Osteoartrit (eklem kireclenmesi) en sık gorulen eklem hastalığıdır. Eklem kıkırdağının yapısının bozulması, aşınması, incelmesi ve hatta kaybına neden olur. Ayrıca, eklem kıkırdağının altındaki kemik dokusunda da değişiklikler sonucu kemikte buyumeler ve eklem kenarında cıkıntılar gelişir. Sonucta osteoartrit eklemlerin normal yapısını bozarak, hareketlerde kısıtlanmaya ve ağrıya neden olan bir hastalıktır.
Osteoartrit Neden Olur?
İki onemli faktor osteoartrit gelişmesinde onemli rol oynamaktadır:
1. Eklemlerin uzerlerine binen yuku dengeli bir şekilde emip dağıtarak, istenen hareketi rahat yapmasını sağlayan eklem kıkırdağı, kemik, bağlar gibi yapılarda doğumsal ya da sonradan gelişen bozukluklar
2. Vucut kilosunda artışta olduğu gibi eklemlerin uzerindeki yuklerin ya da mesleki nedenlere bağlı olarak eklemlerin normal calışma koşullarının değişmesi.
Osteoartritin Gelişmesini Kolaylaştıran Faktorler Nelerdir?
Yaş. Osteoartrit orta-ileri yaşların hastalığıdır. Kırk yaşından once gorulmesi cok nadirdir. Yaş ilerledikce hastalık gorulme sıklığı artar. Orneğin, yetmiş yaşındaki insanların yaklaşık dortte ucunde osteoartrit bulguları vardır.
Kalıtım. Bazı ailelerde cok daha sık olarak ve daha erken yaşlarda osteoartrit geliştiği bilinmektedir. Ozellikle el parmak eklemlerinde şişlere neden olan ve “nodullu osteoartrit” diye bilinen turunde kalıtımın katkısı cok belirgindir.
Cinsiyet. Diz ve ellerde gorulen osteoartrit kadınlarda daha sık gorulur. Kalca eklemi osteoartriti ise kadın ve erkeklerde eşit oranda gorulmektedir.
Kilo. Fazla kilo ve şişmanlık eklem uzerine binen yuku artırarak ozellikle diz osteoartriti gelişme olasılığını yukseltmektedir. Ayrıca, osteoartriti olan kimselerde kilo artışı şikayetlerin ortaya cıkmasına ya da artmasına neden olabilmektedir.
Eklemlerde yapısal bozukluklar. Eklemlerde doğuştan gorulen (orneğin kalca cıkığı, kalca eklemi ile yuvası arasındaki uyumsuzluklar) ya da sonradan kaza, travma, hastalık gibi nedenlerle gelişen yapısal bozukluklar, eklemin işleyişini aksatarak osteoartrit gelişme riskini artırmaktadır.
Eklem hastalıkları. Osteoartrit, eşlik eden başka herhangi bir hastalık olmaksızın gorulebileceği gibi, eklemlerde gorulen ozellikle iltihabi nitelikli hastalıkların eklemde yaptığı yapısal bozukluklara bağlı olarak da gelişebilir (”ikincil osteoartrit”).
Eklemlerin aşırı kullanılması. Mesleki nedenlerle ya da yaşam tarzına bağlı olarak belirli eklemlerin aşırı kullanılması osteoartrit riskini artırmaktadır.
Osteoartrit Hangi Eklemlerde Gorulur?
Osteoartrit en sık diz, kalca, el parmak eklemleri, ayak başparmağı ve omurgada gorulur.
Diz osteoartriti ozellikle bayanlarda sıktır ve artan kilo (şişmanlık) ile gorulme olasılığı artar. Genellikle her iki dizi etkiler.
Kalca osteoartriti erkeklerde de kadınlar kadar sık gorulur. Doğumsal kalca eklemi uyumsuzlukları, kalca ekleminin edinsel hastalıkları ve belirli meslekler (orneğin ciftcilik) kalca osteoartriti icin risk faktorleri arasında sayılmaktadır.
El parmaklarında, ozellikle en ucta bulunan eklemlerde ve baş parmak kokunde gorulen osteoartrit, kemik cıkıntılara bağlı olarak eklem şişlerine neden olabilmektedir. Bu nedenle “nodullu osteoartrit” olarak bilinmektedir. Genellikle ilk ortaya cıktıklarında ağrılı, kızarık ve şiş olmakla beraber, bir sure sonra kızarıklık ve ağrı geriler ve genellikle el parmak işlevlerini aksatacak duzeyde şekil ve hareket bozukluğuna neden olmazlar.
Ayak başparmağında gorulen osteoartrit başparmağın dışarı doğru eğrilmesine ve/veya hareketlerinin tama yakın kaybına neden olur. İlk ortaya cıktığında, eldeki noduller gibi ağrı ve şiş ile birlikte kızarıklık da gorulebilir ve yanlışlıkla gut hastalığı geliştiği duşunulebilir.
Osteoartrit, omurganın en hareketli bolgeleri olan boyun ve belde de gorulebilir. Kemik cıkıntıların sinir kanallarını ya da omurilik boşluğunu daraltmasına bağlı olarak şikayetlere neden olabilir.
Osteoartritin Belirtileri Nelerdir?
Hastalar en sık olarak osteoartrit gelişen eklemlerin hareketlerinde kısıtlanma ve ağrıdan yakınırlar. Kemik cıkıntılara bağlı olarak eklem şiş gorunebilir. Hareket sırasında eklemde cıtırtılar duyulabilir. Belirtilerin arttığı alevlenme donemleri olabildiği gibi, uzun suren şikayetsiz donemler de gorulebilir.
Ağrı genellikle hareket sırasında ya da gunun ilerleyen saatlerinde gorulurken, yakınmalar dinlenmeyle rahatlar. Uzun suren dinlenme sonrası ya da oturur durumdan harekete gecince, hareketlerde kısa suren bir tutukluk olabilir. Bu durum hareket ettikce dakikalar icerisinde duzelir. Eklem kıkırdağındaki bozukluklar ve aşınma ilerledikce, istirahat sırasında da ağrı gorulebilir ve hareketler gunluk yaşam işlevlerini aksatacak duzeyde kısıtlanabilir. Osteoartrit olan ekleme komşu kaslarda zayıflama ve gucsuzluk dikkati ceker. Kaslarda kramplar da gorulebilir.
Osteoartrit Tanısı Nasıl Konur?
Belirli eklemlerde gelişen kemik cıkıntılara bağlı şişler, hareket sırasında kısıtlanma ve kaba cıtırtıların (krepitasyon) hissedilmesi hekimin osteoartrit tanısını koymasında oldukca yararlı bulgulardır. Eklemlerin rontgen filmlerinin cekilmesi de, osteoartrit tanısını koyarken cok yardımcı olur. Bununla beraber, rontgen filmlerinde osteoartrit bulgularının olması, mutlaka o eklemde ceşitli yakınmaların olacağı anlamını da taşımaz ya da yakınmaların hangi şiddette olduğunu tahmin ettirmez.
Osteoartrit tanısını koyduran bir kan testi yoktur. Fakat, bazı kan testleri, ozellikle vucutta ciddi bir iltihabi cevabın olmadığını gosteren testler, osteoartriti diğer romatizmal hastalıklardan ayırt etmede yardımcı olurlar.
Osteoartrit Nasıl Tedavi Edilir?
Osteoartrit tedavisinin ana amacları:
ağrıyı gidermek
hareketteki kısıtlanmayı duzeltmek ve gunluk yaşam aktivitelerinin sorunsuz yapılmasına yardımcı olmak
ve hastalığın ilerlemesini engellemektir.
Osteoartritin tamamen duzelmesini sağlayan bir tedavi yoktur. Aşınmış olan kıkırdak dokusunu yenilemek mumkun değildir.
Vucut ağırlığının ideal kiloya inmesi, duzenli egzersizlerle ekleme bine yukun azaltılması ve kas gucunun artırılması oldukca yararlı olmaktadır. Gunluk işlerin ve onerilen egzersizlerin gun icerisine dengeli bir şekilde dağıtılması cok onemlidir.
Eklem ağrısı icin oncelikle basit ağrı kesiciler, bunlara yeterli yanıt olmazsa, kortizon dışı iltihap giderici romatizma ilacları kullanılmaktadır.
Eklem icinde sıvının arttığı alevlenme donemlerinde, eklem icine kortizon enjeksiyonları denenebilmektedir. Eklem icine eklem sıvısına benzer ozelliklerde sıvıların verilmesinin ya da ağız yoluyla alınan ve kıkırdak iceriğinde bulunan bazı gıda maddelerini iceren ilacların yararı ise tartışmalıdır. Uygun durumlarda sıcak ve/veya soğuk uygulamaları da ağrı kesici etki sağlamaktadır.
Osteoartrit, eklemde ileri derecede tahribat yaparak kişinin gunluk ihtiyaclarını bile yapamaz hale gelmesine neden olduğunda, bu eklemin cerrahi yontemler kullanılarak bir protez ile değiştirilmesi gerekebilir. Eklem protezleri (yapay eklemler) hem ağrının ortadan kalkmasını, hem de eklem hareketlerinin belirgin şekilde duzelmesini sağlayabilmektedir.