genital bolge ve goğus bolgesinde kıllanma olur, sakal ve bıyık cıkmaya başlar. Ses kalınlaşır. Kas dokusu gelişir. Ozellikle kalın kaslarda gelişme ve guclenme gorulur. Ureme organlarında gelişme ve penis sertleşmesi başlar. Cinsel gelişmenin hızlanması nedeniyle kız ve erkek ergenlerin bilgilendirilmesi son derece onemlidir. Kendindeki değişimlerin farkında olan ergen, bu değişimi daha iyi anlayabilmek icin bilgi edinmek ister. Ergenin ihtiyac duyduğu bilginin, eksik ve yanlış bir bicimde cevreden oğrenilmesi yerine, ailede verilmesi ergenin gelişimini daha olumlu etkileyecektir.
> Evden kacmanın yaşanması nelerin gostergesidir?
> Daha cok genc insanların girişimi gibi gorunen evden kacma olgusuna bireysel bağlamda baktığımızda ortaya kimlik arayışında olan, sosyal yargılamaları zayıf, zorluklarla baş edebilme mekanizmaları son derece eksik, tecrubesiz ve donanımsız insanların sorunlu kişilik yapılanmalarına uygun bir zemin ve istismara acık kişilikler olabilmeleri riskleri cıkacaktır ki bu buzdağının gorunen yuzudur. Buzdağının gorunmeyen yuzunde ise bu sağlıksız yapılanan ve istismara acık kişiliklerin yoneldikleri agresyon ve sınır zorlamaları nedeniyle guven duygusunun zedelendiği, kuralsız ve yıkıma dayalı tepkisel davranışların kolayca ortaya dokulebildiği ve suca karşı zaafları olan sosyal yapılanmalar vardır. Genel olarak evden kacmanın cok yaşandığı sosyal yapılarda sosyoekonomik duzey duşuk, eğitim seviyesi ise alt duzeydedir.
> Uzayan ergenliklerin nedenleri konusunda goruşleriniz nedir?
> Uzayan ergenliklerin bir cok nedeni olabilir. Fiziksel takvimdeki gecikmeler, duygusal gelişimdeki gecikmeler vs. Burada karşımıza cıkan iki ana unsur ailede cocuk yetiştirme tarzının insiyatif almasını engelleyecek olcude korumacı olması ve eğitim suresinin uzamış olmasıdır. Bu nedenle yetişkin tanımındaki kendi hayatının sorumluluğunu alabilme ve idame ettirebilme tanımlaması da halen aile kaynaklarını kullanıyor olması ergenliğin hem tanımsal hem de yaşamsal olarak uzaması anlamına gelir.
> Ergen doneminde ailelere duşen gorevler nelerdir? Hangi tavsiyelerde bulunabilirsiniz? Akılda kalması bakımından maddeler halinde alabilir miyiz?
> Buradaki rehberlik sonuclarının buyumede pozitif etkisi olabilen “Yapıcı risk”leri kullanmalarına imkan tanıyarak buyumede negatif etkisi olan “Yıkıcı risk”lerden korumaya calışmak olarak acıklanabilir.
Risk Yonetimi olarak ele alabileceğimiz bu yaklaşımda dikkat edilmesi gereken bazı nuansları da şoyle acıklayabiliriz:
Değişime ayak uydurun. Genclerin değişimini be buyume arzularına uzak durmak ya da anlayamamak gencin bunları bir şekilde ifade etmesini getirecektir. Hele bir de değişime ayak uydurmaya direnmek ve bunu otorite ile sınırlama cabası gencin kendisini anlatma cabasını davranış dili ile hem de size rağmen coğaltacaktır. Bu davranışlarda genelde kendisini ispat cabası ile engellemeye calıştığınız şeyi yapabileceğini ve zarar gormeyeceğini ispat etme cabası olacaktır. Cocuğunuzla geliştireceğiniz empati riskleri onlemekte son derece yardımcı olacaktır.
Korumak adına boğmayın.
Kuşkusuz hicbir anne baba cocuğunun zarar gormesini ve uzulmesini istemez. Bunun icin caba harcarlar ve korumaya calışırlar ancak farkında olmadan bu korumanın dozunu kacırırlarsa cocuklarının değişim ve gelişim surecini de kendi elleriyle engellemiş olurlar. Şoyle ki; anne babalar cocukları zorlandığında onlerindeki engeli gostermek ve nasıl aşabileceği ile ilgili yonlendirmek yerine engeli ortadan kaldırırlarsa cocuklarının zorluklarla baş edebilme ve problem cozme becerilerinin sınırlı ve yetersiz kalmasına zemin hazırlamış olurlar.
Guven duyun ve insiyatif bırakabilin.
Ailesi tarafından guven duyulduğunu bilmek hem gencin sorumlu davranış geliştirmesinde en onemli unsurlardan olan super egonun gelişmesine hem de kendine olan guveni artırmak ya da test etmek adına risk eğiliminde olmasını engelleyecektir. Ozellikle aile icinde aktif rol alabilen gencler bu catışmalı donemi hem kendileri hem de cevreleri ile barışık gecirirler. Pratik uygulamada genci ailede karar alma ve uygulama mekanizmasına dahil etmek verimli bir yontemdir. Bu yolla hem gencin kontrollu davranması hem guven ve ozsaygı gelişimi hem de başarı motivasyonunu kuvvetlendirmiş oluruz. Kontrollu olarak insiyatif kullanabilen bir genc elde edeceği tatmin duygusu ile yıkıcı risk alma gereği hissetmeyecektir.
Bir şeyler yanlış gidene kadar beklemeyin.
Risk yonetimi adına illaki ortaya somut sorunların cıkması gerekmez. Cocuklarının genel gelişimini iyi takip eden ve onları tanıma adına tutarlı ve sureklilik kazanmış bir gozlem ve paylaşım yaşantısı olan anne babalar cocuklarını da daha iyi tanırlar. Tecrubelerinin yardımı ile riskleri onceden gorebilir ve onlem alabilmede avantajlı olurlar.
Kontrollu ve sorumlu davranışın orneği olabilir.Cok onemli bir noktada genclerin hayatı oğrenme bicimlerini anlamaktan gecer. Gencler ve cocuklar daha cok duyduklarını değil somut sonuclarını gordukleri şeyleri daha rahat oğrenip icselleştirirler. Hele ki kendi yaşadıkları ise icselleştirme daha direkt olur. Bu yuzden surekli oğut veren ebeveyn olmak yerine yaşayış bicimimizle de mesaj vermek gereklidir. Ondan beklediklerimizi kendi hayatımızda da yaşıyor olursak ilke adına daha samimi ve guvenli olduğumuz mesajını fazla cabaya gerek kalmadan aktarmış oluruz.
Sizinde yanlışlarınız olabileceğini kabul edin ve kişiselleştirmeyin.Surekli yaptığı hataları soyler duruma duşmek hic arzu etmesek bile can acıtıcı olur. Boyle bir durumda genc kendisini aşağılanmış hisseder ve egosunu korumak adına refleks olarak savunmaya cekilir. Bu savunmaların icinde sizin yanlışlarınızı yakalama ve yuzleştirme cabası da olabilir. İlişki de doğabilecek negativizm de doğru davranışın gosterilmesinde karşılıklı haklılık savaşlarına donuşebilir. Ayrıca değişen yaşam şekilleri ve sosyoekonomik kaynaklar uygun olanın değişmesi olarak karşımıza cıkar ki objektif kalmamızı ve değişime ayak uydurabilmemizi engeller.
Sorumlu davranış geliştirmenin saygınlık getireceğini oğretin.Cocuğunuzu en iyi tanıyan kişiler olduğunuzu aklınızdan cıkarmadan kucuk yaşlardan itibaren sorumlu davranmanın ozsaygı ve ozguveni artıracağı bununda sosyal beceri başarıları olarak geri doneceğini oğretin. Burada dikkat edilmesi gereken iyi bir empati, guven ortamı, sade ve net mesajların verilmesi ve yaşayarak aktarılmasıdır. Pozitif yonleri desteklenerek oğrenen bir genc kendisini de iyi tanıyacak ve limitleri aşırı zorlayacak eğilimlerden kacınacaktır.