Cağdaşlaşma ile birlikte modern kadının yaşantısında da buyuk ve koklu değişiklikler meydana geldi. Gecmişte evde oturup cocuk bakan kadınların yerini calışan ve ureten kadınlar aldıkca bu kadınların menstruasyon donemlerindeki ihtiyacları da değişikliğe uğradı. Eskiden her ay yaşadıkları donemi bez, pamuk gibi emici maddeler ile geciren kadınlar hijyenik pedlerin piyasaya surulmesi ve yaygın olarak kullanılması ile buyuk rahatlık yaşamaya başladılar. Calışma ve yaşam şartlarındaki surekli değişim hijyenik pedleri de bir sure sonra yetersiz kılmaya başladı ve kadınlar adet donemlerini diğer gunlerden farksız gecirme isteklerini vajinal tamponlar ile sağladılar.
Gercekten de vajinal tamponlar ozellikle calışan kadınlar icin buyuk bir konfor. Ancak herşeyin bir bedeli vardır deyişi bu alanda da kendini hissettiriyor. Cunku vajinal tamponlar hayati olabilecek potansiyel bir tehlikeyi de beraberlerinde taşıyorlar: Toksik Şok Sendromu (TSS)
Toksik Şok Sendromu Stafilokokkus Aureus adı verilen bir bakterinin salgıladığı toksinler tarafından meydana getirilen, hayatı tehdit edebilecek boyutlara ulaşabilecek ciddi bir enfeksiyondur. Son derece nadir gorulur. Bir ceşit kan zehirlenmesi olarak kabul edilebilir. S.Aureus pekcok insanın cilt, burun, dirsek, vajina gibi bolgelerinde normalde bulunan bir bakteridir. Ozellikle cilt enfeksiyonlarındaki en onemli patojen olan bakteri, cok nadir durumlarda urettiği toksin (zehir) ile TSS’na yol acabilir.
Cok nadir gorulduğu icin hekimlerin buyuk bir kısmı meslek yaşamları boyunca bu hastalık ile karşılaşmazlar. Fikir vermesi acısından İngiltere’de yılda sadece 18-40 TSS vakası gorulduğunu soylemek sanırım yeterli olacaktır. İstatistiklere gore hastalardan 3-4′u erken teşhis ve tedaviye rağmen yaşamlarını yitirmektedirler.
Mekanizma
S.Aureus birkac ceşit toksin uretir.TSS vakalarının %75′inde etken toksik şok sendromu toksini-1 (TSST-1) iken %25 vakada ise stafilokokkal enterotoksin B (SEB) etken faktordur.
TSS sistemik yani vucudun birden fazla sistemini etkileyen ancak bulaşıcı olmayan bir hastalıktır. Hastalığın ortaya cıkışında 4 aşama vardır.
TSS toksini uretebilen bir S.aureus bakterisinin insanda coğalması ya da enfeksiyon olması
Toksin uretimi
Toksinin emilimi
İntoksikasyon (zehirlenme)
Kadınların %5-20’sinde vajinada S.aureus bulunmasına rağmen neden bazen bunların toksin uretmeye başladığı bilinmemektedir. Kişi TSS toksinine maruz kaldığında hastalık ortaya cıkar. Bu durum mens zamanında gorulurse “menstruel” diğer zamanlarda gorulurse “nonmenstruel” TSS olarak isimlendirilir.
TSS riski genclerde yaşlılara gore daha fazladır. TSS sadece tampon kullanan kadınlarda gorulmez. Erkekler ve cocuklar da risk taşırlar. Buyuk yanıklar, cilt enfeksiyonları hatta bocek sokmaları sonrasında bile TSS ortaya cıkabilir.
Klinik
Hastalığın klinik gidişatı cok hızlıdır. Aniden ortaya cıkar ve hızla ilerler
Aniden ortaya cıkan 38.9 derecenin ustunde ateş
İshal
Kusma
Başdonmesi
Kas ağrıları
Baygınlık hissi
Aniden ortaya cıkan soğuk algınlığına benzer kendini iyi hissetmeme duygusu
Dikkat kaybı
Ozellikle el ayası ve ayak tabanında guneş yanığına benzer cilt lezyonları
Ciltte soyulma
Başağrısı
Boğaz tıkanıklığı
Gozlerde kanlanma
Kan basıncında ani duşme
Laboratuvar bulgusu olarak ise
beyaz kan hucre sayısında artma,
protrombin zamanında uzama,
kan albumin seviyesinde duşme,
kan kalsiyumunda duşme
idrarda beyaz kan hucresi bulunması hastaların %70′inde gorulur.
Tedavi
TSS tedavisi hızlı ve belirli bir proseduru takip ederek yapılmalıdır. TSS tanısı konulduğunda ilk yapılması gereken toksin uretiminin merkezini saptamak ve temizlemeye calışmaktır. Ciltte belirli bir lezyon varsa temizlenmeli ve drene edilmelidir. Cerrahi yaralar iyice gozden gecirilmeli ve bol serum fizyolojik ile yıkanmalıdır. Tampon varsa hemen cıkarılmalıdır. İkinci olarak ise hemen bir damar yolu acılarak agresif sıvı tedavisine başlanmalı ve vucudun sıvı acığı yerine konmalıdır. Organ hasarını onlemek icin bu son derece onemlidir.
TSS olan erişkin hastalarda sıvı acığını yerine koymak icin 24 saatte 10 litre sıvı gerekeblir. Damar yolu acıldıktan ve sıvı tedavisi başlandıktan sonra stafilokoklara yonelik antibiyotik tedavisine vakit kaybetmeden başlanmalıdır. Bu amacla değişik sentetik, yarısentetik ya da doğal antibiyotikler kullanılabilir. TSS’lu hastalarda genel destekleyici bakım onemlidir. Bu bakımı sağlamak amacı ile hastaların yoğun bakım servislerinde izlenmesi uygun olacaktır. Eğer toksin odağı saptanamıyorsa anti TSST-1 ve antiSEB immunglobinleri verilebilir.
Risk altındakiler
TSS acısından bazı grup kişiler yuksek risk taşırlar. Bunlar:
Tampon kullananlar
Doğum kontrolu icin bariyer yontemleri tercih edenler
Jinekolojik operasyon gecirenler
Kendi kendine duşuk yapmaya calışmış kadınlar
Follikulit, selulit gibi cilt enfeksiyonu olanlar
Kimyasal yanık vakaları
Yanık vakaları
Bocek sokması
Stafilokokkal zaaturre vakaları
Septik eklem iltihabı olanlar
Ayırıcı tanı
Bazı hastalıklar toksik şok sendromunu andırabilir. Bu nedenle TSS ayırıcı tanısında ciddi derecede grup A streptokok enfeksiyonları, Kawasaki sendromu, leptospiroz, meningokoksemi, gram negatif sepsis, dokuntu ile giden viral hastalıklar ve allerjik reaksiyonlar ekarte edilmelidir.
Dikkat edilmesi gereken noktalar
Tampon kullanımı ile TSS arasındaki sebep-sonuc ilişkisi tam anlamı ile bilinmese de bu sendromun tampon kullanıcılarında daha fazla gorulduğu bilinen bir gercektir. Tampon kullanırken dikkat edilecek birkac basit kural riski azaltır.
Adet kanamanız icin yeterli olacak en kucuk tamponu kullanın
Tampon uretici firmasının onerilerine harfiyen uyun
Tamponu yerleştirmeden once ve yerleştirdikten sonra ellerinizi sabun ile iyice yıkayın
Uretici firmanın onerileri doğrultusunda tamponu sık sık değiştirin.
Aynı tamponu 4-8 saatten daha uzun bir sure tutmayın
Asla aynı anda birden fazla tampon kullanmayın
Gece yatarken tampon yerine pet kullanın
Adet donemi dışında akıntı nedeni ile asla tampon kullanmayın
Sadece pamuk iceren tamponlar kullanın.
Yapılan yeni bir calışmada TSS toksininin yanlızca pamuk kullanılarak uretilmiş tamponlarda oluşmadığı saptanmıştır. Bileşiminde rayon fiberleri iceren tamponlarda bu toksin daha kolay uremektedir. Son derece nadir gorulmekle birlikte olumcul olabilen bu sendromdan korunmak icin cok gerekli olmadıkca tampon kullanmayın
“Bu yazı Dr. Alper Mumcu