Spongioform ensefalopatiler bir cok hayvan turlerinde oluşur ve deneysel olarak infekte dokunun infeksiyonu ile nakledilebilir. Bu nedenle psongioform ensefalopati etkenlerine “the transmissible agents” adı verilmiştir. İlk defa bu etkenlere protein yapıları nedeni ile “prion” adı verilmiştir. Prionlar, kendiliğinden coğalabilen (kendini kopyalayabilen) 250 civarında aminoasitten oluşan ortalama olarak en kucuk virustan daha kucuk yapıya sahip olan enfeksiyon etkenleridir. İnsanlarda ve hayvanlarda bugune kadar yedi adet prion hastalığı tarif edilmiştir.
Creutzfeldt-Jacob Hastalığı (CJH) İnsan
Gertsmann-Strausler Scheinker Sendromu İnsan
Kuru İnsan
Scrapie Koyun
Transmissible mink encephalopathy Vizon
Chronic Wasting Disease Geyik-katır
Bovine spongioform encephalopathy (BSE) (Deli Dana Hastalığı) Sığır-inek


Prionlar 20-100 mm’lik filtrelerden rahat gecerler. Formaldehite direncli, %1-5 hipoklorid, %1 soydum dodesi, sulfat ve 2-merkaptoethanol solusyonlarına duyarlıdır. İnfekte beyin dokusundan izole edilen ve kısmen saflaştırılan prionlar cok az proteinin dayanıklı olduğu proteinaz K ile parcalanmaya direnclidirler. Bu direncin nedeni prion proteinlerinin agregasyonu veya kullanılan deterjanlar icerisinde cozunememelerine bağlanmıştır. Prionların en onemli ozelliklerinden birisi de ısıya oldukca dayanıklı olmalarıdır. Ancak 121 derecede 60 dakika yuksek basıncta otoklavlama infektiviteyi 6-7 log kadar duşurmektedir. Kesin inaktivasyon icin yuksek ısı derecelerine gereksinim vardır. Ozellikle scrapie prionlarının inaktivasyonu icin 138 derecenin uzerinde ısı dereceleri gerekmektedir.

Spongioform ensefalopatilerin hepsinde ortak ozellik ilerleyici bir merkezi sinir sistemi dejenerasyonu vardır ve patoloji en fazla gri cevherdedir. Noronal vokuolizasyon ve noronal kayıp mevcuttur. Noronal kayıpla birlikte fibroz astrositlerde proliferasyon ve hipertrofi olur. Amiloid plakların oluşumu daha cok Kuru da olmak uzere CJH de gorulur.

KURU
İnsan prion hastalıklarından en detaylı incelenmiş olanıdır. En sık olarak Yeni Gine’nin batısında gorulur. Hastalık tipik prodromal olarak başağrısı ve artraliji şikayetleri ile başlar. Hastalığın şiddetli bulguları arasında progressif serebelllar ataksi, tremorlar, disartri ve progresif seyreden demans vardır. Hızla ilerleyen morolojik bulgular ile 3 ay 2 yıl icinde olum kacınılmazdır. Hastalık kadınlarda daha sık gorulur. Bunun nedeni ozellikle ilkel kabilelerde “cannibalism” denen geleneklere gore olenlerin beyinlerinin oncelikle kadınlar ve cocuklar tarafından yenmesi ile acıklanmaktadır. Bu genelgenin yasalarca yasaklanmasının ardından hastalığın insidansında azalma tespit edilmiştir. Bu durum etkenin insandan insana aktarıldığını duşundurmektedir. Patolojik incelemede MSS’de bazal ganglia ve korteks bolgelerinde diffuz noronal dejenerasyon ve spongioform değişim goze carpar.

Creutzfeld-Jakob Hastalığı (CJH)
Dunyada milyonda bir oranında olmak uzere insanlarda en sok gorulen prion hastalıklarıdır. Olguların %85-95’i sporadiktir. Ortalama 57-62 yaşlarda en sık gorulmekle beraber 17-20 yaşlarda ve 80 yaş ustunde olgular da bildirilmektedir. CJH bulaşıcı bir hastalık değildir. Latrojenik olarak kişiden kişiye bulaş cok cok nadirdir. Bu tip bulaş dura greftlerinin nakli, kornea nakli, karaciğer nakli, dura mater materyalinin radyografik embolizasyon prosedurleri icin kullanımı ve kontamine noroşirurijikal instrumanların veya stereotaktik derinlik elektrodlarının kullanımı ile mumkundur. Kadavradan insan buyume horman nakli yoluyla CJH olan 100 kadar iatrojenik genc hasta bildirilmiştir. Bu hastalara panhipopituitarizm nedeniyle bu hormonlar verilmiştir. CJD de geciş yolları:
1. Yeterli sterilize edilmeyen beyin elektrodları, cerrahi aletler
2. Kornea nakli
3. Buyume hormonu, gonadotropin
Kuru Hastalığında Geciş Yolları:
1. İnfekte Dokunun Yenilenmesi
Yapılan hayvan calışmalarında hasta veya deneysel olarak prion ile infekte edilmiş hayvanın kanında, serumunda, buffy coat materyalinde duşuk oranda da olsa infektivitenin olduğu gorulmuştur. Bunun sonucunda CJH’nin kan transfuzyonu veya kan urunleri ile bulaş riskinin olabileceği endişesi mantıklı hale gelmiştir. Buna rağmen korkulanın aksine kan veya kan urunleri nakli ile bulaşı tespit edilmiş CJH olgusu veya transfuzyonun epidemiyolojik calışmalarda CJH riskini artırdığına dair bulgu yoktur.

Eşler arası geciş icin risk artışı bildirilmemiştir. Aile icindeki olguların bulaşdan ziyade genetik yatkınlıktan dolayı olduğu duşunulmektedir. CJH’de %10-15 oranında genetik yatkınlık gorulmektedir. Gertsmann-Strausler Schenker Sendromu (GSS) prion hastalığının bir genetik formu olarak tanımlanmaktadır. GSS’nin muhtemelen mevcut bir genin aktivasyonu sonucunda prion proteinlerinin anormal izoformlarının senaaaine bağlı olarak geliştiği zannedilmektedir.

CJH’nin kulucka donemi değişkendir (3-22 yıl). Erken donemde klinik bulgular kuru hastalığını hatırlatır. Hastalık genellikle unutkanlıkla başlar ve bunu takiben ilerleyen demans, halusinasyonlar, kişilik değişikliği, hareket kontrolunun kaybı, serebellar ataksi, myoklonus, rijidite, felc ve koma ile seyreder.

Hastalığın kesin tanısı patoloji araştırmaları ile konabilir. Noronlarda vakuolinizasyon, amiloid iceren plakların saptanması, fibrillerin gozlenmesi, astrositlerde proliferasyon ve hipertrofi, noronların yakın glial hucreler ile fuzyonu karakteristik patolojik bulgulardandır. Prionların beyinde yuksek duzeyde birikimi doku harabiyetine neden olur. Kuru da olduğu gibi CJH de de prionlara karşı bir immun cevap oluşmadığı icin herhangi bir serolojik tanı yontemi gecerli değildir. Hastalığın tedavisinde antiviral ilaclar denenmiş ancak sonuc alınamamıştır. Bugun etkin bir tedavi yontemi bulunmamakta olup butun olgular olumculdur.

New Variant CJH
Bindokuzyuz doksanbeşden itibaren İngiltere’den 23, Fransa’dan 1 newvariant CJH (vCJH) olgu bildirilmiştir. 1998 sonunda toplam olgu sayısı 39’a ulaşmış ve bu olgulardaki epidemiyolojik, klinik ve patolojik ozellikler tipik sporadik CJH (sCJH)den farklı bulunmuştur. VCJH’li olgularda etyolojik etken ve yol actığı patolojik incelemelerde BSE (Deli Dana Hastalığı) ile benzerlikler ve aralarında ilişki tespit edilmiştir. VCJH’nin BSE’nin buyukbaş hayvanlardan insanlara bulaşması sonucunda ortaya cıkan bir hastalık olduğu sonucuna varılmıştır. 1985’de İngiltere’deki hayvanlar arasındaki geniş BSE salgınından bir sure sonra (prionlar icin uygun inkubasyon suresi kadar) vCJH olguları ortaya cıkmaya başlamıştır. Bu donemde yuzbinlerce sığır eti insan gıda zincirine girmiştir. İngiltere’deki BSE salgınının nedeni ise danalara verilen yemlerin protein ve kalsiyum yonunden zenginleştirilmesine yonelik olarak scrapie’li koyunlardan hazırlanan yem tozu katkısıdır. Boylece danalar yemleri ile beraber scrapie etkenlerini almışlardır. Zira BSE’li danaların beyninden izole edilen fibrillerin scrapie de gorulen proteinlere benzemesi, BSE’nin danalardaki scrapie benzeri hastalık olduğunu vurgulamaktadır. Danalar icin scrapie’li koyunlardan hazırlanan katkı yemleri 1981 yılı oncesi yuksek ısı ve basıncla (138 derece ustu) hazırlanmakta ve bu işlem scrapie prionlarını yok etmekteydi. Enerji kısıtlaması nedeniyle 1981 yılından sonra bu ısı derecesi duşuruldu ve scrapie etkeni yeterince inaktive edilemedi. 1988 den itibaren alınan onlemlerle BSE ile infekte sığır sayısı azaldı. VCJH’li olgular sCJH’li olgulardan daha genc yaş grubunu tutmaktadır (16-48, ort.29 yaş). VCJH’li olgular sıklıkla duyusal bozukluklar ve psikiyatrik bulgularla seyretmektedir. Oysa sCJH’de bunlar daha nadir olur. Duyusal bozukluklar yuz, el, ayak, bacaklardaki ağrı, paresaaai veya dizesaaailer şeklindedir. Psikolojik bozukluklar psikoz, depresyon veya anksiyeteyi kapsar. Hastalığın ilerlemesiyle piramidal bulgular, myoklonus, rijidite, serebellar bulgular, myoklonus, rijidite, serebellar bulgular ve akinetik mutizm gorulur.