Diyabet cocukluk cağında gorulen kronik hastalıkların başında gelmektedir. Bu cağdaki diyabet vakalarının %98’inden fazlasını İnsuline Bağımlı Diyabet(IDDM) vakaları oluşturur.
Bilindiği gibi IDDM, otoimmun veya Tip 1 diyabet terimleri ile eş anlamlı kulanılmakta ve pankreas beta hucrelerinin harap olduğu kronik otoimmun bir hastalık olarak tanımlanmaktadır. IDDM genetik yatkınlık zemininde cevresel (kimyasal ve/veya viral) bir faktorun tetik cekici roluyle başlamaktadır. Genellikle pankreas beta hucrelerinin % 80’i harap olduğunda klinik diyabet bulguları ortaya cıkmaktadır. IDDM prediyabet (klinik diyabet oncesi), klinik diyabet, hastalığın iyileşmediği ancak belirtilerin kaybolduğu donem ve kronik (suregen) diyabet olmak uzere 4 doneme ayrılarak incelenmektedir. IDDM’e neden olan immunolojik saldırının klinik diyabet bulgularından aylar-yıllar once başladığı bilinmekte ve son yıllarda hastalığın prediyabet doneminde saptanıp tedavi edilmesi uzerine yoğunlaşılmaktadır.
Cocukluk Doneminde Diyabet Ne Sıklıkla Gorulmektedir?
IDDM sıklığı bakımından ulkeler (bolgeler) arasında belirgin farklılıklar vardır. 15 yaş altı cocuklarda IDDM sıklığı Japonya’da 2/100.000, Finlandiya’da 43/100.000’dir. IDDM insidansı10-12 yaş (buyuk pik) ve 2-3 yaş (kucuk pik) arasında artmaktadır. İskandinav ulkelerindeki veriler ozellikle 5 yaş altında IDDM sıklığında artma olduğunu gostermektedir. IDDM soğuk bolgelerde ve kış aylarında daha sık gorulur.IDDM icin ailesel bir eğilim sozkonusu olmakla birlikte bilinen bir genetik geciş yoktur. Tek yumurta ikizlerinden birisinde IDDM varsa diğerinde olma riski %35, IDDM’li anne veya babanın cocuğunda gorulme riski %6, genel populasyondaki risk % 0.5'dir.
Cocukuk Doneminde Diyabetin Bulguları
Diyabetli cocuklar genellikle diyabetin klinik semptomları olan cok idrar yapma (poliuri), cok su icme (polidipsi) ve kilo kaybı bulguları ile hekime başvururlar.Bu bulgular olduğunda genellikle tanı gucluğu cekilmez. Bununla birlikte hastalığın akla gelmemesi veya atipik klinik bulguların gorulmesi tanıda gecikmeye neden olabilir. Bazı cocuklar gurultulu bulgularla ve birkac gun icinde gelişen diyabetik ketoasidoz tablosu ile başvurabilirler. Acil olmayan başvurudaki bulgular şunlardır:
Daha once idrar kacırmayan cocuklarda enurezis (Gece işemesi) başlaması. Bu bulgu idrar yolu enfeksiyonu veya fazla su icmeye bağlanıp diyabet tanısı gozden kacırılabilir.
Ozellikle puberte oncesi kızlarda olmak uzere vaginal kandidiyazis (mantar enfeksiyonu).
Kusma (gastroenterite bağlanabilir)
Kronik kilo kaybı veya buyumekte olan cocuğun yeterli kilo alamaması.
Huzursuzluk ve okul performansında azalma.
Tekrarlayan deri enfeksiyonları.
Cocuklarda Diyabet Koması
Diyabetli cocukların %50’si Diyabetik Ketoasidoz adı verilen ağır klinik bulgularla seyredebilir. Zamanında farkedilmeyen ve tedavi edilmeyen diyabetik ketoasidoz vakalarında olume yolacan koma tablosu gorulebilir. Cocuklarda ağır diyabetik ketoasidoz aşağıdaki bulgularla seyreder./
Ağır dehidratasyon (vucudun susuz kalması)
Şok (hızlı nabız atımı, tansiyon duşukluğu, burun kulak parmak ucları vb. organlarda morarma )
İnatcı kusma
Vucuttaki sıvının azalmasına rağmen devam eden cok idrar yapma
Sıvı kaybına, yağ ve kas dokusu yıkımına bağlı kilo kaybı
Ketoasidoza bağlı yanaklarda kızarma
Nefeste aseton kokusu
Diyabetik ketoasidoza bağlı derin ve hızlı solunum
Bilinc bozuklukları
Cocukluk cağında diyabet tedavisi
Cocukluk cağında ketoasidoz dışı IDDM tedavisi başlıca 4 bileşenden oluşmaktadır: 1. Diyabet eğitimi, 2. İnsulin yerine koyma tedavisi, 3. Beslenme planlaması ve 4. Egzersiz. Bu bolumde diyabet eğitimine kısaca değinildikten sonra insulin replasman tedavisi uzerinde durulacaktır. Bu cağdaki IDDM tedavisinin amacları şunlardır:
Ailenin katılımı ile cocuk/adolesan ve ailenin ihtiyaclarını belirleyerek kişisel diyabet bakım planı hazırlanması
Psikososyal destek
Vucuttaki insulin ve şeker dengesinin kontrolu
Normal buyume ve gelişmenin sağlanması
Bu amaclara ulaşabilmek icin diyabetli cocukların buyume ile değişen ihtiyaclarına duyarlı bir tedavi ekibi tarafından izlenmesi gereklidir. Uluslararası Cocuk ve Adolesan Diyabeti Birliği’nin yonergesine gore diyabet tedavi ekibi aşağıdaki kişilerden oluşmalıdır:
Hastanın veya ailenin kendisi
Pediatrik endokrinolog veya cocuk/adolesan diyabeti konusunda eğitilmiş pediatrist
Diayabet eğitimcisi
Diyetisyen
Psikolog/sosyal hizmet uzmanı
Diyabet Eğitiminin Onemi
Diyabet eğitimi diyabet tedavisinin en onemli bileşenidir. Yakın zamandaki yayınlar diyabet eğitimine insulin tedavisine eşdeğer bir onem verilmesi gerektiğini vurgulamaktadır.Bunun nedeni diyabet bakımını, dolayısıyla
bolik kontrolun iyileştirilmesini etkileyen en onemli faktorun hastaların kendi kendine bakım becerileri olduğunun gosterilmesidir. Cok kucuk yaştaki cocuklar dışındaki her yaştaki cocukların kendi yaşlarına uygun ihtiyacları ve problemleri dikkate alınarak eğitilmeleri gereklidir. Bazen yapıldığı gibi ailenin eğitilmesi yeterli gorulmemeli, diyabet bakım bilincinin kucuk yaşlardan itibaren geliştirilebileceği unutulmamalıdır. Diyabetli cocuk ve aileleri icin uygulanacak bir eğitimde genel olarak aşağıdaki konuların işlenmesi onerilmektedir:Diyabetin nedenleri
İnsulin saklanması
İnsulin enjeksiyon teknikleri
Kan şekeri olcumu
İnsulin dozlarının ayarlanması
Psikososyal ve aile desteği
Hipoglisemi ve tedavisi
Hastalıklar sırasında diyabet tedavisinin duzenlenmesi
Yolculukta diyabet bakımı
Diyabet ve egzersiz
Beslenme ilkeleri
Doğum kontrolu
Alkol ve diyabet
Diyabetin komplikasyonları