Zeka geriliğinin nedenleri nelerdir?
Zeka geriliği; bir cok farklı nedenden dolayı ortaya cıkmaktadır. Bu nedenler: Doğum oncesi nedenler, Doğum anına bağlı nedenler, Doğum sonrası nedenler olmak uzere uc gruba ayrılmaktadır.
Anne karnındaki bebeğin zeka gelişimi etkileyen nedenler
Doğum oncesinde hamile annenin rubella, frengi gibi ateşli ve bulaşıcı hastalıklar gecirmesi, annenin yeterli ve dengeli beslenememesi, annenin alkol ve sigara kullanması, madde bağımlısı olması, annenin aşırı stresli ve ağır calışma şartları, yeterli dinlenememesi, rontgen ışınlarına maruz kalması, annenin cocuk duşurmek icin aldığı ilaclar ve yaptığı başarısız uygulamalar, gebelik kansızlığı, gebelik zehirlenmeleri anne karnında henuz gelişmekte olan bebeğin beyninde ceşitli bozukluklara neden olmaktadır. Anne karnındaki bebeğin kafatasının gelişiminde meydana gelen anormallikler de zek geriliğine neden olmaktadır. Kafatasının gelişiminde meydana gelen anormallikler icerisinde en sık gorulenleri hidrosefali ve mikrosefalidir.
Hidrosefali: Kafanın bedene oranla aşırı buyuk olmasıdır.
Mikrosefali: Kafanın bedene oranla aşırı kucuk olmasıdır. Kromozom anormallikleri icerisinde en cok rastlanılan ise down sendromudur. Down sendromlulara, bazı fiziksel ozelliklerinin mongolları andırması nedeniyle “mongoloid” de denilmektedir.
Down sendromu; kromozom fazlalığından oluşan bir durumdur. Bu hastalarda, 21. kromozom ciftinde 2 yerine 3 kromozom bulunmaktadır. Dolayısıyla 46 kromozom yerine 47 kromozoma sahiptirler. Bu nedenle de tum down sendromlu cocuklar birbirlerine benzemektedirler. Bunların dışında kan uyuşmazlığı da zek geriliğine yol acabilen bir durumdur.
Kan uyuşmazlığı; Rh negatif kan gruplu anne ile Rh pozitif kan gruplu babanın evlenmeleri sonucu; anne karnında oluşan bebeğin kan gurubunun Rh pozitif olması durumudur. Bu durumda annenin kan dolaşımına bağlı bulunan ve bu yolla beslenmekte olan bebeğin kanı ile annenin kanı uyuşmazlık gostermekte; bu da bebeğin beyninde ceşitli bozukluklara yol acabilmektedir.
Son olarak da yakın akraba evlilikleri, soya cekim faktorleri, annenin 18 yaşından kucuk, 35 yaşından buyuk olması ve babanın cok yaşlı olması gibi etkenler de zihinsel yetersizliklere yol acmaktadır.
Doğum anına bağlı zeka geriliği nedenleri
Doğumun yetersiz ve guc şartlarda gercekleşmesi; 37 haftadan erken, 42 haftadan uzun suren gebelikler; zor ve operasyonlu gercekleşen doğumlar; bebeğin doğum sırasında duşme ve carpmalar sonucu fiziksel zarar gormesi; kuveze konulan bebeklere kuvez ici ışık ve oksijen fazla verilmesi; doğum anı anoksiya gibi cocuğun hem gelişimini hem de mevcut kapasite ve donanımını olumsuz etkileyecek etkenler, ceşitli zihinsel geriliklere yol acabilmektedir.
Doğum anı anoksiya; doğum sureci sırasında, bebeğin yeterli oksijen alamaması durumudur. Bu durum bircok nedenle ortaya cıkabilir. Bu nedenler arasında; gobek bağının bebeğin boynuna dolanmasını, anormal ve uzamış doğumları, doğum esnasında cocuğun ters gelmesini ve kadına doğumda ilac verilmesini sayabiliriz. Bircok araştırma, uzun suren oksijen yetersizliğinin; beyin hucrelerinin zedelenmesine bağlı beyin felcine, epilepsiye ya da zihinsel yetersizliğe yol actığını gostermektedir.
Doğum sonrası zeka geriliği nedenleri
Doğum sonrasında ağır seyreden sarılık, MSS (Merkezî Sinir Sistemi) enfeksiyonları, kas ve refleks problemleri, bebeklik veya cocukluk donemlerinde gecirilen ateşli ve bulaşıcı hastalıklar: cicek, kızamıkcık, difteri, beyin iltihabı, kabakulak, menenjit, tifus, tifo, cocuk felci, şiddetli gribal hastalıklar, ceşitli travma ve kazalar, ağır ekonomik ve kulturel yetersizliklerden kaynaklanan beslenme yetersizlikleri, ağır ruhsal rahatsızlıklar, ağır kaza ve şoklar, cocuğun ateşli ya da gizli havale gecirmesi beyinde ceşitli bozukluklara neden olabilmektedir. Bunun sonucunda cocuğun zihinsel işlevlerinde ceşitli derecelerde yetersizlikler meydana gelmektedir.
Bireysel farklılıkların bu gibi etkenler icin de soz konusu olduğu unutulmamalıdır. Benzer bir olay bir cocukta hic olumsuz bir etki bırakmazken, diğer cocukta ağır zedelenmelere yol acabilmektedir.
Zeka geriliği anne karnında tespit edilebilir mi?
Anne karnında yapılan testler bazı genetik anomaliler icindir. Doğrudan zeka geriliği tespit edebilen bir test yoktur.
Zeka geriliği belirtileri
Bebeklerde zeka geriliğinin tipik belirtileri nelerdir? Hangi belirtiler soz konusu olduğunda aile, hekime başvurmalıdır?
Konjenital Anomaliler var ise bunların fizik gelişimde de hemen fark edilecek (or: Down Sendromu vb.) fiziksel alışılmadık ozellikler gosterebilir. Ancak coğu zeka geriliklerinde fiziksel gelişimde sorun yoktur. Zeka gelişimi takvim yaşına ve fizik gelişimine gore geri kalır. Cocuk o yaş duzeyinin yapması gereken bulgularını yapamaz. Zeka icin en onemli bulgu dil gelişiminin geri kalmasıdır. Or: 6-8 ayda tek kelimeler ve heceleri cıkartma. Ya da 18 ay da yaklaşık 50 kelimenin olması gibi gereken gelişimin geride kalması ; onemli bir bulgudur. Ya da yurumenin 15 aydan daha sonraya gecikmesi yine gelişimde sorun olduğunun belirtisi sayılabilir.
Zeka geriliği tiplerine gore zeka geriliği belirtileri
Zeka Geriliği kendi başına ozgun bir tanı olmakla birlikte aynı zamanda farklı hastalıklara eşlik eden bir tanı da olabilmektedir. Zeka geriliği bir psikiyatrik tanı olarak kullanılan teknik bir terimdir. Zekası normalin altında olan herkes zeka geriliği kategorisine girmez, orğ. 70-79 IQ sınır zekadır. Normal zekanın altındadır. Ancak zeka geriliği kategorisine girmez. Bu bağlamda zeka ve zeka geriliği ranjlarını ve zeka geriliği kategorilerinin ozelliklerini bilmekte yarar vardır. Zeka geriliği belirtileri ve zeka geriliğinden mustarip cocukların gosterdiği davranışlar zeka geriliği tiplerine gore farklılıklar gostermektedir. Bu sebeple zeka geriliği tiplerine gore ortaya cıkan belirtileri bilmek faydalıdır.
25-altı IQ Cok Ağır Zeka Geriliği
25-34 IQ Ağır Zeka Geriliği
35-50-55 IQ Orta Duzeyde Zeka Geriliği
50-55-69 IQ Hafif zeka geriliği
70-79 IQ Sınır zeka
80-89 IQ Donuk, Duşuk normal zeka
90 ve ustu normal, parlak, ustun, dahi…
Tam Bağımlı ( 25-altı IQ ) Cok ağır zeka geriliği belirtileri ve ozellikleri
Omurleri boyunca bir yetişkine bağlıdırlar.
Fiziksel sorun yaşama ihtimalleri diğer cocuklara oranla daha yuksektir.
Kendilerine bakmakla ilgili”, yeme. icme, tuvalet gibi faaliyetleri gercekleştirmeleri cok zordur.
Cok basit yonergeleri ve acıklamaları guclukle anlayabilirler.
Bir takım sesler cıkarsalar da konuşamazlar.
Beyin zedelenmesi fazla olduğu icin birden fazla engellilik durumları vardır.(epilepsi, gorme, işitme gibi)
25-34 IQ Ağır zeka geriliği (bağımlı) ozellikleri ve belirtileri
Zeka yaşlan genel olarak 3-4 yaş cocuğunu anlayış ve kavrayış duzeyindedir. 5-6 yaşma kadar yurumeleri zordur yada yetersizdir. 6 yaş civarında kendilerini basit duzeyde besleyebilirler.
Hareket gelişimleri ve koordinasyonları (yurume, oturma, kalkma, parmaklarını kullanma, takma-cıkarma vb.) yetersizdir.
Oz bakım becerilerini kazanmaları zordur. Ancak basit duzeyde Oğrenebilirler.
Basit gunluk işleri yaşlarına bağlı olarak; ışığı acma-kapama. tv acma-kapama. bir şeyi bir yerden alıp bir yere koyma, ipe boncuk dizme vb. yapabilirler.
Konuşmaları son derece yetersizdir. Genellikle tek kelime ile konuştular, eğitim ve ilerleyen yaşlarıyla birlikte 2-3 kelimelik basit ve sınırlı cumleler kurabilirler.
35-50-55 IQ Orta duzeyde zeka geriliği belirtileri ve ozellikleri
Genel olarak 6-8 yaş cocuğu duzeyinde kavrayabilir ve Oğrenebilirler.
Akademik acıdan 2. sınıf duzeyine ulaşabilirler.
6 yaş civarında yuruyebilir, kendilerini besleyebilirler.
Bu yaşlarda basit duzeyde tuvalet eğitimi almaları mumkun olabilir.
Basit cumlelerle konuşabilirler.
Bu yaşlarda hareket becerileri cok iyi değildir.
6-15 yaş arası akademik becerileri (okuma-yazma. sayılar, renkler, şekiller vb…) oğrenebilirler. Oz bakım becerileri daha da gelişir
Tanıdıkları cevrede kendi başlarına hareket edebilirler. Or: Evin yakınlarındaki bakkala gidip bir şeyler alabilirler.
Yetişkinlik doneminde: basit işleri genellikle başlarında bulunan bir yetişkin ile birlikte yapabilirler. Or: civi cakma, tornavida kullanma, parca birleştirme, makrame yapma, gazete dağıtma vb..
Bazı beceriler edinseler bile coğunlukla bir yetişkinle birlikte yaşantılarım surdururler. Tum zeka geriliklerinin % 10-15’i bu gruptadır.
50-55-69 IQ Hafif zeka geriliği (eğitilebilir) belirtileri ve ozellikleri
a) Bedensel ve hareket ozellikleri:
Hareket gelişimleri normale cok yakındır.
Kendi gunluk gereksinimlerini anlayabilir ve gunluk yaşama ilişkin bir cok işi (yeme-icme, temizlik,giyinme. tuvalet gibi) yardımsız yapabilirler.
El-goz koordinasyonun (işbirliği) gec ve guc oğrenirler.
Kedilerini korumayı normal yaşıtları kadar bilmezler. (Daha sık hasta olurlar)
b) Zihinsel Ozellikleri
Akademik kavramları gec ve guc oğrenirler. Fazla sabır ve tekrar gerektirir.
Akademik olarak 3-5. sınıf duzeyinde eğitim alabilirler.
Dikkat sureleri kısa ve dağınıktır. Devamlı izleme, teşvik ve değişiklik isterler.
İlgileri kısa surelidir. Cok ilginc buldukları calışmalardan dahi kısa bir sure sonra bıkabilirler.
Soyut terim, tanını ve kavramları cok gec ve guc anlayıp kavrarlar. Somut şeyleri daha kolay kavrarlar.
Zaman kavramları cok gec ve guc gelişir.
Kazandıkları bilgi ve becerileri ancak kazandıkları şekliyle uygulayabilirler. Gordukleri ve duydukları şeyleri cabuk unuturlar. Bellekleri zayıftır. Algıları, kavramaları ve tepkileri basittir.
c ) Sosyal Ozellikleri:
Kolay arkadaşlık kuramazlar. Kurdukları arkadaşlıklar daha cok yarar sağlamaya yoneliktir. İlişkilerde bencildirler.
Kendilerinden yaşca kucuklerle ilişki kurmayı ve oynamayı tercih ederler.
Akran gruplarında başkalarına tabi olma eğilimindedirler. Sorumluluk almaktan cekinirler.
Oyun ve sosyal kurallara uymakta zorluk cekerler.
Giydiklerim kendilerine yakıştırmakta zorlanırlar.
Nezaket ve gorgu kurallarına uymakta gerilik gosterirler. Sosyal ortamlara girdikce bu becerileri gelişir.
d) Kişilik ozellikleri:
Kendilerine guvenleri duşuktur. Genellikle başkalarına dayanmayı tercih ederler. Bağımsız hareket etmekten cekinirler.
Sabırsızlardır. Ufak tefek engeller karşısında yılgınlık gosterirler. Kolayca cesaretleri kırılır. Ufak tefek engeller karşısında cozum aramazlar, hemen yılgınlık gosterirler. Sorumluluk almaktan kacınırlar.
Birlikte oldukları kişilerin duygu ve duşuncelerine cok fazla ilgi gostermezler. Kendi kendilerine bir işe başlama arzusu cok fazla gostermezler. Duygu ve duşuncelerini tam ve doğru olarak ifade etmeleri zordur.
Yeni durumlara uymada gucluk cekerler. Bu gibi durumlarda onları anlayan biline ihtiyac duyarlar. Yakın gelecekle ilgili konulara ilgi duyarlar. Uzak gelecekle ilgilenmezler.
e) İş ve calışma ozellikleri:
Pek cok iş yapabilir ve meslek sahibi olabilirler.
Bir işi tumuyle oğrenmek icin işin basit bolumlere ayrılması gerekir. Parcadan butune doğru ve cok yavaş oğrenirler.
Kendilerine oğretilen işleri aynen yaparlar. Monoton işlerde iyidirler.(yuk taşımak, kazmak, kırmak vb..)
İş kurallarına sosyal kurallardan daha rahat uyarlar. Ani cıkan sonullarda birinin yanında olmayı isterler. Bedenen calışmaktan ve ortaya bir urun cıkarmaktan hoşlanırlar. İşin uygulamalı olarak gosterilmesi ve tekrar edilmesi gerekil’.
Başarısızlık durumlarında guvenlerim hemen kaybederler. Bu yuzden yapabilecekleri işlere yonlendirilmeleri cok onemlidir.
Zeka geriliklerinin % 80’nini bu grup oluşturur.
Bebeklerde zeka geriliği en erken ne zaman anlaşılır, erken teşhis tedaviyi etkiler mi?
Bir bebeğin gerektiğinde doğumdan itibaren değerlendirilmesi yapılabilir. Ailenin erken bebeklik donemi gelişim basamaklarını iyi takip etmesi ve kuşkulanınca gecikmeden bir uzmana başvurması onemlidir.