tatarcık humması
Tatarcık humması, akut, hafif seyirli, enfekte kişide sınırlı bir gelişimi olan ve tatarcık sineği ısırmasıyla bulaşan virus etkenli bir hastalıktır. İnsanlar dışında bu viruslerin hastalığa neden olduğu başka bir canlı turune rastlanmamıştır. Orta Doğuda tarla farelerinin ara konakcı olduğu duşunulmektedir. Akdenize kıyısı olan ulkelerde, Balkanlarda, Afrika nın doğu kesimlerinde, Rusya ve Orta Asya ulkelerinde, İran, Irak, Pakistan, Hindistan, Panama, Brezilya ve Trinidad adalarında gorulur. Panama ve Brezilya daki olgular genellikle salgın şeklinde değildir ve daha cok ormanla ilişkisi olan insanlarda rastlanmaktadır. Gorevli veya turist olarak Kıbrısa gidenlerde sık olarak gorulur. Halk arasında Tavuk Hastalığı olarak da bilinir.

Tatarcık hummasının Phlebotomus papatasii ile bulaşan bir virus hastalığı olduğu 1909 da bildirilmiştir. Tatarcık hummasının etkeni Arbovirus ailesinden olan bunyavirus grubundan bir RNA virusudur. Tatarcık humması 20 - 45 kuzey enlem dereceleri arasındaki endemik bolgelerde ve vektor phlebotomusların bulunduğu ulkelerde gorulur.

Tatarcık Sinekleri (Flebotom)

Tatarcık sinekleri; tropikal bolgelerde yıl boyunca hastalık bulaştırabilirlerken, daha soğuk iklimlerde sadece sıcak aylarda etkilidirler. Orta Doğu ve Orta Asyada hastalık sıcak ve kurak aylarda (yaz veya sonbahar ayları) gozlenir ve insanlara enfekte tatarcık sineklerinin (phlebotomus papatasii) ısırmasıyla bulaşır.

Tatarcık sinekleri; sadece bir kac milimetre boyunda olan sinekciklerdir. Sadece dişi tatarcıklar insanları ısırır. Isırılan kişi eğer allerjik bir yapıya sahip değilse ısırılan yerde ağrı hissetmez ve lokal irritasyon gorulmez; ısırılanların sadece % 1 lik kesimi ısırıldığının farkına varmaktadır.

Tatarcık sineği geceleri beslenir, gunduzleri karanlık yerlerde bulunur (duvar catlakları, mağaralar, evler ve ağac kovukları). Yumurtlama kan emdikten bir kac gun sonra olur. Yumurtaların kanatlı tatarcıklar haline gelmesi icin yaklaşık 5 haftalık bir sure gereklidir. Yetişkin bir tatarcık sineği sıcak ortamda bir kac hafta yaşar.

Flebotomların hastalardan kan emerek virus almaları, hastalık belirtilerinin başlamasından iki gun evvel ile hastalık belirtilerinin kaybolmasından 24 saat sonrası arasında olur. Bu sure dışında hastalardan kan emen dişi flebotomlar enfekte olmazlar. Tatarcıklar kan emdikten 6 - 10 gun sonra bulaştırıcı olurlar ve omurleri boyunca bulaştırıcı kalırlar. Virus, yumurta ile bir nesilden diğerine gecer.

Bu sinekler zemine yakın yerlerde bulunduğundan ve 3-4 m. yuksekliğe ucamadıklarından buyuk binalarda hastalık daha cok alt katta oturanlar arasında gorulmektedir. Ucuş menzilleri 100 metreyi gecmez.

Gunduz dinlenir, gece ucarlar. Dişi tatarcıklar yumurtalarını kaya diplerine, ağac kovuklarına, organik maddelerden zengin nemli ve gevşek topraklara bırakırlar. Doğada tatarcık yumurtalarını, larva ve pupalarını bulmak cok guctur.

Deri ici veya ven yoluyla aşılanan insanların %5 kadarı infeksiyona tutulmamakta, % 50 - 75 inde ise hastalık belirtileri ortaya cıkmamaktadır.

Belirtiler

Tatarcık sineğinin ısırdığı insanlarda, ısırığın olduğu yerdeki deride kaşıntılı kabarıklıklar oluşur ve 5 gun kadar devam eder. 3 - 6 gunluk bir inkubasyon donemini takiben hastalık aniden ortaya cıkar. Ateşin ortaya cıkışından 24 saat onceki ve 24 saat sonraki periyotta kandan virus elde edilebilir.

Hastalık genel olarak birdenbire, titreme veya urpermelerle ateşin yukselmesi şeklinde başlar, bazı hallerde onceden kırıklık, başdonmesi, bacak ve karında anormal hisler olabilir. Başlangıcta veya daha sonra baş ağrısı, gozlerde yanma, goz arkasında goz hareketleriyle ortaya cıkan ağrılar, ensede ve sırtta sertlik, oynaklarda ve taraflarda ağrılar, tat alma duyusunda değişiklikler, iştahsızlık, bulantı, kusma, kabızlık veya surgun, boğazda ağrı, burun kanaması, baş donmesi olabilir. Damakta kucuk vezikuller gorulebilir ve makuler veya urtikeryal dokuntuler gelişebilir.

Ateş, 39 - 40 oC ye kadar yukselebilir. Genellikle ateş 2 - 4 gun kadar surer (3 gun ateşi) ve bol terleme ile duşer; ancak ateş, 1 - 9 gun de surebilir. Bazen ateş duştukten sonra kısa suren bir yukselme de gorulebilir. Nabız yavaşlar. Tatarcık hummasında yuz ve boyun kızarmıştır. Gozde konjuktivadaki kanlanma ucu korneaya varan bir ucgen şeklinde dikkati ceker, fotofobi ve gozde yaşarma olabilir. Ağızda yumuşak damakta ve yutağın arka cidarında kanlanma olabilir. 2 - 12 hafta icerisinde hastaların % 15 inde ikinci bir atak gelişmektedir.

Nadiren splenımegali gelişir, lenfadenopati gozlenmez. Ateşin ilk gunu kanda lokosit sayısı normaldir, lenfositler azalabilir ve notrofillerin sola sapması ile genclerin coğalması gorulebilir. Ikinci veya ucuncu gunler kanda lokopeni polinukleoz yerleşir. Hastalığın sonunda veya iyileşme sırasında lokopeni belirgindir.

Diğer arbovirus enfeksiyonlarında olduğu gibi tatarcık humması da aseptik menenjitle ilişkili olabilir.

Hastalık kendiliğinden iyi olur, olum bilinmemektedir.

İyileşme sırasında ateş ve belirtiler depreşebilir, gecici depresyonlar gorulebilir.

Laboratuvar

Beyaz kure sayısındaki değişiklikler hastalıktaki tek pozitif laboratuvar bulgusudur. Duzeldikten 5 - 8 gun sonra lokositlerdeki değişiklikler tamamen normale doner.

Tanı genellikle klinik bulgular ve bolgesel bilgiler ışığında konur. Serumda antikor titresinde artış saptanabilir.

Bağışıklık

Bağışıklık tipe ozgudur ve bu bağışıklık en az iki yıl devam eder. Hastalığın endemik olduğu bolgelerde virusun 20 kadar alt tipi vardır fakat bunlardan yalnızca 5 i hastalık yapıcıdır. Endemik bolgelerde hastalık cocukluk cağında gecirilir ve bir bağışıklık meydana gelir. Bu bolgelere gelen bağışıklığı olmayan yabancılar mesela askerler ve turistler sıklıkla bu hastalığa yakalanırlar.

Tedavi ve Korunma

Hastalık ilerleyici değildir ve ozel bir tedavi gerektirmez. Şikayetlerin tedavisi, yatak istirahati, uygun sıvı verilmesi ve aspirin ile analjezi onerilebilir.

Hastalar, tatarcık gecirmeyen bir cibinlik icinde yatmalıdırlar. Insektisitlerle tatarcıklara karşı savaş cok etkilidir.

Kontrol

İnsektler arasında mucadelesi guc olanlardan birisi de tatarcıktır. Endemik bolgelerde geceleri ilaclama yapılmalı ve yaşanılan mekanların cevresine kalıcı insektisid atılmalıdır.

Metrekare başına 2 gr DDT, 600 mg Dieldrin veya 1 gr organik fosforlu herhangi bir insektisit kullanılabilir. Tatarcık sinekleri klorlu hidrokarbon iceren insektisidlere karşı cok hassastırlar. Amerika, Avrupa ve Asya nın bazı ulkelerinde 900 - 2700 mg / m2 kalıcı DDT uygulanmasının 1 - 2 yıl kadar etkili olduğu gozlenmiştir.

Bodrum gibi kapalı yerlere insektisit tatbikatında BHC veya DDVP gibi fumigan olan insektisitler kullanılmalıdır. Bunlardan ayrılan kristaller butun ortamı etkilerler