Bazı kemoterapi ilaclarının sıklıkla gorulen yan etkilerinden bir tanesi de mide bulantısı ve bunu izleyen kusmalardır.Buna rağmen bazı hastalar kemoterapilerinde mide bulantısı ve kusmadan şikayetci olmazlar.Her ilac da bulantıya sebep olmaz.Verilen ilaca bağlı olarak bulantı oluyorsa, kemoterapi enjeksiyonundan birkac dakika veya birkac saat sonra başlayabilir ve birkac saat devam edebilir,nadiren ertesi gun de bulantı hissedebilirsiniz.Cok ender olarak bazı vakalarda bulantının birkac gun devam ettiği gorulmuştur.Doktorunuz bulantıyı onlemek ve iyileştirmek icin bulantı onleyici bazı ilaclar onerebilir.Tedavi ekibinin kemoterapi yapılırken bunun onlemlerini almasına rağmen bazı kişiler bulantı hissetmektedir.Bu normal olabileceği gibi fazla hassasiyetten de ileri gelebilir.Cunku tedavi başlamadan veya tedaviye gelirken bile bulantı hissi olanlar bulunmaktadır.Eğer bu derece hassas iseniz evinizden cıkarken bir teskin edici ilac almakta fayda vardır.Butun onlemlere rağmen bulantı ve kusmanız oluyorsa tedaviden 1-2 saat once ve tedaviden 3 saat sonrasına kadar bir şey yemeyiniz.Tedaviye başlamadan 30 dakika kadar once iceceğiniz hafif tatlandırılmış soğuk limonata tat alma duyunuzun değişmemesini sağlar ve bulantıyı onlemeye yardımcı olur.
Bulantı hissi ve kemoterapiden kaynaklanan tat alma duyunuzdaki değişiklikler iştah kaybına yol acabilir.
Bazı kemoterapi ilacları sindirim sistemini etkileyerek ishal ve kabızlığa neden olabilir.İshal kemoterapiyi takiben birkac gun takip edebilir.Bağırsaklarınızdaki bu tip değişiklikleri doktorunuza bildirin,bazı ilaclarla kabızlık veya ishal sorununuza yardımcı olacaktır.
Sindirim sisteminizle ilgili yardımcı uyarılar
-Eğer mide bulantısı ve kusma şikayetleriniz varsa hemen doktorunuza bildirin. Doktorunuz bulantıyı onleyici ilaclar onerecektir.
-Normal zamanlarda midenizin tam bir tokluk hissi duyuncaya kadar cok sulu şeylerle doldurmayın.
-Bulantıyı hissettiğiniz zaman yemek yemekten ve hazırlamaktan kacının.Yemek kokularından,yemek yiyen kişilerden uzak durmanızda fayda vardır.
-Bulantının azalması icin soğuk veya oda ısısındaki yiyecekleri tercih edin.Patates veya elma puresi,kreker,az kızarmış ekmek ve peynir lokma lokma yenebilir.
-Kucuk yudumlarla yavaşca,elme veya cilek suyu,limonata,corba,et suyu,cay ve su gibi sıvıları cokca icin fakat yemekten once midenizi sıvı ile doldurmayın.
-Her gun az ve sık yiyin.Bir gunluk yiyeceklerinizi az miktarda 5-6 defada alın ve yiyecekleri iyi ciğneyin.
-Tedaviden hemen once yemek yerine birkac saat once yiyin.
-Tatlı,yağlı,aşırı tuzlu,baharatlı ve kızarmış yiyecekler bulantıyı arttırırlar.
-ishal durumunda az posalı,bol proteinli ve kalorili yiyecekleri yemelisiniz.Aşırı sıcak ve soğuk yiyeceklerden sakınınız.Bazen sut ve sutlu yiyecekler dokunabileceği gibi hindistan cevizi faydalı olabilir.İshal ile kaybettiğiniz sıvıyı icerek tamamlayın.
-Eğer kabızlık meydana gelirse,meyva,tahıl,sebze gibi lifli yiyeceklere ağırlık vererek sıvı icin.Her gun aynı saatlerde duzenli yemek yemeye calışın ve her yemekte meyve suyu icin veya meyva yiyin.Tuvalete gitmeden once sıcak bir şeyin icilmesi faydalı olabilir.Kuru erik kompostosu ve sıcak icecekler bağırsak faaliyetlerini canlandırı.
Saclarınız ve cildinizde
Sac dokulmesi kemoterapinin en sık yan etkilerinden birisi olmakla beraber,bazı kemoterapi ilacları hic sac dokmez veya fark edilmeyecek kadar az miktarda sac doker.Bazıları da gecici olarak,bolgesel veya tamamen sac dokulmesine yol acabilir.Sac dokulme miktarı,kullanılan ilaca, dozaja ve hastanın gosterdiği bireysel reaksiyona bağlıdır.Bir kısım ilaclar da kemoterapi başladıktan bir veya iki hafta sonra sacları dokmek yerine,kafa derisine yakın bir yerden kırar.
Genelde sac dokulmesi birkac hafta sonra gorulur,cok ender olarak birkac gun icinde de başlayabilir.Vucudunuzdaki tuyler de dokulebilir.Kemoterapi neticesinde saclarınız dokulurse, tedaviniz tamamlanır tamamlanmaz tekrar cıkacaktır.
Eğer sacınızın dokulmesi az ise veya tedaviden sonra yeniden cıkmaya başladığı donemde iseniz,şoyle hareket edin;3-5 gunluk aralarla sacınızı kuru sabun veya hafif proteinli sabunla yıkayın ve duru suyla calkalayarak hafifce elinizle kurulayın.
Tedavi esnasında bazı ilaclar,ender olarak deride yaygın toksik etkiler yapabildiği gibi,ilacların serumla verildiği durumlarda serumun gittiği damarda ve uzerindeki deride de bazı yan etkiler yapabilir.Hatta benzer değişimler tırnaklar ve ağızda da daha ender olarak gorulebilir.Her zaman olmayan,fakat ender de olsa bazen gorulebilen ve tumu tedaviden sonra normale donen bu değişimlerin onde gelenlerini şoyle sıralamak mumkundur.En sık gorulen derideki yaygın veya yer yer ya da serum giden damarların etrafındaki kırmızılıklar ve urtiker tarzındaki değişimlerdir. Eritem adı verilen bu tipteki kırmızılıklar genellikle ilac uygulandıktan 30 dakika veya birkac saat icerisinde başlar ve kısa surede kaybolur.
Bazen su ciceği şeklinde ve ici sıvı ile dolu kabarcıklar da oluşabilir.Bu belirtiler genellikle iki uc haftalık surede tumuyle kaybolur.Eğer bu kabarcıklar iltihaplanırsa doktorunuz gerekli onlemleri alacaktır.
Bazı ilaclar daha ender olarak avuc ici veya ayak tabanlarında hafif ağrılı kızarmalar yapabilir. Tedavi bittikten 5-7 gun sonra bunlar kaybolur.
Tırnak dipleri,ağız ici,serumun gittiği damar boyunda veya deride yer yer veya yaygın olarak kara lekeler oluşabilir.Genellekle kemoterapi yapılmasından 2-3 hafta sonra ortaya cıkan bu belirtiler tedavi bittikten sonra 10-12 hafta devam edebilir.
Bazı ilaclar guneş ışınlarına karşı duyarlılık ile cildinizi guneş yanığı gibi kızartabilir veya cildiniz kuruyup rent değiştirebilir.Ayrıca tırnaklarınız daha gec uzayabilir ve tırnaklarda beyaz lekeler oluşabilir.
Saclarınız ve cildinizle ilgili yardımcı uyarılar
-Size verilen ilaclar yan etki olarak saclarınızı dokecekse,tedaviden once saclarınızı mumkun olduğunca kısa kestirin.Uzun sacların ağırlığı kafa derisini ceker ve dokulme oranını arttırabilir.
-Sac spreyi,sac boyası,mec,rofle ve perma sıvıları gibi kimyasal maddeleri kullanmayın.
-Saclarınızı yumuşak bebek fırcaları ile tarayın.
-Sac kurutma makinası,sac maşası ve bigudi kullanmayın.
-Saclarınız dokulurse,bunu kapatmak icin peruk kullanabilirsiniz.
-Cildiniz kuruyup kaşınırsa nemlendirici bir krem kullanmanız iyi gelecektir.
-Tırnaklarınızdaki beyaz lekeleri kapatmak icin takma tırnak veya oje kullanabilirsiniz.
-Guneşte dışarı cıkarken yuksek faktorlu guneş kremi kullanın.
Bazı kematerapi ilaclarının sac dokmesi buzlu şapka kullanılarak onlenilebilir.Buzlu şapka, kan akışını ve ilacın kafa derisine ulaşmasını gecici olarak kısıtlar.Maalesef,bu şapka herkeste aynı etkiyi gostermez cunku sadece belli bir kısım ilacları bloke eder.En iyisi doktorunuza sormaktır.
Kemik iliğinizde
Kemik iliği kemiğin icinde yer alan ve kan hucreleri ileten sungerimsi bir maddedir.Uc tip kan hucresi (alyuvar,akyuvar ve trombosit) uretir.
Eritrositler ( Alyuvarlar)
(Vucutta oksijeni taşıyan hemoglobin icerirler)
Eğer kandaki alyuvar sayısı duşerse hemoglobin miktarı da azalacağından kendinizi yorgun ve bitkin hissedersiniz,cunku vucudunuzda taşınan oksijen miktarı azalır ve nefer darlığından da şikayet edebilirsiniz.Tum bunlar anemi,yani kansızlık (kanda alyuvar ve dolayısıyle hemoglobin eksikliği) belirtileridir.
Anemi,kan nakli ile başarı ile tedavi edilir.Kan naklinde verilen alyuvarlar cabucak akciğerlerden oksijen alıp vucuttaki diğer doku ve organlara dağıtırlar.Boylece yorgunluk ve bitkinlik hali ortadan kalkacak,nefes darlığı şikayetleri de sonlanacaktır.
Kemoterapiniz sırasında,duzenli kan testleri yapılarak kanınızdaki alyuvar sayısı izlenecek ve eğer gerekirse kan nakli yapılacaktır.Bazı kişiler hastalık kapabilecekleri endişesi ile kan naklinden korkarlar.Bu yersiz bir endişedir.Cunki size verilen kan bu risklere karşı gerekli test ve incelemelerden gecirilmiştir.
Lokositler (Akyuvarlar)
(Enfeksiyonlara karşı koymak icin gereklidir)
Eğer kandaki akyuvarların sayısı duşerse enfeksiyonlara karşı duyarlığınızı arttırır cunku mikroplara karşı koyacak yeterli akyuvar kanınızda azalmıştır.
Akyuvarlar,vucudun mikroplara karşı en etkin savunma araclarıdır.Kemoterapiniz sırasında mikroplara karşı savunmayı guclendirmek icin antibiyotik takviyesi yapılır.Tedaviniz suresince duzenli olarak yapılan kan testleri ile akyuvar sayısının duştuğu tespit edilirse kanınıza direk olarak damardan antibiyotik verilir.Bazen antibiyotik tedavisi icin hastanede kalmanız da gerekebilir.
Trombositler
(Kanamaları onleyip pıhtılaşmaya yardım ederler)
Eğer kandaki trombosit sayısı duşerse,cildinizde curukler oluşur ve belki de ufak bir yara ve kesikten dolayı fazla miktarda kanama olabilir.Kan testlerinde trombosit sayınızın duşuk olduğu tespit edilirse trombosit nakli yapılması icin bir sure hastanede kalabilirsiniz.Bu kan nakline benzer bir işlemdir,kandaki tum alyuvar ve akyuvarlar ozel bir işlemle ayrıştırılarak,sadece trombosit ihtiva eden berrak bir sıvı şeklinde kana verilir.Bu nakil edilen trombositler derhal faaliyete gecerek herhangi bir kaza karşısında ciltte oluşan curume ve kanamaları onler.
Kemik iliğinizle ilgili yardımcı uyarılar
-Kematerapiniz sırasında veya bittikten sonra,ateşiniz normalin uzerine cıkarsa,cildinizde herhangi bir curume veya normal ustu bir kanama farkederseniz hic vakit kaybetmeden doktorunuza muracaat edin.
-Kalabalık yerlerden ve enfeksiyonlu hastalıkları olan insanlardan uzak durmaya calışın.
-Temizliğe maksimum ozen gosterin.Ozellikle yemeğinizi hazırlarken daime ellerinizi yıkayın.
-Mumkun olduğunca sağlıklı beslenin.Bol bol taze meyve,sebze ve salata yiyin.Tum yiyeceklerinizin iyice pişirilmesine ozen gosterin ve dışarıda yemek yerken dikkatli olun.
-Hayvanlardan enfeksiyon kapmamaya dikkat edin,ozellikle dışkılarından uzak durun.
-Bir yerinizi keserseniz kanamayı durdurmak icin kesilen bolgeye normalden daha fazla bastırmanız gerekir.Kesik v.s. sebeplerle oluşan yaraya normal yaradan daha fazla tıbbi bakım gosterin.
-Kendinizi yorgun hissettiğinizde hemen dinlenin.Tedavinizle aynı gunde yorucu başka planlar yapmayın ve tedavinizin ardından iki gun yorulmamaya gayret edin.
Ağzınızda
Bazı kemoterapi ilacları ağzınızı tahriş edebilir ve bazen kucuk ağız yaraları oluşabilir.Eğer bu tip bir yan etki olacaksa genellikle tedaviden 5-10 gun sonra başlar ve 3-4 hafta sonra tamamen iyileşir.Ağız yaraları gereken ağız temizliğinin sağlamazsanız enfeksiyon kapabilir.Kemoterapide ağız yaraları sık olarak gorulur,doktorunuz enfeksiyona karşı koruyucu bir tedavi onerebilir.
Bazı kemoterapi ilacları tat alma duyunuzu değiştirebilir.Yiyeceklerin tadı size daha tuzlu,ekşi ve
lik gelebilir.Kemoterapi bitince tat alma duyunuz normale donecektir.Ağzınızla ilgili yardımcı uyarılar
-Duzenli olarak,sabah akşam ve her yemekten sonra kesinlikle dişlerinizi fırcalayın.
-Yumuşak ve kucuk bir fırca kullanmanız tahriş olan ağzınıza zarar vermez.
-Kullanıyorsanız takma dişlerinizi duzenli olarak sabah,akşam ve her yemekten sonra kesinlikle ağzınızdan cıkararak temizleyin.
-Eğer dişmacunu ağzınızı sızlatıyor veya dişlerinizi fırcalarken mideniz bulanıyorsa,fırca ve macun yerine ağız gargaraları ve karbonatlı gargara (1 su bardağı ılık suda 1 cay kaşığı karbonatı karıştırarak elde edebilirsiniz) ile ağzınızı temizleyin.
-Her gun dişlerinizi diş ipi ile temizleyin.
-Dudaklarınızı vazelin veya dudak yağları ile nemlendirin.
-Alkol,tutun,sarmısak,soğan,sirke,sıcak ve tuzlu yiyeceklerden sakının.Bunlar ağzınızı tahriş eder.
-Kolay yutmanızı sağlamak icin sulu yiyecekleri tercih edin.Gunde en az iki litre sıvı icin.
-Ağız yaraları başlarsa doktorunuza haber verin.
-Dişleriniz icin mutlaka tedavi ve ozellikle cekim gerekiyorsa bunu temoterapi başlamadan once yapın.