Gunumuzde genetik hastalıklar gebelik sırasında veya doğumdan sonra tanımlanabilmektedir. Ancak bebekteki muhtemel genetik hastalıklar ultrasonografi, amniosentez gibi yontemler ile gebeliğin ancak dorduncu ayında belirlenebilmekte ve ciddi bir anormallik saptanması durumunda gebelik 5. ay civarında sonlandırılmaktadır. Bu durum anne ve baba adayını psikolojik ve fiziksel olarak travmaya uğratmaktadır.

Son yıllarda genetik bilimindeki gelişmeler henuz gebelik oluşmadan, tup bebek yontemleriyle laboratuvar ortamında geliştirilen embriyolar uzerinde genetik inceleme yapılmasına ve secilmiş olan sağlıklı embriyoların anne adayının rahmine yerleştirilmesine imkan tanımaktadır. Bu yonteme gebelik oncesi genetik tanı (Preimplantasyon Genetik Tanı-PGT) adı verilmektedir.

Gebelik oncesi genetik tanı, anne ve baba adayından elde edilen yumurta ve sperm hucrelerinin laboratuvar ortamında dollendirilmesi sonucu gelişen embriyolardan bir adet hucre alınması ile gercekleştirilmektedir. Genetik tanı icin Floresence İn Situ Hibridizasyon (FISH) veya Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PCR) adı verilen ozel yontemler kullanılmaktadır.

Doğacak bebekte monozomi veya trizomi (Down sendromu ve diğer trizomiler) gibi sayısal kromozom bozukluklarının ve tek gen hastalıklarının (Akdeniz anemisi, Orak hucre anemisi, hemofili, kistik fibrozis, muskuler distrofiler gibi) tanısı PGT ile mumkundur. Boylece hastalık taşımayan, sağlıklı embriyoların anne adayına transferi ile sağlıklı bebeklerin doğması sağlanmaktadır.

Gebelik oncesi genetik tanının amacı oncelikle genetik hastalıkların embriyo aşamasında tanımlanmasıdır. Ancak; PGT kısırlık problemi nedeni ile tup bebek tekniklerinin uygulanacağı ciftlerde de kullanılmaktadır.

Gunumuzde gebelik oncesi genetik tanı ile 100 civarında genetik hastalık tanımlanabilmektedir. Aşağıda PGT ile en sık tanımlanan genetik hastalıklar ozetlenmiştir:

Talasemi major (Akdeniz anemisi)
Kistik fibrozis
Duchenne muskuler distrofi
Hemofili
Orak hucreli anemi
Spinal muskuler atrofi
Myotonik distrofi
Frajil X sendromu
Fenilketonuri
Konjenital adrenal hiperplazi
Alfa-1 antitripsin eksikliği
Alzheimer
Huntington hastalığı
Doğumsal işitme kaybı
Akondroplazi
Hemakromatozis
Gaucher's Disease
Retinoblastoma
Fanconi Anemia
Retinitis Pigmentosa
Epidermolizis Bulloza
Norofibromatozis
ADA eksikliği
Tay-Sach's hastalığı
Lesch Nyhan sendromu
Alport hastalığı

Gunumuzde DNA analizi yontemi ile cok sayıda kalıtsal hastalığın henuz embriyo duzeyinde iken tanımlanması mumkun hale gelmiştir. Bireyler, taşıdıkları kalıtsal hastalığı değişik oranlarda cocuklarına aktarırlar.

Bu nedenle genetik hastalıkların ciftlerde ve embriyolarda belirlenmesi ciftlerin sağlıklı cocuk sahibi olabilmesi icin onemlidir.

Wiskott-Aldrich Sendromu (WAS) bağışıklık sisteminde zayıflık ile kendini gosteren kalıtsal bir hastalık olup 4 milyon canlı erkek doğumda bir gorulur.

Cinsiyet kromozomları (X kromozomu) ile kalıtılması nedeniyle nadir durumlar dışında sadece erkeklerde saptanır. Hasta bireylerin erkek cocuklarında hastalık veya taşıyıcılık riski yok iken kız cocuklarının tumu taşıyıcı olmaktadır.

Taşıyıcı kızların erkek cocuklarının yarısı hasta, kız cocuklarının ise yarısı taşıyıcı olmaktadır. Hastalığın cinsiyet ayrımı yapmayan 2. bir formu da mevcuttur.

Hastalık; ekzema, trombositopeni ve tekrarlayan enfeksiyonlar ile karakterizedir. Hastaların sadece %25-30’unda klasik bulgular saptanır. Doğum sonrası trombosit sayısının duşukluğu ile kendini gosterebilir.

Etkilenmiş cocuklarda 6. aydan once direncli solunum yolu enfeksiyonları, orta kulak iltihabı ve diyare gozlenir. Hastalarda şiddetli viral, bakteriyel ve mantar enfeksiyonlarının yanı sıra otoimmun hastalık ve kanser gorulme riskinde artış mevcuttur. Etkilenmiş bireyler sıklıkla cocukluk doneminde ilk 10 yaş icerisinde kaybedilir.

Hastalığın tedavisi, eksik olan immunoglobulinlerin dışarıdan verilmesi ve profilaktik antibiotik kullanımı ile sağlanmaya calışılır. Kesin tedavi kemik iliği ve kok hucre transplantasyonu ile sağlanır.

Wiskott-Aldrich Sendromu’ndan sorumlu genetik yapı X kromozomunun kısa kolu (Xp11.23-p11.22) uzerinde yer alır. Genetik yapıyı oluşturan dizilerinin analizine dayalı “dizi analizi yontemi” ile Wiskott-Aldrich hastalığı vb. genetik hastalıklarda cok daha fazla sayıda genetik bozukluk belirlenebilmektedir.

Wiskott-Aldrich Sendromu gibi kalıtsal bir hastalığa neden olan genetik bozukluğun tanımlanması icin hastalığa neden olan genin yapısının belirlenmiş olması gerekmektedir.

Yapılan araştırmalar sonucu Wiskott-Aldrich hastalığının yanısıra B-talasemi, Kistik Fibrosis, Orak Hucre Anemisi, Hemofili, Muskuler Distrofiler, Frajil X gibi hastalıklara sebeb olan ve ayrıca P53 ve retinoblastoma gibi kanserle ilişkisi olan bir cok genin yapısı belirlenmiş ve bunların genetik tanısına yonelik yontemler geliştirilmiştir

Wiskott-Aldrich hastalığının genine ait DNA yapısı incelenmeden once o gen bolgesinin coğaltılması gerekmektedir. PCR adı verilen ozel bir yontem sayesinde X kromozomu uzerindeki Wiskott-Aldrich hastalığı genine ait bolgenin cok kısa bir sure icerisinde milyonlarca kopyası elde edilebilmekte ve yapısı incelenebilmektedir.

Coğaltılmış olan bu gen bolgeleri ozel sistemler kullanılarak dizi analizi işlemine alınmakta ve tum baz dizileri belirlenebilmektedir. Dizi analizi yontemiyle Wiskott-Aldrich vb. hastalıklara neden olan ve mutasyon adı verilen kalıcı değişiklikler cok daha hassas ve etkili bir şekilde saptanabilmektedir. Bu sistemde DNA ornekleri oncelikli olarak ozel bazı boyalarla işaretlenir.

Sonrasında işaretlenmiş DNA ornekleri bir lazer okuyucu tarafından belirlenir ve elde edilen veriler bilgisayara aktarılır. Boylece Wiskott-Aldrich genindeki bozukluk belirlenmiş olur. Wiskott-Aldrich Sendromu’nun yanısıra Akdeniz toplumlarında ve ulkemizde cok sık gorulmekte olan β-talasemi ve orak hucre anemisi gibi hastalıklar ile kistik fibrozis, hemofili ve kas hastalıklarında da dizi analizi yonteminin kullanılması sayesinde mutasyonların buyuk bir kısmı tespit edilebilmektedir.

Bu yontemle merkezimizde, kalıtsal hastalık taşıyıcısı olan ciftlerin tup bebek yontemi ile elde edilen embriyolarından alınan hucrelerin DNA’sı “tek hucre PCR” yontemi ile coğaltılmakta ve taranan hastalığa ait gen bolgesi dizi analizi yontemi ile tanımlanabilmektedir.

Sonucta, kalıtsal hastalığı taşıyan embriyolar elenirken sağlıklı embriyoların transferi ile genetik hastalık taşımayan cocukların dunyaya gelmesi sağlanabilmektedir. Dizi analizi yontemi ile Wiskott-Aldrich Sendromu’nun yanısıra talasemi, kistik fibrozis, hemofili ve duchenne muskuler distrofi gibi kas hastalıklarında da kalıtsal hastalık daha embriyo duzeyinde iken tanımlanabilmektedir.

Ayrıca, Wiskott-Aldrich Sendromu, talasemi, losemi gibi hastalıklarda, dizi analizi yontemi ile sağlıklı embriyoların saptanmasının yanısıra HLA genotyping (doku tiplemesi) işlemi de aynı anda uygulanabilmekte ve embriyoların doku tipi belirlenebilmektedir. HLA genotyping yontemiyle talasemi veya losemi hastalığı saptanmış cocuklara sahip ailelerde, anne ve baba ile cocuğa ait doku tiplerinin belirlenmesinden sonra, hastalığı taşımayan embriyolar icerisinden doku tipi hasta cocuk ile uygun olan embriyolar secilebilmektedir.

Bu şekilde elde edilen sağlıklı gebelikler, sağlıklı doğan cocukların kord kanı ve kemik iliğinin kullanılması ile hasta cocuklar icin tedavi sağlayıcı olmaktadır. Bu yontemle aile prenatal tanı işlemi sonrasında uygulanan gebelik sonlandırılmasına bağlı tıbbi ve psikolojik travmalardan da korunmaktadır.

Ayrıca; gebelik oncesi tanı, hasta kişilerin yaşam boyu karşılaştıkları sağlık problemleri, hastalıkların tedavisindeki guclukler ve yuksek tedavi maliyetleri nedeniyle ailelerin sağlıklı cocuk sahibi olmalarını sağlaması ve hasta kişiler icin tedavi olanağı sunması nedeniyle cok onemli bir tekniktir.

Gunumuzde yapılmakta olan calışmalar sonucunda hastalıkların genetik yapısının belirlenmesiyle birlikte cok daha fazla sayıda hastalığın embriyolarda tanımlanması mumkun olacaktır.