Cocuklarda Goz Hastalıkları
Hazırlayan Doc. Dr. Huban Atilla
Ankara Universitesi Tıp Fak.
Goz Hastalıkları AD
1. Bebek ve konuşamayan cocuklarda kırma kusuru ya da gozluk icin olcum yapılabilir mi?
Cocuklar sozel yanıt vermeye başlamadan once de gozluk gereksinimi olup olmadığının anlaşılması icin olcum yapılabilir. Gozbebeklerini buyuten damla uygulamasının ardından retinoskopi ya da skiaskopi olarak adlandırılan yontemle gozluk gereksinimi belirlenebilir. Bebeğin ya da cocuğun yaşına, kırma kusurunun cinsine ve eşlik eden kayma durumuna gore gozluk verilebilir. Bebekler de gozluk takabilir ve coğunlukla da ailelerin beklediğinin tersine kolay uyum gosterirler.
2. Şaşılık ya da goz kayması nedir?
Şaşılık ya da goz kayması gozlerin gorme akslarının paralelliğini kaybederek farklı yonlere bakmasıdır. Sık gorulur, yaklaşık cocukların %4′unu etkiler; ancak erişkinlerde de gelişebilir. Şaşılık olduğunda kişi bir gozu ile duz ve istediği yere bakarken diğer goz ice, dışa, yukarı ya da aşağı doğru kayabilir. Gozler değişerek kayabileceği gibi surekli olarak aynı goz de kayabilir. Her iki gozle istenen noktaya bakılırken beynin gorme merkezinde bu iki goruntu birleştirilerek tek olarak ve uc boyutlu olarak algılanır. Gozde kayma olduğunda ise beyinde iki farklı goruntu ortaya cıkacağından, beyin kayan gozden gelen goruntuyu baskılar, bu da derinlik hissinde ve her iki gozle sağlanan goruşte azalmaya neden olur. Erişkinlerde ise kayan gozden gelen goruntunun baskılanması artık yapılamadığından cift gorme ortaya cıkar. Yaşamın ilk birkac ayında gormenin hızla geliştiği donemde; gozlerin arayıcı hareketleri, kısa sureli yani birkac dakikalık ice ya da dışa olan kaymalar normal kabul edilebilir. Cevredeki objelere odaklanmanın yapılabildiği dorduncu aydan sonra olan kaymalar kesinlikle uzman bir goz hekimine danışılmalıdır. Ayrıca katarakt, goz tumorleri ya da norolojik hastalıklar da kendilerini şaşılık ile gosterebileceğinden, bir goz hekimine danışılmalı ve fundus incelemesini de iceren ayrıntılı bir goz incelemesi yapılmalıdır.
3. Şaşılık neden ortaya cıkar?
Şaşılığın nedeni tam olarak bilinmemektedir.İşlevsel, norolojik ya da kaslardaki yapısal bozukluklar ve dengesizlik kaymaya neden olur. Gozu hareket ettiren kaslardaki dengesizlikler, bu kasları kontrol eden beyin merkezlerinin etkilendiği serebral palsi, Down sendromu, hidrosefali gibi hastalıklar ya da gozu etkileyen katarakt, glokom ya da travma gibi durumlar gozlerin paralelliğini bozarak kaymaya neden olabilir. Kaymanın ilk belirtisi gozlerin aynı noktaya odaklanamamasıdır. Ancak, guneşte bir gozunu kapama, kafasını eğerek ya da dondurerek bakma gibi bulgular da kayma sonucu olabilir. Erişkin donemde ortaya cıkan kaymalarda ise en onemli yakınma cift gormedir. Bebeklik donemi ya da okul oncesi donemde her cocuk olası goz sorunları (şaşılık, goz tembelliği, kırma kusurları, katarakt ya da goz ici tumor) yonunden muayene olmalıdır.
4. Şaşılığın tedavisi var mıdır, varsa zamanı onemli midir?
Halk arasında yanlış inanış olarak bebeklikte olan kaymanın buyumekle zamanla duzeleceği duşunulmektedir, ancak bu yanlıştır. Şaşılık hicbir zaman buyumekle kendiliğinden duzelmez.
Cocuklarda burun kokunun geniş olduğu ve kayma olmadığı halde kayma varmış gibi gorunume yol acan yalancı şaşılık dediğimiz durumlarda, zamanla burun kemiğinin gelişmesi ile kayma gorunumu duzelmektedir. Bu da yanlış olarak kaymanın duzeldiğini duşundurmektedir. Boyle durumlarda ayırıcı tanı ve doğru teşhis icin kesinlikle goz doktoru cocuğu gormelidir. Ayrıca ailede şaşılık ya da goz tembelliği olan kişiler varsa cocuk 1-2 yaşında kesinlikle goz doktoruna gosterilmelidir. Bunun dışında her cocukta uc yaşına kadar genel bir goz muayenesi yapılmış olmalıdır. Tedavide amaclanan gorme gelişimi olumsuz etkilenmeden, her iki gozun bir arada kullanılarak gelişiminin sağlanmasıdır. Bu nedenle şaşılık tedavisi ne kadar erken donemde yapılırsa başarısı o denli yuksek olur. Ayrıntılı bir goz incelemesinin ardından, kaymanın nedenine gore tedavi planlanır. Eşlik eden kırma kusuru varsa gozluk verilmesi ile kayma duzeltilebilir. Cerrahi ile gozlerin paralelliğinin sağlanması iki gozun bir arada kullanılmasını ve derinlik hissi azanılmasını sağlayacaktır. Cerrahi girişim lazerle yapılmaz, gozun etrafındaki kasların yerleri değiştirilerek gozun pozisyonu ayarlanır. Erişkin donemde olan şaşılıklarda ya da daha once tedavi yapılmamış erişkinlerde de cerrahi tedavi ile ozellikle cevre goruşte artış sağlanabilir.
5. Ambliyopi (goz tembelliği) nedir?
Cocukluk doneminde, kayma olmadan her iki gozden net goruntu algılandığında normal gorme gelişimi sağlanmış olur. Kayma gibi gelişmenin olumsuz olarak etkilendiği durumlarda kayan gozde goz tembelliği ya da gormede azalma gelişir. Şaşılığı olan cocukların yarısında goz tembelliği gelişir. Erken (yaşamın
ilk sekiz, dokuz yıllık doneminde) tanı konulduğunda tedavisi olanaklıdır. İyi goren gozun kapatılması ile gorme duzeyi artırılabilir. Ancak gelişme doneminin tamamlandığı dokuz yaş sonrasında gorme icin tedavi başarısı oldukca duşuktu. Tanı ne kadar erken konulursa tedavi başarısı o denli yuksek olacaktır. Goz tembelliği ilerleyici bir hastalık değildir gorme tamamen kaybedilmez.
Goz tembelliğinin tedavisi icin eşlik eden şaşılık, gozluk gereksinimi ya da katarakt gibi hastalıklar tedavi edildikten sonra az goren gozun kullanılmasını zorlamak icin iyi goren goze kapama yapılır. Eğer cocuk kapama yapmaya cok direnc gosteriyorsa, goz damlaları ya da ozel calışma sistemleri kullanılabilir; ancak en etkili tedavi yontemi kapamadır. Goz tembelliği tedavi edilmediği durumda ilerleme gostermez; ancak, gelişme donemi sonrası tedavisi olanaklı değildir ve her iki gozun bir arada kullanılması ve derinlik hissi algılamasında zorluğa neden olur. Polislik, pilotluk gibi mesleklerin seciminde ve surucu almada engel oluşturur.
6. Bebekler gorebilir mi?
Halk arasında yaygın olarak kabul edilen yeni doğan bebeğin goremediği yolundaki goruşun tersine yeni doğan doneminde bebekler gorebilir. Ancak gorme erişkinlerin gorme duzeyinde değildir. Bir bucuk, iki yaşında erişkin duzeyine ulaşır. Gozlerin kullanılması ile gelişim sağlanır. Bu nedenle cocukluk doneminde gorme sistemi esnektir ve gozlerin kullanılmasına gore bicimlenir. Bebeklik doneminde, yani cocuğun konuşamadığı onemde de yapılacak olan goz incelemesi ile gozluk gereksinimi ve şaşılık saptanabilir. Ayrıca goz tembelliği dışında gorme azalmasına neden olabilecek katarakt, enfeksiyon, tumor ya da diğer goz hastalıkları da saptanabilir. İlk muayene icin ideal zaman bir yaş civarıdır.
7. Yakından okumak ya da televizyon seyretmek gozleri bozar mı?
Bu doğru değildir, cocukların kolları daha kısa olduğundan ve yakına uyum kapasiteleri de yuksek olduğundan okudukları materyali yakında tutarlar. Televizyonun ise yaydığı duşuk duzeydeki radyasyonun dışında gozleri bozacak olumsuz etkisi yoktur. Ancak yakından televizyon izlemek, eşlik eden kırma kusuruna bağlı olabileceğinden bir goz hekimi tarafından değerlendirilmelidir.
8. Gozluk takmak gozluk numarasının artmasına ya da azalmasına neden olur mu?
Gozluk takmak gozleri zayıflatarak gozluk gereksinimini artırmaz ya da numarasının artmasına neden olmaz. Tam tersi de gecerlidir; gozluk takmak gozluk numarasını azaltmaz. Gozluk net gormek icin takılır, numaranın değişimine neden olmaz. Benzer bicimde kontak lens takılması da gereksinimi değiştirmez. Kırma kusurları (miyopi, hipermetropi ve astigmatizma) goz yapısının sonucudur ve gozluk takmadaki amac bu yapısal farklılıkların neden olduğu odaklama sorununu duzeltmektir. Gozluk takarak goz yapısı değiştirilemeyeceğinden numaranın değişimi de soz konusu değildir.
9. Katarakt, glokom ve goz tumorleri gibi erişkin donemde gorulen goz hastalıkları bebek ve cocuklarda gorulebilir mi?
Katarakt, glokom gibi daha cok erişkin donemde gorulen goz hastalıkları bebeklerde ve cocuklarda da gorulebilir. Patolojik tanı farklı olmakla birlikte, goz ici tumorleri (en sık retinoblastom) bebeklik ve cocukluk doneminde gorulebilir. Erken tanı ve tedavi buyuk onem taşımaktadır. Katarakt ve goz ici tumorlerde gozbebeğindeki beyazlık ailenin ilk fark ettiği bulgu olabilir ve bu durumda zaman gecirilmeden bir goz hekimine başvurulmalıdır. Erken tanınması durumunda retinoblastomun tedavisi olanaklıdır. Doğumsal ve infantil kataraktlar, sistemik hastalıklar (galaktozemi gibi), intrauterin enfeksiyonlar (TORCH) ile birlikte gelişebileceği gibi tek başına da gorulebilir. Aile oykusu olması her zaman gerekli değildir. En kısa surede ameliyat yapılarak hızlı gorsel gelişimin olduğu donemde yoksunluk ambliyopisi gelişmesi engellenmelidir. Glokomda ise erişkinden farklı olarak bebeklerde ve cocuklarda goz yapısında aşırı buyume gorulur. Hasta ışıktan rahatsız olur, goz sulanması vardır. Tedavi edilmezse kornea zamanla saydamlığını yitirip beyaz bir gorunum alır ve optik atrofi gelişir. Tedavi, en kısa surede cerrahi uygulanmasıdır.
10. Bazı gıdaların fazla tuketilmesi gorme gelişimini etkiler mi?
Havuc gibi bazı gıdaların fazla tuketilmesi gorme keskinliğini artırmaz ya da gozluk gereksinimini ortadan kaldırmaz. Ancak A vitamini eksikliğinde sistemik bulgulara ek olarak ozellikle gece gormede gucluk ortaya cıkar, gunluk gereksinimin besinlerden alınması ile cocuklarda ve genclerde normal gelişim sağlanabilir.