Basın aracılığıyla yapılan yayım, duşuncelerin acıklanmasının ozel bir turudur ancak basın ozgurluğu duşunceyi acıklama ozgurluğunden ayrı bir ozgurluk kategorisi oluşturur.[1] Devlet yaşamında insanların duşuncelerini serbestce acıklayabilmeleri sayesinde gerceklerin ortaya cıkabileceği, bu yolla yanlışlıkların, yolsuzlukların, hukuk dışılıkların, celişkilerin su yuzune cıkacağı ve bunda kamu yararı bulunması gerceği demokratik hukuk devletlerinde bu ozgurluğun kabul edilmesi sonucunu doğurmuştur.[2] Devlet baskısı ve korkusu ile yaşayan bir basın kamunun avukatlığı gorevini yerine getiremez, toplumsal yararları savunamaz. Bu nedenle basın ozgurluğu, basına tanınmış bir ayrıcalık değil, kişilik hakları gibi korunan bir hak olarak değerlendirilir.[2]
Duşunceyi acıklama ozgurluğu kapsamında engel teşkil etmeyecek bazı hususlar bir işletme bunyesinde gercekleşmesi nedeniyle basın ozgurluğunu engelleyebilmektedir.[3] Basımevi kurmanın izin alma ya da mali teminat yatırma şartına bağlanması, yayımlanacak eserler icin on denetim getirilmesi basın ozgurluğunu engelleyebilen hususlara ornek olarak verilebilir.
İfade ozgurluğu ve basın ozgurluğunun bir ulkede ic hukuk kurallarında kabul edilmesinin yeterli guvence sağlayamayacağı duşuncesiyle bu ozgurlukler uluslararası metinlere gecmiş; uluslararası anlaşmalara konu olmuştur.[2]
TarihBasın ozgurluğu, bircok anayasada, uluslararası bildiri ve sozleşmede duşunceyi acıklama ozgurluğu ile birlikte ele alınmıştır. 1776'da Virginia İnsan Hakları Yasası ’nın 12. maddesinde, basın ozgurluğunun ozgurluğun en guclu kalelerinden biri olduğunu ve sadece despot hukumetler tarafından engellenebileceğini ilan edilmiştir.[2]
1789 tarihli Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi, duşunce ozgurluğuyle birlikte duşuncelerin yayımlanmasına dair ifadeler barındırarak basın ozgurluğunu işaret eden ilk belgelerden biri olmuştur. 11. maddesinde "Duşuncelerin, fikir ve kanaatlerin başkalarına serbeste soylenmesi, insanın en değerli haklarındandır. Her vatandaş serbestce konuşabilir, yazabilir ya da yayın yapabilir." denmektedir.
Basın ozgurluğu konusunda ilk kalıcı duzenleme ise Amerikan anayasasına 1791 tarihinde "Kongre... soz ve basın ozgurluğunu engelleyici yasa yapamaz" ifadesini taşıyan İlk Değişiklik Maddesi'nin eklenmesidir. Anayasal duzenleme acısından bakıldığında Amerika Birleşik Devletleri'nin soz ve duşunce ozgurluğu ile birlikte basın ozgurluğunu anayasal guvence altına alan ilk devlettir. Diğer demokratik devletler de aynı yolu izleyerek basın ozgurluğunu anayasal guvence altına almıştır.[3]
Duşunce ve basın ozgurluğu, II. Dunya Savaşı'ndan sonra Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nun 10 Aralık 1948 gunu Paris'te ilan ettiği İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi'nin 18. maddesinde acık bir dille ifade edilmiştir.
Farklı ulkelerde basın ozgurluğuHer ulkede basın ozgurluğunun kullanılabilmesini sınırlayan bazı uygulamalar vardır. Bu sınırlamaların kapsamı ve sınırlama koymanın yollarına ilişkin olarak her ulkenin kendi yasaları mevcuttur. Bir ulkede basın ozgurluğu olup olmadığı ile ilgili ceşitli hukûmet-dışı orgutlerin farklı kriterlere gore değerlendirmeleri vardır. Orneğin Sınır Tanımayan Gazeteciler her yıl Basın Ozgurluğu Endeksi yayınlamaktadır. Bu endeks 180 ulkedeki gazetecilere uygulanan bir anket yoluyla coğulculuk, medya bağımsızlığı, medya cevresi ve otosansur, yasal cerceve, şeffaflık ile haber ve bilgi uretimini destekleyen altyapının kalitesi kriterlerine gore değerlendirme yapılır.[4]
İsvecBasın Ozgurluğu ile ilgili yasa 1766 yılında kabul edilmiştir[5][6][7][8].
PolonyaBasın Ozgurluğu Kanunları 1532 yılında kabul edilmiştir[9].
RusyaBasın ozgurluğu Rusya Anayasa'sının 29. maddesi ile guvence altına alınmıştır.
TurkiyeTurkiye'de basın ozgurluğu kanunu olmasına rağmen uygulanmayıp, gunumuzde yayın yasağı ve sansur ile sık sık karşılaşılmaktadır. Basın ozgurluğu endeksinde 2017 itibarıyla 180 ulke icerisinde 155. olmuştur.
Uluslararası basına Kapalı Bolgeler Cecenistan, Rusya[10] Birmanya Jammu ve Keşmir, Hindistan[11] Papua, Endonezya[12] Tibet, Cin[13] Surprizbozan: Kaynak
Basın ozgurluğu - Vikipedi
tr.wikipedia.org