sağlıklı bir cevremiz olması icin okulumuzda ne gibi calışmalar yapabiliriz
İnsan yaşamı icinde okul cagı neden ozel bir donemdir?
Okul cağı cocukların buyume ve gelişme donemidir. Bu donemde erken fark edilen buyume-gelişme bozukluklarının onune gecmek daha kolaydır.
Okulda cocuklar toplu halde bulundukları icin bulaşıcı hastalıkların gorulme ve yayılma hızı daha fazla olabilir, ancak toplu halde bir arada bulunmalarının iyi bir yonu aşılama gibi koruyucu onlemlerin daha kolayca alınabilmesidir.
Başarılı bir eğitim icin oğrencinin sağlıklı olması temel kosuldur. Gorme ve işitme gibi bazı bozukluklar erken tanınıp tedavi edilirse ogrencinin başarılı olma şansı artar.
Okul genellikle cocukların korunaklı yuvalarından cıkıp toplum icine girdikleri ilk yerdir, bu durumun yaratacağı ruhsal ve sosyal sorunlar icin cocuk desteklenmelidir.
Cocukluk donemi sağlık alışkanlıklarının geliştirilmesi icin de uygun bir donemdir. Sağlıklı bilgi, tutum ve davranışları geliştiren oğrenciler cevrelerindeki bireyler icin de eğitici olabilirler.
Okul sağlığı hizmetleri; ogrencilerin sağlığını degerlendirmek, korumak ve geliştirmek icin yapılan calışmaların tumudur. Boylece sağlıklı okul yaşamı sağlanır ve surdurulurken bir yandan da oğrenciler aracılığıyla topluma sağlık eğitimi verilmiş olur.
Okulda verilebilecek sağlık hizmetleri nelerdir?
1. Akut hastalıklara yaklaşım
Okulda sık gorulebilen kanama, solunum yetmezliği, bayılma, konvulziyon, alerjik reaksiyonlar, yanıklar, zehirlenmeler, kafa travmaları, ust solunum yolu enfeksiyonları, deri enfeksiyonları, ishal, kusma, karın ağrısı, burkulma, kırık, cıkık gibi ani durumlarda yapılan ilkyardım girişimleridir. Bulaşıcı hastalıkların ortaya cıkması da akut yaklaşım gerektirir. Oğretmen sık gorulen bazı bulaşıcı hastalıkların belirtileri ve bulaşma yolları konusunda bilgilendirilmeli, hastalık ortaya cıktığında hemen okul sağlığı ekibine haber vermelidir. Bulaşıcı hastalık ortaya cıktığında hasta olan ogrenci bulaşıcılık donemi bitene kadar okula gelmemeli, ancak diger ogrenciler okula gitmeli, okul kapatılmamalıdır.
2. Suregen hastalıklara yaklaşım
Okulda suregen hastalığı olan cocukların olması durumunda bu hastalığın cocuk, aile ve eğitim uzerindeki etkileri ile mucadele etmek gerekir. Orneğin astımlı bir cocukta cevre kontrolu ve enfeksiyonların onlenmesi; diabetli bir cocukta kan şekerinin izlenmesi ve hastanın uyumunun geliştirilmesi; epileptik bir cocukta ise atakların onlenmesi ve kazalardan korunması icin caba harcanmalıdır.
3. Sağlığın değerlendirilmesine yonelik calışmalar
A. Okula giriş muayeneleri
Oğrencilerin sağlık durumunu değerlendirmek icin her yıl tam bir fizik inceleme yapılması muayene edilecek oğrenci sayısını cok arttırmaktadır. Bu yuzden incelemenin niteliği duşmekte, ayrıca saptanan hastalığın tedavisine zaman kalmadığından oğrenciyi daha iyi bir sağlık duzeyine getirme amacına ulaşılamamaktadır. Okul cağındaki cocuklar genelde sağlıklıdır. Bir kaza ya da ozel bir hastalık soz konusu olmazsa 3-4 yıl icinde sağlık durumlarında onemli değişiklikler olmaz. Bu nedenle okula giriş ve cıkışta tam bir fizik inceleme, ara yıllarda ise belirli bazı sağlık sorunlarına yonelik calışmalar yapılmasının uygun ve yeterli olacağı goruşu benimsenmiştir.
Fizik muayeneye başlamadan once, oğrencilere muayenelerin ne olduğu anlatılmalı, korkuları giderilmelidir. Muayene icin okulda onceden bir yer hazırlatılmalı ve bu odanın sıcaklığı, aydınlığı yapılacak iş icin uygun olmalıdır. Oğrenciler iceriye birer birer alınmalı, boylece hem birbirlerinden utanmaları, hem de gorme, işitme gibi kendilerinin yorum yapacağı testlerde birbirlerini yanıltmaları onlenmelidir. Okul sağlığı ekibindeki hekimin gorevi oğrencinin norolojik gelişimini değerlendirmek ve tam bir fizik inceleme yapmaktır. Muayenede yer alan boy, kilo ve kan basıncı olcumleri, gorme ve işitme testleri, PPD, ruhsal sorun saptama anketleri gibi bazı işlemler hemşire tarafından yapılabilir. Okul sağlığı hemşiresinin cok onemli bir diğer gorevi oğrencilerin sağlık kayıtlarını tutmak, ileri inceleme ve tedavi icin gonderilen oğğrencilerin gerekli tedavilerinin yapılıp yapılmadığını izlemektir. Cocuğun muayenesi sırasında ogretmen mutlaka bulunmalıdır, cunku oğrencilerin guvendikleri ve onları yonetecek en uygun kişidir. Ogretmen ayrıca saptanan bozuklukların tedavisinin izlenmesinde (orneğin goz bozukluğu saptanan bir oğrenciye gozluk alınması gibi) de okul sağlığı ekibinin onemli bir parcasıdır. Cocuğun anne-babası da sağlık ekibine cocuklarının sağlık durumunu en iyi anlatabilecek ve saptanacak hastalıkların tedavisini sağlayacak kişiler olduklarından, olanaklıysa ekibe katılmalıdırlar.
Okul yaşlarında gorulen başlıca sağlık sorunları diş curukleri, gorme ve işitme kusurları, buyume ve gelişme gerilikleri, ruhsal uyumsuzluklar, anemi, suregen kulak, burun, boğaz hastalıkları, inmemiş testis, pes planus ve skolyoz gibi ortopedik bozukluklar, uyuz ve bit gibi bulaşıcı enfestasyonlar ve kazalardır. İlk incelemede bu sağlık sorunlarının olup olmadığını ortaya cıkaracak dikkatli bir inceleme yapılması onemlidir.
B- Tarama programları
Okul yılları boyunca ortaya cıkabilecek ve eğitimi engelleyebilecek gorme, işitme bozuklukları vb. gibi sorunlara yonelik tarama muayenelerinin her yıl ya da 1-2 yıl ara ile yinelenmesi gerekebilir. Bu incelemeler sonucunda hastalık kuşkusu olan oğrencilerin konunun uzmanı tarafından yeniden değerlendirilmeleri sağlanır.
a. Gorme taramaları: Gorme kusuru olan oğrencilerle olmayanlar arasında okul başarısı yonunden farklar vardır. Gorme kusurunun erken saptanıp duzeltilmesiyle bu fark ortadan kaldırılabilir. Gorme taramaları Snellen eşeli kullanılarak yapılır. Gormesi 8/10’un altında olanlar kuşkulu gorme kusuru olarak değerlendirilip uzmana gonderilir.
b. İşitme taramaları: İşitmenin olculmesinde fısıltı testi, saat testi gibi basit yontemler kullanılabilecegi gibi, hava iletimini olcen pur ton odiyometri gibi daha guvenilir yontemlerden de yararlanılabilir. Bu aygıtların taşınabilir olanları okul taramalarında kullanılabilir. Oğrencinin kulaklarından birinde 20 desibellik kayıp varsa uzmana gonderilir.
c. Diş sağlığı taramaları: Diş curuklerinin erken tanınıp tedavi edilmesi o dişin kaybını onlediği gibi, vucuttaki bir enfeksiyon odağının da ortadan kalkması demektir, ayrıca bu taramalar sırasında bir diğer diş sağlığı sorunu olan okluzyon bozuklukları da saptanabilir.
d. Buyume ve gelişme taramaları: Oğrencilerin boy ve ağırlıkları her yıl olculmeli, gelişiminde gerilik saptananlar ileri incelemeler icin sevk edilmelidir.
4. Sağlığın korunması ve geliştirilmesine yonelik calışmalar:
a. Bağışıklama: Bebeklikte başlanan aşıların pekiştirme dozlarının okul cağında yapılması, ogrencilerin toplu olarak bir yerde bulunması nedeniyle sağlık calışanlarına kolaylık sağlamaktadır. Ulkemizde ilkokul 1. sınıfta Td, OPV, kızamık ve PPD (-) olanlara BCG; ilkokul 5. sınıfta ise Td yapılmaktadır.
b. Beslenme: Oğrencilerin beslenme programlarının yeterli ve dengeli, sağlık kurallarına uygun olması okul sağlığı ekibinin denetiminde olmalıdır.
c. Taşıyıcıların araştırılması: Okul calışanlarının B hepatiti, salmonella, tuberkuloz yonunden taranması, ozellikle kantin ya da yemekhanesi olan okullar icin cok onemlidir.
d. Spor etkinlikleri: Oğrencilerin bedensel ve ruhsal gelişimine olumlu katkıları olduğu icin spor etkinlikleri desteklenmeli, beden eğitimi derslerine katılmama raporları cok dikkatle verilmelidir.
e. Sağlık eğitimi: Sağlık icin temizliğin onemi, kazalar ve hastalıklardan korunma, ilkyardım, sigara ve alkolun zararları ve cinsel eğitim gibi konularda oğrencilere eğitim verilebilir. Bu eğitimin oğretmen tarafından verilmesi ve sağlık calışanlarının danışmanlık gorevi yapması daha uygundur.
f. Cevre sağlığı hizmetleri: Okulda sağlıklı cevre, okul binasının, oyun alanlarının, mutfak ve tuvaletlerin, ısıtma, havalandırma, aydınlanma gibi durumların sağlığa uygun koşullarda olmasıdır. Sağlık icin temiz ve yeterli icme ve kullanma suyu sağlanmalıdır. Okulda sağlık hizmetini yurutenlerce okul ve cevresinin kazalara karşı korunma yonunden uygunluğu da kontrol edilmeli ve gerekli olan duzeltmeler yapılmalıdır. Oğrencilere sağlıklı bir cevrede yaşama bilinci aşılanmasının aynı zamanda cok onemli bir sağlık eğitimi de olduğu unutulmamalıdır.
Okul sağlığı ekibi kimlerden oluşmalıdır?
Okul sağlığı ekibi en az bir hekim, bir hemşire, oğretmen ve olanaklıysa anne-babadan oluşur. Olanaklar elveriyorsa diş hekimi, rehberlik uzmanı, psikolog, sosyal calışmacı gibi calışanların da katılması ekibin niteliği ve verimini arttırır.
Ulkemizde okul sağlığı hizmetleri il ve ilcelerde Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı sağlık eğitim merkezleri, koylerde ve kucuk yerleşim merkezlerinde ise sağlık ocakları tarafından yurutulmektedir.
Okul sağlık kayıtları nasıl tutulmalıdır?
Her oğrenci icin, okul hemşiresi tarafından, oğrencinin sağlık durumunu gosteren bir kayıt tutulmalı; bu kayıtta okul oncesi donemindeki sağlık bilgileri, okul doneminde konan tanılar ve yapılan tedaviler yer almalıdır. Oğrenci okul değiştirdiğinde bu kayıtlar yeni okuluna gonderilmelidir.
Bu kayıtların sonuclarının yılda bir kez ilgili sağlık ve eğitim kurumlarına gonderilmesi, daha verimli okul sağlığı hizmetlerinin yapılmasına, dolayısıyla okul sağlığının gelişmesine katkıda bulunacaktır.