Soğuk ısırığı vucut dokularının donmasıyla oluşan bir rahatsızlıktır. En sık donan bolgeler eller, ayaklar, kulaklar ve ozellikle burun uclarıdır. Eller ve ayaklar vucudun uc noktalarıdır ve ozellikle soğuktan dolayı dolaşım kısıtlandığında bu bolgelere giden kan miktarı iyice azalır. Kulaklar ise ince oldukları icin fazla bir dolaşıma sahip değildirler burun ise genelde soğuktan iyi korunmaz. Vucudun ana bolgelerindeki ısıyı korumak icin diğer bolgelere olan dolaşım neredeyse durma derecesinde kısıtlanabilir. Soğuk ayrıca damarları cevreleyen ve plazmanın damarın dışına cıkmasını onleyen endothelial hucrelere de zarar verir. Plazmanın kayıbı ise kanın damarın icinde pıhtılaşmasına ve dolaşımı daha da yavaşlatmasına neden olur.
Dolaşım azaldıkca dokular donmaya başlar. Hucreler arasında su kristalleşmeye başlar ve hucre icindeki suyu emerek buyur. Buna rağmen donma hucreleri oldurmez. Laboravatuar calışmalarında hucreler uzun sure donduktan sonra bile canlı kalmışlardır.
Soğuk ısırığından kaynaklanan asıl zarar endothelial hucrelerin zarar gormesidir. Dokular tekrar ısındığında bu bolgeye giden kan pıhtılaşır ve buradaki dolaşımı tamamen durdurur. Bunun sonucunda da o bolgedeki hucreler olur.
Onlenmesi
Soğuk ısırığı havanın donma noktasının altında olduğu her sıcaklıkta olabilir ama genelde hipotermiyle bağlantılı gelişir. Hareketsizlik dolaşımın yavaşlamasına buyuk katkıda bulunur ve dolaşımı engelleyen giysiler de soğuk ısırığına katkıda bulunur.
Bazı durumlarda soğuk ısırığı metallere ya da sıvı yakıtlara temasla da ortaya cıkabilir. Soğuk ısırığını onlemek icin onu ortaya cıkaran etkenleri ozellikle hipotermiyi ortadan kaldırmak gerekir. Vucudunuzun merkezini sıcak tutarak dolaşımın azalmasını onleyen giysiler vucudunuzun uc noktalarını da sıcak tutar. Ayrıca onemli noktalardan biri de dar ayakkabılar gibi dolaşımı engelleyecek şeyler giyilmemesidir.
Sigara icmek yuzey dolaşımını azaltır ve bu yuzden lokal donmalara katkıda bulunur. Dolaşımı devam ettirmek icin el ve ayak parmakları hareket ettirilebilir ve kolları hızla cevirmek dolaşımı hızlandırmak icin iyi bir yontemdir.
Soğuk ısırığını yuzeysel ve derin olmak uzere ikiye ayırabiliriz.
Yuzeysel donuklarda yuz, burun, kulak, parmaklar gibi ufak dokular etkilenir. Yuzeysel donuklar derin donuklar kadar onemli olmasa da eğer gerekli tedbirler alınmazsa derin donuk haline gelebilir. Derin donuklarda ise eller, ayaklar ve hatta bacak ve kolların bir bolumu gibi daha buyuk dokular etkilenir. Derin donuklarda buyuk miktarda doku ya da bir organın tamamı kaybedilebilir.
Yuzeysel Donuk
Belirtiler Semptomlar
Beyazlaşmış dokular Onceleri acı hissedilir
Ust dokular sert alt dokular daha yumuşak Daha sonra bolge soğuk ve hissizdir
İlk yardım
En etkin ilk mudahale donmuş organın sıcak bir vucutla temas ettirilerek ısıtılmasıdır. Bolgenin ovulmaması ve daha fazla donmasının onlenmesi gereklidir. Bu şekilde ısıtılan bolge kısa surede bir karıncalanma hissiyle birlikte eski haline gelecektir.
Derin Donuklar
Belirtiler Semptomlar
Deri beyaz Donma sırasında acı
Deri sert ve alttaki dokular da katı His yok
Eklem hareketi yok ya da kısıtlı Eritme sırasında acı
İlk yardım
Dağda :
- Erimiş bolumu eritmeyin
- Etkilenmemiş dokuların donmasını onleyerek zararın artmasını engelleyin.
- Eğer doku erimişse tekrar donmasını ve baskı altında kalmasını onleyin
- Kişiye bol sıvı verin
- Hastayı en kısa zamanda hastaneye ulaştırın
Donmuş bir doku eritildiğinde kişi tamamen işe yaramaz hale gelir. Donmuş bolum hastaya korkunc bir acı verecektir. Donup erimiş bir organı kullanmak neredeyse imkansızdır. Eğer donmuş bir organ eriyip tekrar donarsa bu organın kaybedilme riski buyuk olcude artacaktır. Eritme işlemi sadece tekrar donma şansı yoksa ve vucudun eritilmiş bolumu tamamen steril koşullarda korunabilecekse yapılmalıdır. Bu da doğa şartlarında neredeyse imkansızdır. Donmuş bir bolumu eritmek icin donmuş organ 38.5°C ile 41°C arasında sıcaklıkta suya sokulmalıdır. Suyun ısısı surekli kontrol edilmeli ve gerekirse su ekleyerek aynı sıcaklıkta tutulmalıdır. Eritme işlemi organ tamamen eriyip pembe bir gorunum kazanana kadar devam etmelidir. Pembe renk dolaşımın başladığının gostergesidir. Cok zarar gormuş bir organın dolaşımı geri donmeyebilir. Eritme işlemi sırasında ve sonrasında kişinin organı hareket ettirmesini sağlayın. Eridikten sonra organı steril bir pedle korumalı ve parmaklar arasına steril pedler koyulmalıdır. Hasta hipotermiye girmişsse once hipotermi tedavisi yapılmalıdır. Donmuş bolgeye aşırı ısı uygulamayın cunku bu organa zarar verebilir. Enfeksiyon riskini arttırmamak icin su toplamış bolgeleri ellemeyin.
Soğuk ısırığının yakın donem tedavisinde cerrahinin yeri yoktur. Ne yazik ki konu hakkında tecrubesiz bazı cerrahlar donmuş ve erimiş bolgenin goruntusu yuzunden hemen bir amputasyon uzerinde israr edebilirler. Amputasyonu reddeden bazı hastalar minumum ya da sıfır doku kayıbıyla olayı atlatmışlardır.
Cerrahi mudahale dokular tamamen ve kesinlikle oldukten sonra yapılmalıdır. Başlangıcta dolaşımı sağlamak icin bazı ufak mudahaleler olabilir fakat amputasyon, donma olayının uzerinden uzun bir sure gectikten sonra sadece olu dokuyu ayırmak amacıyla yapılmalıdır. Soğuk ısırığı yaşamış kişiler soğuğa karşı daha hassastırlar ve daha once donmuş bolgelerindeki damarlar kalıcı olarak zarar gorduğu icin bu bolgelerin donma şansı daha yuksektir