beyine kan gitmemesi beyne kan gitmemesi beyine oksijen beyne oksijen belirtileri
Fenalık duygusu

Konuşma dilinde "fenalık duygusu" diye bilinen durum, ceşitli nedenlere bağlı olabilir. Ama nasıl olduğu ve neler yapılması gerektiği bilinirse, hem başkalarına yardım edilebilir, hem de fenalık gecirmekten kurtulunabilir.

Nedenleri Fenalık duygusunun başlıca nedeni beyne yeterli kan gitmemesidir. Kandaki oksijenden yoksun kalan beyin, duzgun calışamaz. Kalbin guclu ve duzenli atışları normal koşullarda, kanın yercekimine karşın beyne ulaşmasını sağlar. Ancak, herhangi bir bozukluktan oturu kan basıncı duşerse, fenalık belirtileri ortaya cıkar. Fenalık geciren kişi yere duşer, beden yatay konumuna gecince kan kolayca beyne gideceği icin de normale doner. Bayılma surecinde birbirini izleyen olayların sırası, fenalığa yol acan etkene gore değişir. Soz gelimi, kotu bir olay gormenin yarattığı şok, kotu bir haber ya da şiddetli bir ağrı fenalık duygusuna, hatta bayılmaya yol acabilir. Bu durumda beyin kalbi, akciğerleri ve mideyi etkileyen vagus sinirine bir mesaj iletir. Vagus, kalbin atışını yavaşlatır, atış şiddetini azaltır, bulantıya neden olur ve karın bolgesindeki damarları genişletir. Boylece karın bolgesinde biriken kan, beyne yeterli oranda gitmediğinden fenalık gecirmeye, bayılmaya neden olur. Uzun zaman ayakta duranlarda kan, bacaklarda birikmeye başlar, kalp bedenin ust bolumune kan pompalamakta gucluk ceker. Uzun sure ayakta durması gerekenlerin fenalık duygusunu onlemelerinin en iyi yolu, ayak ve bacaklarını yavaş yavaş hareket ettirerek kanı yukarıya, yercekimine karşı ilerlemeye zorlamaktır. Uzun zaman oturan ya da yatanlar da ayağa kalktıklarında fenalaşabilirler. Bunun nedeni, damarların bedenin apansız hareketine ayak uyduramayıp kan basıncını bir anda yukseltememesidir. Karında, kolda ve bacaklarda biriken kan, beyne, fenalık gecirmeyi onleyecek kadar cabuk ulaşamaz. Kan basıncını bedenin duruşundaki değişikliklere gore ayarlamak, boyunda yer alan ve "karotis sinusu" olarak bilinen sinir grubunun gorevidir. Kansızlık, sıcak ve sıkışık bir odada bulunmak, hava yoğunluğunun duşuk olduğu yuksekliklere cıkmak gibi kandaki oksijenin azalmasına yol acan nedenler de fenalık duygusu yaratabilir. Bu durumlarda neden, beyne yeterli kan gitmemesi değil, giden kanın yeterli oranda oksijen icermemesidir. Sabah kahvaltı etmeden aceleyle evden cıkna bircok kişi, bayılmasa bile fenalık duyar. Bu, kan basıncının duşmesine yol acan ruhsal baskı ile kanda yeterli besin maddesi bulunmamasının ortak sonucudur. Bu yuzden sabahları hafif bir kahvaltı yararlı olur. Ayrıca cok fazla sigara, cay ve kahve de vagus sinirini uyararak fenalık duygusuna yol acar. Kalp hastalıkları fenalığa yol acmaz, ama orta yaşlıların damarlarındaki arteriosklerozdan oturu daralma yuzunden beyne yeterli kan gitmemesi kendini senkop ile belli edebilir. Fenalık duygusu gebeliğin ilk aylarında sık gorulur. Bunun nedeni kandaki hormonların, ozellikle progesteronun damarlardaki kasları gevşetmesidir. Damarların genişlemesiyle kan basıncı duşer, kan bedenin alt kısmında birikir. Gebeliğin ilk aylarında gorulen bir başka fenalık gecirme nedeni de kanın gelişen dolutun besin ve oksijen gereksinimini karşılamak icin rahimde birikmesinden oturu beyne yeterli oranda gitmemesidir. Gebelik ilerledikce dolaşımdaki kan hacmi artacağından, sorun kendiliğinden cozume kavuşur. Vagus siniri ile kan damarları arasındaki bağlantıları aşırı duyarlı olan kişiler daha kolay fenalık gecirirler. Bu insanların fenalığa yol actığını bildikleri etkenlerden uzak durmaları yerinde olur. Genc kızların fenalaşıp bayılmaları anneleri uzer. Oysa bu tur bayılmalar, genellikle buyumenin psikolojik etkisi, Âdetlerin başlamasından oturu gelişen hafif kansızlık ve hızlı buyumenin ortak etkisi sonucudur. Anne kaygı duyuyorsa, kızının bol protein ve demir iceren karaciğer ve ıspanak gibi besinler almasına ozen gostermelidir. Ancak, fenalık sık sık yinelerse doktora danışmak yerinde olur. Sorunun temelinde daha onemli bir psikolojik etken yatabilir. Ergenlik cağındaki kızlarda toplu halde bayılma eğilimleri de gorulur. Yapılan ayrıntılı araştırmalara karşın hicbir hastalık ve bozukluk etkeni saptanmayan bu tur olaylar, bir tur kitle histerisinin sonucu olarak tanımlanır. Uzun boylular cok ayakta durduklarında kısa boylulara gore daha kolay fenalık duyarlar. Bunun nedeni, kanın bacaklardan beyne ulaşmak icin aşması gereken yolun daha uzun olmasıdır. Fenalık duygusu ve buna bağlı olarak bayılma, altta yatan bir hastalığın belirtisi olabileceğinden, uzun suruyor ve gecmiyorsa uzerinde durulmalı, tedavi edilmelidir.

Belirtiler Fenalık duygusu tıpta "senkop" diye adlandırılan bayılma, baş donmesi, bitkinlik, bulantı ve bazen de kusmayla ortaya cıkan bilinc yitimidir. Fenalık duyan ve bayılmak uzere olan kişinin rengi solar, terler, sık ve yuzeysel soluk almaya başlar. Bu değişiklikler dışarıdan fark edilir ve fenalık geciren kişi yatırılırsa, başına kan gideceğinden birkac dakika icinde kendine gelir.

Tedavi Fenalık duyduğunuzda kanın başa gitmesi icin yatılmalı ya da başı eğip dizlerin arasına sokarak oturulmalıdır. Birisinin fenalık gecirdiğini gorduğunuz zaman ise onu yatırın ve en az beş dakika kalkmasına izin vermeyin. Kendini iyi hissedip kalkanlar yeniden fenalık gecirerek duşup yaralanabilirler. Fenalaşan kişinin boynunu ve belini sıkan giysileri gevşetin. Alnına soğuk suya batırılmış bir bez koyun. Hasta kendine gelince birkac yudum soğuk su icirin. Bir yerinin kırıldığından kuşkulanıyorsanız ya da fenalığa yol acan etken şiddetli ağrı, ciddi bir yanık ya da kanama ise, zaman yitirmeden doktora başvurun. Fenalık ile birlikte kusma ve ishal de varsa, buyuk olasılıkla bağırsak enfeksiyonu gecirdiğinden, hastanın yatarak dinlenmesine ve yalnız sıvı besinler almasına ozen gosterin