OKUL ONCESİ DONEMDE KONUŞMA VE DİL GELİŞİMİNDE DONUM NOKTALARI
0-6 AY
Kuğuldamak ve babıldamak
Sesten haberdarlık (sese donme, konuşma,ağlamayı kesme)
Gozlerini ilgilendiği şeye işaret etmek icin dikme
Yenidoğan eğer cevredeki seslere ve konuşmalara karşı ilgisiz ise işitme testi onerilir.
Ceşitli tonlamalar ve kısa basit bir dil kullanılmalı. Yemek yerken, icerken sırayla konuşun, anne konuşur- bebek yer.(karşılıklı konuşmanın temeli budur.) Ce-e gibi basit dil oyunları oynayın. Annenin şarkı soyleyerek cocuğuyla konuşması ilgi-dikkatini cekmesi icin mukemmel bir yoldur. Bu, cocuğun insan lisanının farkında oluşunu arttırır ve erken donem sosyal ilişkilerini cesaretlendirir.
7-12 AY
İlk insan ve isim kelimeleri belirir
Aynı hece tekrarlanır- baba/dede gibi
Gunluk rutinleri anlama duzeyi yukselir, bunu ispatlar
Kelime cıkarma teşebbuslerine karşılık verin. (baba dediğinde, evet aba işe gitti..)
Gunluk rutinlerinizden sık sık basit bir dil ile bahsedin- 2-3 kelime ile. Bu, onun alıcı dil becerisini inşa etmesine yardımcı olur. Rutinli şarkılarla oynayın. Ve onun da tepki vermesi icin aralarda bekleyin (guluş, ses, hareket, tepki olabilir).
12 AY
3-5 kelime soyler
Adını bilir
Basit yonergeleri anlar
Benzer kelimeleri, jestleri ve sesleri başlatır, gosterir
Ortak obje ve hareketleri anlar(kek, yemek, meyve suyu)
Her maddeyi sık sık adlandırın. İlgilendiği, aldığı obje veya hareketi, 1-2 kelimeyle hemen adlandırın. Bir şey verirken adını soyleyin. Şarkılar, ninniler, renkli kitaplar, ce-e oyunları onerilir.
18 AY
İsimlerle birlikte 10- 20 civarında kelime kullanır
Yakın insan ve objelerin resimlerini anlar
2 kelimeli kombinasyonlar cıkarır
İhtiyacları basitce ağzından dokulur
Jestlere, basit komutlara dikkat eder, basit hareketleri taklit eder, mırıldanır veya şarkı soyler
Resimle gerceği ayırt eder
Cocuğunuza sık sık şarkı soyleyin. Benzer besteleri gunluk aktiviteler icinde ust uste kullanın, soyleyin. Şarkı sozleri duruma uygun duşerse daha faydalı olur. Basit, duru-temiz bir dil kullanın. Hareket ve seslerini sk sık taklit edin ve doğru dil icin ornek olun. Cocuğunuzu duzeltmek zorunda değilsiniz, sadece yerinde bir cevapla model olun. Cocuğunuzla gun icinde ne hissettiği, duyduğu va yaptığı ile ilgili olarak sohbet edin, tartışın. Onun iletişim kurma cabalarını da ovmeyi unutmayın.
24 AY- 2 YAŞ
Basit soruları ve yonergeleri anlar
Resimlerdeki benzer hareket ve aktiviteleri ifade eder (yiyor, uyuyor)
“Acık-kapalı-icinde” gibi yonlendirmeleri takip eder
Cumle uzunluğu 3 kelimeye cıkar
Kendinden ismiyle bahseder
Resimleri adlandırır
Olumsuzları kullanmaya başlar ”gitme”
Coğul ekleri kullanır
1 yıl icinde soz haznesi 300 kelimeye cıkar! Aslında 2 ile 4 yaş arası cocuklar soz haznelerini her gun 2 kelime ile arttırırlar
Bir aktivite ile 6-7 dakika oyalanabilir.
Yeni kelimeleri sık sık tekrarlayın. Onemli bilgileri aktarırken jest ve tonlama kullanın. Yapığız şey hakkında konuşun ve bununla ilgili basit bir diyalog surdurun.Daha fazla duşunmesini ve ifade etmesini teşvik icin, sorular sorabilirsiniz ancak limiti ayarlamak gerekir. Cok soru sormak, eğer cocuk yanıtlamakta zorlanıyorsa, ısrarcılık ve hayal kırıklığına neden olabilir. Cocuğunuza cevaplaması icin zaman verin. Bir cevap icin 10 saniye beklemek coğunlukla gereklidir. Basit ve tekrarlayan dili olan renkli kitaplar okuyun. Dinleme becerisini geliştirmek icin dinlemeyi ve takip etmeyi gerektiren oyunlar (“Simon der ki” oyunu gibi) oynayın. Direktiflerinizin basit olduğuna emin olun (Simon der ki “burnuna dokun”).
30 AY- 2,5 YAŞ
Yaklaşık 450 kelimesi vardır.
Adını sorduğunuzda soyleyebilir.
Gecmiş zamanı, coğul eklerini, isim ve fiil kombinasyonlarını kullanır.
İşlevi ve parcalarına gore objeleri gruplamaya başlar.
Basit sıfatları kullanır.
“Hayır, değil” i kullanır, nerede? sorusunu cevaplar.
Kısa ifadelerde zamirleri (ben, sen, o) kullanması icin ornek olun. Benzer ve/veya tekrarlayan hikayeleri okuyun ve devamında ne olacağını anlatması icin yureklendirin; ya da hikaye ile ilgili basit soruları cevaplamasını sağlayın. Benzer şarkıları dinlemeye ve soylemeye devam edin(arabada teyp dinlemek şeklinde olabilir).
3 YAŞ
En az bir rengi adlandırır.
Genelde oynarken ve ya yalnızken konuşur.
Temel bir hikayeyi veya fikri aktarabilir.
3-4 kelimeli cumleler kurabilir.
“Değil”i anlamaya başlar.
Benzer kategori veya gruptaki kavramları ifade edebilir (bana hayvanı goster)
1000 kelimeye kadar artmış sozcuk haznesine sahip olabilir.
Adını ve yaşadığı semti soyleyebilir.
Sozcuk haznesi gelişimini destekleyin. Gunluk hayatta yaptığınız işleri adlandırmayı surdurun. Cocuğunuzla 4-5 kelimeli basit cumlelerle konuşun. Ne, nerede gibi soruları cevaplamasını sağlayın. Cocuğunuzla cocukmuşsunuz gibi oynayın. (oyuncak bebeklerle konuşma ve benzer rutinleri yaptırma; arabalarla markete gitme, sut alıp sonra eve donme, alınanları yerleştirip yemeği hazırlama gibi oyunlar..) . Cocuklar yaparmış gibi yapma oyunlarını oynarlarken, sosyal duzeni de kavramış olurlar. Diğer cocuklarla oynamak da aynı şekilde sosyal ve dil becerilerinin gelişmesi icin iyi bir yoldur. Bir cocuk butun sesleri duyamaz belki ama, 3 yaş civarında daha dikkatli ve akıllı olabilir. Bir gecikmeden şuphelenilirse, bir uzmana dil elişimi değerlendirilmesi icin akıl danışın.
4 YAŞ
2 adımlı yonergeleri alır.
Kim ve Neden de dahil olmak uzere pek cok soru sorar.
4-5 kelimeli cumle kurar.
Uzamsal kavramları anlar ve kullanır (ustunde,altında, yanında).
Gecmiş zamanı doğru şekilde konuşur.
Nesneleri buyu kategoriler şeklinde sınıflandırmaya başlayın. (hayvanlar, giyecekler, yiyecekler gibi) Hayvanat bahcesine gitmek iyi bir fikir olabilir. Akşam yemeğinde ne yiyeceğinizi kararlaştırabilirsiniz. Cocuğunuzla uzun cumleler kurarak konuşabilir, ona uzun hikayeler okuyabilirsiniz. Birbirinize uydurulmuş yada varolan hikayeleri anlatabilirsiniz. Telaffuz henuz mukemmel değildir, doğru sesler icin ornek olabilirsiniz.
5 YAŞ
Objeleri işlevlerine gore tanımlar,
Uzamsal kavramları kullanır.(ustunde, arkasında)
5-6 kelimeli cumle kurar.
Bir cok zıt kavramı anlar.
Farklı zamanları ve ceşitli cumle kalıplarını kullanabilir. (gelecek zaman, şimdiki zaman, gecmiş zaman gibi)
Sizinle konuştuğunda onu dinleyin ve duygularını, fikir ve duşuncelerini sizinle tartışması icin onu cesaretlendirin. Diyaloğu surdurmesi icin teşvik edin. Yetişkin dili kullanabilirsiniz, genellikle soyleyebildiklerinden daha cok şey anlar.
6-7 YAŞ
Fonetik (ses/harf) farkındalık becerileri gelişir.
Kreatif duşunceler oluşturur.
Zaman/uzay kavramlarını anlar(once-sonra; birinci-ikinci-sonuncu)
Fonetik calışmalara başlayın. Harflere bakıp nasıl bir ses olabileceklerini tartışın. kelimelerin yazılışı ile ilgili tartışın ve kelimelerdeki her harfi seslendirin. Buyuk kelimeleri ana parcalara bolun (sonek- onek). 1.,2.,3. sonuncu sesleri ve bolumleri tartışın.
Cocuklar aynı gelişim cizgisinde ilerleseler de, her cocuk farklı ve tektir. Eğer bir gecikmeden şupheleniyorsanız, bir uzmanla goruşun.