ayakta sarılık
Hazırlayan: Yrd. Doc. Dr. Munevver Turkmen
Adnan Menderes Universitesi Tıp Fakultesi Cocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, Yenidoğan Yoğun Bakım Unitesi

Sarılık nedir ?
Sarılık yenidoğan bebeğin cildinin ve goz aklarının sarıya boyanmasıdır. Eritrosit dediğimiz kırmızı kan hucrelerinin yıkımı sonucu ortaya cıkan, bilirubin denen sarı renkli bir madde kanda aşırı birikirse sarılığa neden olur.

Yenidoğan bebeklerde neden gorulur ?
Normalde kanda biriken bilirubin karaciğer tarafından tutulur ve safra ile barsaklara salgılanır. Daha sonra dışkı ile atılır. Karaciğerin bilirubini yıkım hızından daha fazla bilirubin oluşacak olursa, sarılık ortaya cıkar. Bu durumun birkac nedeni vardır.

Yenidoğan bebeğin karaciğeri henuz gelişmesini tamamlamamıştır. Bu yuzden vucutta biriken bilirubini yeteri kadar uzaklaştıramaz,
Yenidoğan bebeklerde karaciğerin yıkabileceğinden daha fazla bilirubin oluşur,
Bebeğin barsaklarına salgılanan bilirubinin buyuk bir kısmı dışkı ile dışarı atılamadan tekrar geri emilir.


Bilirubin nedir ?
Kana rengini veren kırmızı kan hucreleri, hemoglobin denen bir madde icerirler. Yaşam sureleri kısa olan bu hucrelerin, olmesi sonucu ortaya cıkan hemoglobin sarı renkli bilirubine donuşur. Normal yenidoğanlar ihtiyacından fazla kırmızı kan hucrelerine sahip olduklarından ve karaciğerleri henuz yeteri kadar olgunlaşmadığından oluşan bilirubini hemen kandan uzaklaştıramazlar. Daha buyuk bebekler, cocuklar ve erişkinler bilirubini cabucak kandan uzaklaştırırlar.

Bebeğimin sarardığını nasıl anlayacağım ?
Anne ve babalar bebeklerinin cildinde ve goz aklarındaki renk değişikliğine dikkat etmelidirler. En iyisi bebeğin doğal ışıkta değerlendirilmesidir. Sarılık once yuzde ardından, govdede fark edilir. Sarılık ilerledikce ayaklara doğru yayılır. Parmağınızla bebeğin burun ucuna veya alnına nazikce basıp cektiğinizde normalde cilt beyaz gorunur. Şayet sarı renk goruluyorsa bebeğinizin doktorunu arayarak sarılığını kontrol etmesini isteyin.

Sarılığın tipleri
Fizyolojik sarılık (normal sarılık, kundak sarılığı)
Sağlıklı, zamanında doğan yenidoğanların %50’ den daha fazlasında sarılık gorulur. Yenidoğan bebeklerin karaciğerlerinin henuz yeteri kadar olgunlaşmamasına bağlıdır. Genellikle 2 ile 4. gunde gorulur. Bir iki hafta icinde kaybolur.

Premature bebeklerin (zamanından once doğan bebekler) organları gelişimlerini tamamlamamıştır. Karaciğerleri oluşan bilirubini cabucak temizleyemez. Ayrıca bebek hasta ve beslenmemişse barsaklarındaki bilirubini dışkı ile atmaları gecikir. Bu bebeklerin bilirubinleri daha fazla yukselir ve zamanında doğan bebeklere gore daha uzun surer.

Anne sutu sarılığı
Anne sutunde bulunan bazı maddeler sarılığa neden olabilmekte, bilirubin değerleri 20 mg’ın uzerine cıkabilmektedir. Anne sutune bağlı sarılık 4-7. gunlerde başlar. Bir haftadan fazla surecek olursa doktora danışarak bir iki gun anne sutune ara vermek gerekebilir. Bu arada bebek mama ile beslenebilir. Anne sutu verilmediği surede annenin goğuslerinin pompa ile boşaltılarak sutun azalması veya kesilmesi onlenmelidir.

Kan grubu uyuşmazlığı
Eğer bebek anne kan grubundan farklı kan grubuna sahipse, anne bebeğin eritrositlerini tahrip edici antikor uretebilir. Kan grubu uygunsuzluğuna bağlı sarılık genellikle hayatın ilk gunu başlar. Anne ile bebek arasındaki Rh uygunsuzluğu ağır sarılığa neden olur. Ancak anneye doğumdan sonraki ilk 72 saat icinde RhoGam denen ilacın enjeksiyonu ile annede antikor oluşması onlenebilir. Boylece daha sonraki bebek korunmuş olur. Rh uygunsuzluğu genellikle ilk bebeklerde gorulmez. Ancak Rh (-) kan grubuna sahip annelerin ilk gebelikleri dahi olsa Doğum Uzmanı tarafından yakından izlenmesi uygun olur.

Bulgular ve tanı
Bebeğin topuğundan alınan az miktarda kan ile bebeğin sarılığına bakılabilir. Sağlıklı zamanında doğan bebeklerde hayatın ilk haftasında bilirubin 12 mg’ın altındadır. 17 mg’ın uzerindeki değerler daha fazla tetkik ve tedavi gerektirir.

Sarılık bebeğime zarar verebilir mi ?
Kandaki bilirubin cok yukselecek olursa bebeğe zarar verebilir, beyinde hasar yapabilir. Kandaki yuksek bilirubin değerlerinin bebeğe zarar verebilmesi icin bebeğin doğumdan sonraki yaşı gun olarak ve başka sağlık sorununun olup olmadığı da onemlidir.

Sarılık nasıl tedavi edilir ?
Hafif sarılıklarda tedavi gerekli değildir. Eğer sarılık yukselmeye devam eder, bebek kendisi bilirubini temizleyemez ise fototerapi denen ozel ışınlar veya diğer tedavi yontemleri ile tedavi gerekebilir. Fototerapide mavi ve beyaz ışık yayan floresan lambaları kullanılır.

Boylece bebeğin vucudunda biriken bilirubin kolayca atılacak şekle donuşur. Bebeğe cıplak olarak fototerapi uygulanır. Bebeğin gozunu ışınlardan korumak icin goz bağı kullanılır. Bu işlemlerin uygulanabilmesi icin bebeğin birkac gun hastanede kalması gerekir.

Bebeğinize fototerapi uygulanması gerektiğinde, doktorunuzla tedavinin ne kadar sureceğini ve nerede uygulanacağını konuşmak uygun olur. Bazı pediatristler ışın tedavisini portatif fototerapi aygıtı ile evde uygulamak isteyebilirler.

Sarılıklı bebeğe uygulanan diğer tedavi yaklaşımları; bebeğin anne sutuyle veya anne sutu yetersiz ise mama ile sık sık beslenmesidir. Boylece mekonyum dediğiniz bilirubinden zengin dışkı bir an once atılır.

Cok yuksek bilirubin değerlerinde uygulanan diğer bir tedavi yaklaşımı kan değişimidir. Bu uygulamada bebeğin kanı uygun taze kan ile değiştirilerek bilirubin vucuttan uzaklaştırılır.

Doktorumu ne zaman arayacağım ?

Sarılık bebeğin hayatının ilk 24 saati icinde ortaya cıkmışsa,
Bebeğin 37.8oC’den yuksek ateşi varsa,
Bebek hasta gorunuyorsa (emmesi, ağlaması zayıf, hareketleri az),
Bebeğin sarılığı 7 gunden sonra koyulaşıyorsa,
Bebeğin sarılığı iki haftadan fazla uzamışsa,
Bebek yeteri kadar kilo almıyorsa,


Bebeğimin sarılığı ne kadar sure devam edecek ?
Sarılığın suresi bebekten bebeğe değişir. Sarılık fark edildikten sonraki birkac gun icinde yukselir daha sonra yavaş yavaş duşer. Anne sutu alan bebeklerde mama ile beslenen bebeklere gore sarılık biraz daha uzun sure gozlenebilir. Bu durumda bilirubin seviyeleri duşuktur ve bebeğe zarar vermez.

Bebeğinizde sarılık şuphesi veya sarılık varsa doktorunuza sormanız gereken sorular ?

Bebeğimin sarılığı var mı ?
Bebeğimin bilirubin seviyesi ne kadar ?
Nedeni hakkında ne duşunuyorsunuz ?
Anne sutune ara vermeli miyim ?
Işın tedavisine ihtiyacı var mı ?
Evde ne yapabiliriz ?