Testisler(Yumurtalıklar)
Testisler skrotum adı verilen yumurtalık torbalarında yerleşmiş bir cift bezdir. Testisler erkek karakteristiklerinin gelişmesini sağlayan testosteron hormonunun (erkeklik hormonu) salgılanmasından ve sperm hucrelerinin uretiminden sorumludur. Testisler, seminifer tubuller olarak adlandırılan sperm hucrelerinin uretildiği ipliksi tubullerden ve bu tubullerin etrafında yerleşmiş testosteron hormonu salgılayan Leydig hucrelerinden oluşur.
Spermler epididimis adı verilen ve testislerin ust kısmında yerleşmiş yapı aracılığıyla vas deferense (sperm kanalına) boşalır. Erkeklik hormonunu ureten Leydig hucreleri oldukca dayanıklı hucreler olmasına rağmen sperm ureten seminifer tubuller cok hassas yapılardır. Bu yuzden infertilite problemi olan erkeklerin bircoğunda sekonder seks karakterlerinin gelişimi ile ilgili bir problem gorulmez.
Sperm uretimi ve hormonal kontrolu
Sperm uretimini hormonlar kontrol eder. Beynin alt kısmında yerleşmiş olan hipofiz bezi FSH ve LH hormonlarını uretir.
FSH: Seminifer tubullerden sperm uretimini uyarır.
LH: Leydig hucrelerinden testosteron uretimini uyarır.
Testosteron: Sperm uretimi ve erkeksi karakteristiklerin gelişimi icin gereklidir.
Seminifer tubullerin alt kısmında bulunan germ hucreleri gelişmeye başlar,spermatogenez olarak adlandırılan 64 gunluk surecte sırası ilespermatogonia, spermatosit, spermatid ve spermatozoa adı verile hucreler oluşur. Sperm hucrelerini gelişip olgunlaşma doneminde tubullerde bulunan Sertoli hucreleri besler. Olgunlaşan sperm hucreleri seminifer tubullerin ust kısmına gelir ve epididimisten gecerken hareketlilik kazanır.
Ejakulasyon oncesinde seminal bezler ve prostat bezinden salgılanan sıvılar da meniye karışır. Meninin ilk kısmı cinko, yağlı bileşikler, amino grup asitler ve enzimler icerir. İkinci kısmı ise spermlerin kadın ureme organları icinde ilerleyebilmeleri icin rahim ve tuplerin kasılmasını sağlayan, spermleri besleyen ve vajinanın asit ortamını notralize eden maddeler icerir.
Sperm hucresinin yapısı
Uzunluğu 0.05 mm olan sperm hucresi uc kısımdan meydana gelir. Sperm hucresinin baş kısmı genetik materyali icerir. Boyun kısmı sperm hareketi icin gerekli enerjiyi, kuyruk kısmı ise sperm hareketini sağlar.
Erkek infertilitesinde rol oynayan risk faktorleri
Cevresel faktorler ve yaşam tarzı ureme sağlığını etkiler;
Sigara; sperm sayısını, hareketliliğini ve yapısını olumsuz etkiler. Sigara icen erkeklerin eşlerinde duşuk ihtimalinin arttığı belirlenmiştir.
Alkol; impotans ve sperm uretiminin bozulmasına neden olur. Kronik alkolizm vakalarında testisler kuculur, testosteron uretimi bozulur.
Uyuşturucu maddeler; sperm kalitesini ve uretimini olumsuz etkiler. Bu maddeler hormonal dengesizliklere de yol acar.
İlaclar; bircok hastalığın tedavisinde kullanılan ilaclar sperm uretimini olumsuz etkiler, bu etki gecicidir. Antibiyotiklerin bircoğu, parazit ilacları, depresyon, mide ulseri, hipertansiyon ve alerjik hastalıkların tedavisinde kullanılan bazı ilacların erkek ureme sağlığını olumsuz etkilediği gosterilmiştir.
Kemoterapi; kanser tedavisinde kullanılan ilaclar sperm uretimine zarar verir. Bu ilacların bir kısmının etkisi kalıcı olabilir. Kemoterapi oncesinde bu hastalardan ileride kullanılmak uzere sperm ornekleri alınarak dondurulabilir.
Radyasyon; testislerde sperm ureten hucreler radyasyona cok duyarlıdır. Meydana gelen hasarın derecesi ve kalıcılığı radyasyon dozuna bağlıdır. Radyoterapi goren hastalarda sperm uretimi 3-5 yıl icinde tekrar başlayabilir.
Yuksek ısı; ozellikle sauna ve sıcak su banyoları sperm uretimini olumsuz etkiler.
Haşere ilacları; sperm uretimini olumsuz etkiler.
Aşırı kilo: Testis ısısının artmasına ve sperm sayısının azalmasına yol acar.