SAP HASTALIGI


Tanım
Halk arasında tabak hastalığı olarak bilinen, butun cift tırnaklı hayvan turlerinde gorulebilen bulaşıcı bir hastalıktır.
Aft Humması, ayak-ağız hastalığı (foot-mouth disease) isimleri de kullanılmaktadır.
Sığırlar, domuzlar, koyunlar ve keciler hastalığa cok cabuk yakalanırlar. Bunun yanı sıra hayvanat bahcesindeki bazı hayvanlarla doğal hayattaki kirpi, fare, ceylan gibi hayvanlar da hastalığa yakalanabilmekte.
Oncelikli olarak hayvanın ağız ici, tırnaklar, memeler, işkembe de ceşitli (kesecikler) yaralarla karakterizedir. Hayvan, yaşına ve cinsiyetine gore hassasiyet gosterir. Şap hastalığının etkeni bir virus olup, birbirinden farklı 7 tipi mevcuttur. Bunlar A, O, C, Sat 2, Sat 3 ve Asya 1 Tipi olarak adlandırır. Tiplerin icinde ayrıca cok sayıda alt tipler mevcuttur. Koruyucu aşılar buna gore hazırlanır.|Bulaşma
Hasta hayvanların sağlamlara teması, idrar, gubre, sut, sparma ile bulaşma olur. Ayrıca hastalık etkeninin bulaşmış olduğu deri, yem, yataklık, ot, su, bakıcı, nakil vasıtaları, hastalıklı etlerden yapılan salam, sosis, gibi urunler ile fare, kuş, yılan, kaplumbağa, gibi taşıyıcılarla da bulaştırma mumkundur.
Sap, suruler arasında direk temas ve havadaki virusun teneffus edilmesiyle bulaşıyor. Sap virusu, karada ruzgar yoluyla kilometrelerce uzaklara taşınabiliyor. Suda ise mesafe daha da artıyor. Hasta hayvanların hareket etmesi şapı ayrı surulere bulaştırabiliyor. Araclar, aletler, tarım urunleri ve insanlar da taşıma gorevi goruyor. Virus uzun sure etlerde,iliklerde, ic organlarda ve pastorize edilmemiş urunlerde yaşayabiliyor. |Hastalık Belirtileri
İci su dolu kabarcıklar ilk belirtiler. Diğer belirtiler arasında ise topallık, uyuşukluk, iştah kaybı ve sutten kesilme bulunuyor.
Hastaların ağızlarından ip gibi salya akar, ateş 40 -41 C, ağız şapırdartması ve sutten kesilme, dilinde, dişetlerinde, dudağın ic kısmında mercimek veya fındık buyukluğunde su keseleri (vezikuller) gorulur. Takip eden gunlerde ayak tırnak aralarında, memelerde, boynuz diplerinde, burunda enfekte yaralar oluşur.
Kultur ırkı sığırlarda ve korpe buzağılarda hastalık cok cabuk seyreder. Hastalık belirtileri tam olarak meydana cıkmadan solunum gucluğu ve kalp yetmezliğinden aniden olebilirler.

İNSANLARDA HASTALIK BELİRTİLERİ
Hastalıklı hayvanların sutunu icen kucuk cocuklarda, bulaşık yer ve eşyaları kullanan yetişkinlerde de ağız, goz ve parmak aralarında kucuk su kesecikleri gorulebilir.
İnsanlar icin tehlikeli olmadigi dusunulmekteir. İngiltere de 1966 yılında, insanda sadece bir vakaya rastlandı. Nezlenin belirtilerine benziyordu ve ellerde kabarcıklar oluşmuştu.
İnsanlar, virusten etkilenmiş bir hayvanın etini tuketmekle veya diğer insanlardan hastalığı kapamaz.|Etkenin (Virusun) Dayanıklılığı:
1) Direkt guneş ışınları karşısında kısa zamanda harap olur.
2) Isıya dayanıksız olup, 60- 65 oC de, 30 dak. 85 oC de se derhal olur.
3) Cevre şartları: Etken, kuruluğu, soğuk ve karanlığı sever
4) Sığır derisi ve kıllarda, 4 hafta; Lastik cizmelerde, 14 hafta; Samanda, 15 hafta; Toprakta, 4 hafta; Kuru otlarda ve danelerde, 5 ay hastalık yapma gucunu korur.
5) 1 / 2000 lik konsantre formol; % 3-5 Camaşır Sodası; % 4-5 lik Sodyum Karbonat (Soda); 1 / 10 oranında sulandırılmış sirke yahut %4 luk Alkol; 1 / 200 luk Potasyum Permanganat; 1 / 250 lik lodophore gibi antisepliklere karşı hassastırlar.|Hasta hayvanların ağız, ayak ve memelerinde meydana gelen yaraların cabuk iyileşmesi icin yukarıdaki antisepliklerle yıkanması yanında, guclu antibiyotikler ve pomatlar tatbik edilerek iyileşme hızlandırılır.
Suru tedavilerinde, ahırın kapısına 15 -20 cm derinlikte uygun uzunlukta beton havuzlar yapılarak, icerisine %2 lik camaşır sodası veya %5 lik formolun goz taşı doldurarak hayvanlar icerisinden gecirilir.|Hayvanlarda Koruyucu Onlemler:
1. Bir yaşına kadar olanlara 4 ayda bir, bir yaşından sonra 6 ayda bir kombine aşılar yapılmalıdır. Aşılar soğuk zincir icerisinde taşınmalı ve ve kurallara uygun tatbik edilmeli
2. Yeni satın alınan hayvanlar en az 10 gun karantinaya alınmalı.
3. Ahırlara hayvan bakıcısından başkasının girmemesi, bakıcının ahırda ozel elbise, cizme kullanması
4. Sağım oncesi ve sonrası malzemelerin mutlaka sıcak su ile yıkanması
5. Hastalıklı bolgelerden asla hayvan alınmamalı
6. Olen hayvanların yakılarak yahut derin cukurlara gomulup uzerine kirec dokulmeli, kullanılan, malzemeler 70-80 oC kaynatılmalıdır