Amenore’nin en yaygın nedeni gebeliktir. Diğer nedenleri arasında ureme organları ile ilgili veya hormon seviyesini duzenlemeye yardımcı bezler ile ilgili sorunlar bulunmaktadır. Altta yatan nedenin tedavi edilmesi ile genellikle Amenore sorunu giderilir.
BELİRTİLER
Amenore’nin temel gostergesi adet dongusunun bozulması ve adet gorulmemesidir. Amenore’nin nedenine bağlı olarak, adet yokluğuna paralel gelişen başka belirtiler de gorulebilir:
• Meme başından sutlu akıntı
• Sac dokulmesi
• Baş ağrısı
• Gorme problemleri
• Yuzde aşırı kıllanma
Ne Zaman Doktora Gorunmelidir?
Eğer arka arkaya en az uc adet donemi boyunca adet gormediyseniz ya da 16 yaşına geldiğiniz halde hic adet gormediyseniz bir kadın doğum uzmanına başvurunuz.
NEDENLERİ
Amenore ceşitli nedenlerle oluşabilir. Bazılarının nedeni kullanılan ilac veya diğer tıbbi işlemlerin yan etkisi olabildiği gibi bazıları ise kadının normal yaşantısının bir parcası da olabilmektedir.
Doğal Amenore:
Bir kadın hayatının normal akışı sırasında bazı doğal nedenlerden dolayı Amenore ile karşılaşabilir. Bu nedenler şoyle sıralanabilir:
• Gebelik
• Emzirme
• Menopoz
Doğum Kontrol Yontemleri:
Doğum kontrol hapları alan bazı kadınlarda adet donemleri yaşanmayabilir. Hapların alımı durdurulduktan yaklaşık 3 ila 6 ay sonra duzenli yumurtlama ve adet gorme devam eder. Enjekte edilen veya yerleştirilen doğum kontrol cihazlarının bazı turleri de Amenore’ye neden olabilir.
İlaclar
Bazı ilac turleri de adet gorulmesinin durmasına neden olabilir. Aşağıdaki ilaclar bu gurupta yer alabilir:
• Anti psikotikler
• Kanser kemoterapisi ilacları
• Antidepresanlar
• Tansiyon ilacları.
Yaşam tarzı faktorleri
• Stres. Ruhsal stres, beyinde yer alan ve adet donemlerini duzenleyen hormonların kontrol edildiği birim olan hipotalamus’un işleyişini gecici olarak değiştirebilir. Bunun sonucunda da yumurtlama ve adet gorme durabilir. Genellikle stres azaldığında yine duzenli olarak adet gorulemeye devam edilir.
• Duşuk vucut ağırlığı. Kiloları aşırı şekilde duşuk olan kadınlardaki bu zayıflık, vucuttaki bircok hormonun fonksiyonlarını da olumsuz şekilde etkilemektedir ve dolayısıyla yumurtlama potansiyelini de azaltmaktadır. “Anoreksiya” veya “Bulimia” gibi yeme bozukluğu olan kadınlarda anormal hormon değişiklikleri sık sık yaşandığı icin adet donemleri de durabilmektedir.
• Aşırı egzersiz. Bale, uzun mesafe koşuları ya da jimnastik gibi yoğun calışma gerektiren sporlarla uğraşan kadınlarda adet dongusu kesintiye uğrayabilmektedir. Atletlerde duşuk vucut yağ oranı, stres ve yuksek miktarda enerji harcaması gibi diğer bazı faktorler de adet donemlerini olumsuz etkilemektedir.
Hormonal dengesizlik
Bircok sağlık sorunu vucutta hormonal dengesizliklere neden olabilir. Bunlar şoyle sıralanabilir:
• Polikistik over sendromu (PKOS). PKOS, normal adet dongusunde gorulen dalgalı seviyelerden daha yuksek duzeyde hormon duzeylerinin gorulmesine neden olur.
• Tiroit bezinde fonksiyon bozulması. Aşırı aktif olan (hipertiroidi) ya da az calışan (hipotiroidi) tiroit bezi adet duzensizliklerine ve dolayısıyla Amenore’ye neden olabilir.
• Hipofiz tumoru. Hipofiz bezinde kanserli olmayan (iyi huylu) bir tumorun varlığı, adet dongulerindeki hormonal duzenlemeyi engelleyebilir.
• Erken menopoz. Menopoz genellikle 45 ve 55 yaşları arasında gercekleşir. Bazı kadınlarda ise yumurtalıklarda yumurta uretimi 40 yaşından once azalır ve adet gorulmemeye başlar.
Yapısal sorunlar:
Cinsel organların kendileri ile ilgili sorunlar da Amenore’ye neden olabilir. Gorulebilecek yapısal sorunlara şu ornekler verilebilir:
• Rahim ici yaralanmaları. Asherman sendromunda rahim ic dokusunda yaralar meydana gelir. Bu yaralar bazen dilatasyon – kurtaj (D & C), sezaryen veya miyomlar icin uygulanan tedavilerden sonra oluşabilirler. Rahim icindeki yaralar, rahim astarının normal şekilde yayılmasına ve dağılmasına mani olur.
• Ureme organlarında eksiklik. Bazen bebeğin hamilelik sırasındaki gelişimi esnasında meydana gelen bazı problemlerden dolayı kız cocuğu rahim, rahim ağzı ya da vajina gibi ureme sisteminin onemli kısımlarından birinin eksikliği ile doğabilmektedir. Ureme sistemi normal şekilde gelişemediği icin haliyle adet dongusu de oluşmaz.
• Vajinada Yapısal bozukluklar. Vajinadaki mevcut olan herhangi yapısal bir bozukluk adet kanamasını engelleyebilir. Vajinada yer alan bir membran (zar) veya duvar, rahim ve rahim ağzından kan cıkışının bloke edilmesine neden olabilir.
RİSK FAKTORLERİ
Amenore oluşma riskini arttıran faktorler şunlardır:
• Aile oykusu. Ailenin başka kadın bireylerinde Amenore vakası yaşanmışsa, sizde de aynı sorun icin yatkınlık durumu oluşabilir.
• Yeme bozuklukları. Anoreksiya veya Bulimia gibi yeme bozukluğu olan kadınlarda Amenore’ye yakalanma riski daha fazladır.
• Atletik eğitimler. Cok zorlayıcı ve yoğun gecen atletik eğitimler de Amenore riskinizi artırabilir.
KOMPLİKASYONLAR
Amenore ile ilişkili komplikasyonlar aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Kısırlık. Eğer yumurtlama gercekleşmez ve adet donemleri de devam etmezse, hamile kalmanız da mumkun olmayacaktır. Amenore durumu kısırlığı netice verecektir.
• Osteoporoz. Amenore’den dolayı duşuk ostrojen duzeyleri meydana geldiği icin, kadınlarda osteoporoz riski ortaya cıkar. Osteoporoz da kemiklerin zayıflamasına ve erimesine neden olan bir hastalıktır.
TESTLER VE TEŞHİS
Muayene sırasında doktorunuz ureme organları ile ilgili herhangi bir problem olup olmadığını kontrol etmek icin jinekolojik muayene gercekleştirecektir. Eğer hic adet gormediyseniz, doktorunuz vucudunuzda ergenliğe ait normal değişikliklerin yaşanıp yaşanmadığını gormek icin meme ve genital bolgede de incelemeler yapabilir. Amenore karmaşık bir dizi hormonal sorunlara da yol acabilir. Altta yatan nedenin bulunması, zaman alabildiği gibi birden fazla test yapılmasını da gerektirebilir.
Laboratuar testleri:
Aşağıdaki bazı kan testleri gerekli olabilir:
• Gebelik testi. Bu test ile olası bir gebelik durumu incelenmek icin yapılır.
• Tiroit fonksiyon testi. Tiroit bezinin duzgun calışıp calışmadığını oğrenmek icin kandaki (TSH) hormonunun seviyesine bakılır.
• Yumurtalık fonksiyon testi. Yumurtalıkların duzgun calışıp calışmadığı kandaki folikul uyarıcı hormon (FSH) miktarı olculerek belirlenebilir.
• Erkeklik hormonu testi. Eğer yuzde sakal benzeri kıllarda artma ve ses kısıklığı gibi değişiklikler yaşanıyorsa, doktorunuz kandaki erkeklik hormonlarının seviyesini kontrol etmek icin kan testi yapılmasını isteyecektir.
Hormon takviyesi ile test:
Adet kanamasını tetiklemek icin yedi ile 10 gun boyunca ostrojen hormonu iceren bir ilac verilir. Bu test sonuclarına gore adet gorulmemesine ostrojen eksikliğinin neden olup olmadığı anlaşılır.
Goruntuleme testleri:
Amenore’nin belirtilerine ve yapılan kan testlerinin sonuclarına gore bazı goruntuleme testleri de istenebilir. İstenebilecek goruntuleme testleri aşağıdakilerden biri veya birkacı olabilir:
• Ultrason. Bu ağrısız goruntuleme testinde ic organların goruntulerini uretmek icin ses dalgaları kullanılır. Eğer hic adet donemi gormediyseniz (primer Amenore), doktorunuz ureme sistemindeki tum organların mevcut olup olmadığını gormek icin ultrason testi isteyebilir.
• Bilgisayarlı Tomografi (BT). BT testinde vucudun icyapılarının kesitsel goruntulerini oluşturmak icin farklı yonlerden alınan bircok X-ray goruntuleri birleştirilir. BT ile rahim, yumurtalık ve bobreklerin normal bir gorunumde olup olmadığı da belirlenir.
• Manyetik Rezonans Goruntuleme (MR). MR, vucuttaki yumuşak dokuların son derece ayrıntılı goruntulerini uretmek icin guclu bir manyetik alan ile radyo dalgalarını kullanır. Doktorunuz hipofiz bezinde tumor varlığını kontrol etmek icin MR testi isteyebilir.
Kameralı testler:
Eğer kan testleri ve goruntuleme testleri ile ozel bir neden ortaya cıkarılmadıysa, doktorunuz “histeroskopi” yapılmasını onerebilir. Bu işlemde ince, ışıklı bir kamera kullanılır. Rahim ici incelenmek uzere kamera iceren cihaz vajina ve rahim ağzından gecirilir.
TEDAVİ VE İLACLAR
Amenore icin uygulanacak tedavi altında yatan nedene bağlı olarak değişir. Bazı durumlarda, doğum kontrol hapları adet dongusunu yeniden başlatabilir. Tiroit ya da hipofiz bozukluklarının neden olduğu Amenore, ilaclar ile tedavi edilebilir. Bir tumor ya da yapısal tıkanıklık varsa, ameliyat gerekli olabilir.
Bazı yaşam tarzı faktorleri de Amenore’ye neden olabilir. Bu yuzden iş, eğlence ve dinlenme arasında dengeyi bulmaya calışınız. Hayatınızda stresi tetikleyen faktorleri belirleyip, stresi azaltmaya calışınız. Eğer kendi başınıza stresi kontrol edemiyorsanız, aile, arkadaşlar ya da doktorunuzdan yardım isteyebilirsiniz.
Adet dongusundeki değişikliklerin farkında olun ve endişeleriniz varsa doktorunuza danışın. Adet donemlerinizin kaydını tutunuz. Aldığınız kayıtlarda adet doneminin ne zaman başladığını, ne kadar surduğunu ve herhangi olağan dışı bir şeyler meydana gelip gelmediğini not alınız.