Diabet (şeker) hastalarına hangi yiyecekler ve icecekler zararlı diye merak edeneler, bu makalemizde merak ettiğiniz tum bilgilere yer verdik Melek'ler.
Şeker hastalarına şekerli ve unlu yiyeceklerle kızartmaların yanı sıra, asitli ve kafeinli icecekler de yasak… Harvard Universitesinde yapılan bir araştırmaya gore; her gun kahve icen şeker hastalarının kan şekeri seviyelerinde problem olabiliyor. Kafein, ozellikle diyabetli hastalara zarar veriyor ve glikoz seviyelerinin kontrol altına alınmasını gucleştiriyor.
Diyet diyabet tedavisinin en onemli basamağıdır. Diyabet diyeti yasaklar listesi değildir. Dengeli bir beslenmedir. Diyabet diyetinde besin ogeleri dengeli olarak yer almalıdır. Standart yani her diyabetli icin aynı olan bir diyet listesi yoktur.
Diyabet diyeti
Diyabette diyet; hastanın diyabetinin tipine yani Tip I veya Tip II oluşuna, yaşına, kilosuna, yuksek tansiyon, damar sertliği gibi durumların olup olmamasına, kullanılan ilaclara gore duzenlenmelidir.
Son yıllarda diyabet diyeti oldukca esnek, serbest ve kişisel ozelliklere gore duzenlenmektedir. Diyet aclık demek değildir, sık sık ve az az yenerek kan şekeri dengede tutulmaya calışılır uzun sure ac kalmak ya da diyette onerilenden daha fazla yemek, kan şekerini yukseltir. Sık sık acıkmak şeker duşukluğune bağlı olabileceği gibi yuksek şekere de bağlı olabilir. Et haric tum yiyeceklerde şeker vardır, diyette onemli olan şeker yememek değildir, cunku şeker en onemli enerji kaynağımızdır, onemli olan bazı şekerleri yememektir.(Kesme şeker ve uzum.) Yiyeceklerdeki besin ogeleri ve kan şekerine olan etkilerinin bilinmesi sağlıklı diyet duzenleme yonunden onemlidir.
Besin ogeleri
Bunlar;
- Karbonhidratlar
- Proteinler
- Yağlar
- Mineraller ve vitaminlerdir.
Karbonhidratlar sağlıklı besin seciminde kan şekerine olan etkisi yonunden en onemli yiyeceklerdir. Karbonhidratlar basit ve bileşik yapıda bulunur. Bileşik olanlar en cok nişastada ve nişasta iceren besinlerde orneğin; patates, pirinc ve unlu gıdalarda (makarna, ekmek…) bulunur.
Basit şekerler yani daha kolay emilen şekerler ise kesme şeker, sut, meyve, bal, recel, marmelat, cikolata, biradadır. Uzum, incir muz gibi meyvalar şekerden oldukca zengin olduğundan ve basit şekerleri icerdiğinden diyabet diyetinde kısıtlı olarak yer alırlar. Basit şekerli yiyecekler suratle barsaklardan emildiği icin kan şekerini cabucak yukseltirler. Tip II şekeri olanlarda vucudun insulin yapımı ve gıdalardan emilen şekere insulin cevabı yavaşlamış olduğu icin yukselen bu şekeri hemen duşuremez. Sonuc olarak basit şeker iceren yiyecekler diyabet diyetinde iyice kısıtlanmalıdır.
Nişasta ve bileşik yapıda şeker icerenler ise bağırsakta once basit şekere yani glikoza parcalanıp emilecekleri icin emilimleri yavaş olur. Kan şekerini daha yavaş yukseltirler. O halde bu tur yiyecekleri diyabetikler yiyebilirler. Bunlar taze sebzeler, bazı meyveler ve baklagillerdir. Kan şekerinin cabuk ve cok yukselmesini onleyen yani iyi yonde yardım eden diğer bir madde besinlerdeki lifdir . Lifler bağırsakta şekerin emilimini yavaşlatırlar. Lifi fazlaca iceren yiyecekler siyah ekmek, (cavdar, yulaf, kepekli ekmek, kepekli makarna) kepekli tahıl urunleri ve taze sebzeler ve meyvelerdir. Unutmayın, cok yemek ve diyette izin verilmeyenleri yemek kan şekerinin cok yukselmesi demektir.
Proteinler vucudun yapı taşıdır. Ette, balıkta ve tavukta, peynirde, kuru baklagillerde bulunur. Et, kan şekerini doğrudan yukseltmez ama 2 yonden dikkate alınmalıdır. Son araştırmalar, fazla proteinin bobreklerde aşırı calışmaya neden olabildiğini ve diyabete bağlı bobrek bozukluğunu hızlandırabileceğini gosterilmiştir. Ayrıca, fazla miktarda (orneğin gunde vucut ağırlığının kilogramı icin 2.2 gramdan fazla) yenen et, etin enerji kaynağı olarak kullanılamamasına sonuc olarak da vucutta yıkım olaylarının artmasına neden olur.
Yağlar doğrudan yağ olarak, margarin, tereyağ ve sıvı yağlarda; yiyeceklerde ise etlerde, sut ve sut urunlerinde bulunur. Yağlar cok kalorilidir. 1 gramı 9 kalori verir. Şişmanlarda diyetteki yağ miktarı mutlaka kısıtlanmalıdır. Katı ve hayvansal yağlar icerdikleri kolesterol fazlası nedeni ile damar sertliğini arttırdıklarından tuketilmesi onerilmez. Yağlar, kan şekerini yukseltmez ama şişmanlığı arttırdığı icin diyabet tedavisini zorlaştırırlar. Salatalara az miktarda bitkisel yağ ve limon konabilir. Yiyecekleri pişirmek de yağ iceriği yonunden onemlidir. Besinleri kızartırken yağ kullanıldığından, diyette serbest miktarda yenebilen yiyeceklerin bile kalori iceriği artar. Bunun yerine haşlama, fırında pişirme, buğulama tercih edilmelidir.
Tuz alımında kısıtlama, eğer diyabetlide şişmanlık , bobrek bozukluğu veya yuksek tansiyon yoksa pek gerekmez.
Gunluk beslenme planı nasıl yapılır?
Gunluk beslenme planınızda yer alan yiyecekleri 6 grupta topluyoruz. Bunların dengeli beslenme planındaki miktarı onemlidir. Besinlerin gruplanması yiyeceklerin değişim listeleri şeklinde değişik ve esnek olarak kullanılabilmesine yardımcı olur.Orneğin her değişim grubundaki yiyeceklerden eşdeğer birimi kadar yenebilir.Orneğin sut grubundan 1 bardak sut yerine 1bardak yoğurt yenebilir.Benzer şekilde et grubundan 1 birim olan 1 kofte yerine 1 kucuk boy pirzola veya 1 yumurta veya 1 sosis yenebilir. Besin grupları ve pratikte kullanılan birim olculeri şoyledir:
- Ekmek ve nişasta grubu
- Et ve kuru baklagil grubu
- Sut grubu
- Sebze grubu
- Meyve grubu
- Yağ grubu
1. Sut değişimi: Sut ve sut urunleri bu grupta yer alır. 1 su bardağı sut (yaklaşık 250 gram) 1 su bardağı yoğurdun kalorisine eşdeğerdir, yaklaşık 150 kaloridir ve 1 sut değişim birimidir. Yağı alınmış sut ve yoğurdun kalorisi daha azdır.
2. Et değişimi: Et grubunun kalori iceriği icindeki yağ miktarına bağlıdır. 30 gramlık yağsız et orneğin 1 kofte, 1 birim ete eşdeğerdir, 70 kalori icerir. Bunun yerine aynı miktar tavuk, balık, yağsız biftek, 40 gram peynir, balık, yağsız 1 dilim salam veya 1 sosis yiyebilirsiniz.
3. Ekmek değişimi: ekmek, unlu diğer yiyecekler (galeta, biskuvi, tarhana, makarna, şehriye), pirinc bulgur, patates, mısır bu grupta yer alır. 30 gram’lık 1 dilim ekmek 15 g karbonhidrat ve 80 kalori icerir ve bir ekmek değişim birimidir. Bunun yerine kucuk patates veya 4 adet kraker (diyet etimek) veya 1 kase sebze corbası veya 1 kase tarhana corbası veya 2 -3 yemek kaşığı pirinc pilavı veya 3 kaşık makarna veya 1 su bardağı yağsız patlamış mısır yiyebilirsiniz.
4. Sebze değişimi: Yeşil yapraklı sebzeler, kuşkonmaz, domates, salatalık, turp bu grupta yer alır. Kıvırcık salata, marul, hıyar, kırmızı turp serbest olarak yenebilir. Orta boy bir domates,10 adet sivri biber, 1 sebze birimidir. 1 sebze birimi 30 kalori vermektedir. Sebzeler ciğ ya da pişmiş olarak yenebilir, etli olarak pişirilirse ayrıca yağ konmamalıdır, icindeki et miktarına gore et değişim listesinden azaltma yapılmalıdır.
5.Meyva değişimi: Taze meyvalar C vitamini ve posadan zengindir. Muz, kayısı, portakal, elma potasyumdan zengindir. Meyvalardaki bu posa, bağırsaklardan şekerin emilimini yavaşlattığından kan şekerini cabuk yukselmesini onler, yağların da emilimini azalttığından, kan yağlarının yukselmesini onler. 1 meyva değişim biriminde 15 gram karbonhidrat ve 60 kalori bulunur. Meyvaların anlatılan iyi etkilerinden yararlanabilmek icin meyva suyu yerine ciğ olarak kabuğu ile yenmeleri gereklidir. Meyvalardaki şeker oranı fazla olmamakla beraber sınırsız yenmeleri de onerilmez. Kucuk boy elma, portakal, armut, 1 dilim karpuz verilebilir. Uzum, incir, muz gibi meyvalardaki şeker oranı oldukca fazla olduğundan ve basit şeker olduğundan bu meyvalar oldukca kısıtlı olarak yenmelidir.
6.Yağ değişimi: 1 gram yağ 9 kalori vermektedir. Tereyağ, margarin, krema, mayonez, tum sıvı yağlar, zeytin bu grupta yer alır. 1 yağ değişimi 45 kalori sağlar.1 tatlı kaşığı yağ 1 birimdir. Beslenme planında yağlar 2 yonden onem taşır:
- Yağlar kalorijen olduğu icin kilo azaltmaya yonelik diyetlerde her tur yağ azaltılmalı, derisiz tavuketi, balık eti gibi yağsız etler, yağı azaltılmış sut, az yağlı peynir tercih edilmelidir.
- Yağlardaki doymamış yağ asidi miktarı damar sertliği oluşumunu engellediğinden diyette yeterli oranda yer almalıdır.
- Yağlar
- Mineraller ve vitaminlerdir.
Zeytinyağı, aycicek yağı gibi bitkisel yağlar doymamış yağ asitlerini icerdiği icin kan kolesterolunu yukseltmezler. Tereyağı, et yağı, margarinler ise doymuş yağ asitlerini taşıdığı icin damar sertliği yonunden onemli olan kolesterol ve trigliseritleri yukseltirler.
Diyabet tiplerine gore diyet ozellikleri
Tip I iseniz, insulin kullanıyorsanız bilmeniz gereken onemli nokta yemek oğunleri ile insulin yapma zamanlarını ayarlamaktır. Cocuklarda ve buyume yaşındaki hastalarda kalori kısıtlaması onemli değildir. Cocuğun yaşına ve gunluk ihtiyacına gore duzenlenmelidir.
Eğer şekeriniz 40 yaşından sonra ortaya cıkmışsa ve şişmansanız mutlaka kilo vermelisiniz. Yağlardan, ozellikle katı ve hayvansal kaynaklı yağlardan kacınmalı, alkolden iyice uzaklaşmalısınız.
Sıvı yağlar bileşim yonunden faydalı olmasına rağmen kalori yonunden katı yağlarla aynıdır.
Alkol ise 1 gramı 7 kalori icerdiğinden şekerlerden ve proteinlerden daha fazla kalorilidir. Ayrıca bazı şeker duşurucu ilaclar alkolle beraber alındığında vucutta yaygın kızarıklık, ozellikle yuz bolgesinde yanma hissi ve carpıntı belirtilerine yol acabilmektedir, ayrıca kan şekerini gereğinden fazla duşurerek duşuk şeker belirtilerinin de ortaya cıkmasına neden olabilir.
Bunların yanında, taze sebzeler hem icerdikleri kalorinin az oluşu hem de vitamin ve lif yonunden zengin olduğundan serbest yenilebilir.
Yapay tatlandırıcılar
Cay şekerinin diyabetlinin diyetinde iyice kısıtlanmasından sonra şeker tadı veren maddeler kullanılmaya başlanmıştır. Bunlara tatlandırıcı denir ve 2 grupta toplanır:
- Kalorili tatlandırıcılar: Bunların enerji değeri vardır. Fazla miktarda alındıklarında kan şekerini yukseltirler. Bunlardan meyve şekeri (fruktoz) balda ve meyvede bulunur. Kek, pasta yapımında kullanılan tatlandırıcılar fruktozdur. Sorbitol de tatlandırıcı olarak kullanılır. Sorbitol ısıya dayanıklıdır,pişirilmekle tadı kaybolmaz veya acılaşmaz, ayrıca, kıvam arttırıcı ozellikleri olduğundan recel, marmelat gibi tatlıların ve cikletlerin yapımı icin uygundur. Ancak fazla alındığında (gunde 50-60 g’ın uzeri) ishal yapabilmektedir.
- Kalori icermeyen tatlandırıcılar: Bunlar, gunluk kullanılan miktarlarda kalorijen değildirler. Sakarin, Sıklamat, Aspartam bu gruptadır. Sakarin, cay şekerinden 300 kat daha tatlıdır. Ağızda metalik bir tad bırakmaktadır. Yemeklerle birlikte pişirildiğinde bu acı tad artar. Sakarin gunluk kullanımdaki dozları ile (orneğin 15-20 tablet) emniyetle kullanılabilir. Aspartam bir aminoasittir. Şekerden 180 kat daha tatlıdır. Gunluk dozlarda (15-20 tablet) zararlı yan etkisi yoktur. Diyet kola ve cikletlerin tatlandırılmasında kullanılmaktadır. Ağızda metalik tad bırakmaz. Fenilketonuri denen doğumsal hastalığın varlığında kullanılmamalıdır.
Tatlandırıcılarla ilgili onemli bir nokta da enerji veren tatlandırıcılarla (fruktoz, sorbitol) yapılmış bal, recel, cikolata gibi yiyeceklerin masum olmadığının bilinmesidir. Diyabetliler icin yapıldığı bildirilen bu urunler sınırsız olarak tuketilmemelidir.