Bağımlı da olsa bağımsız da olsa adı uzerinde bunlar değişken. Cunku hem kendileri hem de etkileşime girdiklerini değiştirme becerisine sahiptirler. Bazısı etkileşim sonucu değişirken bazısı deneyi yapan bilim insanı tarafından değiştirilmektedir. Amac ise basittir, bir iddianın bu değişkenler uzerinden ispatlanması. Bağımlı ve bağımsız değişken nedir, nasıl bulunur gibi merak edilen soruları gelin ornekler uzerinden inceleyelim.
Bağımsız ve bağımlı değişken nedir, nasıl bulunur? Bağımsız değişken nedir? Bağımsız değişken turleri nelerdir? Deneysel bağımsız değişkenler Deneysel bağımsız değişkenler orneği Bağımsız konu değişkenleri Bağımsız konu değişkenleri orneği Bağımsız değişken nasıl bulunur? Bağımlı değişken nedir? Bağımlı değişken orneği Bağımlı değişken nasıl bulunur? Bağımlı ve bağımsız değişken ornekleri
Bağımsız değişken nedir? Deneysel bir araştırma calışmasında etkilerini araştırmak icin eklenen değişkendir. Bağımsız değişken, calışmaya eklenen diğer değişkenlerden etkilenmediği icin bağımsız olarak adlandırılır. Bir olayı ya da sonucu acıklayan acıklayıcı değişkenler, bağımlı değişkenin değerini tahmin etmek icin kullanılan tahmin değişkenleri ve bir regresyon denkleminin sağında kullanılan değişkenler; bağımsız değişkenlere ornek olarak gosterilebilir.
Bağımsız değişken turleri nelerdir? Deneysel bağımsız değişkenler: Deneysel bir araştırma calışması sırasında doğrudan bilim insanı tarafından manipule edilen bağımsız değişkenler, deneysel bağımsız değişken olarak adlandırılır. Doğrudan yapılan bu manipulasyon sayesinde bağımlı değişken uzerindeki değişiklikler gozlemlenir. Bağımlı değişkenin, bağımsız değişkene gore nasıl farklılıklar gosterdiğini gormek icin birden cok seviyede uygulanabilir.
Yapılan bir deneyde en doğru sonucları almak icin katılımcıların deneysel bağımsız değişken gruplarına rastgele atanmaları gerekir. Yapılan rastgele atamalar sonucunda katılımcı ozelliklerini cok daha sağlıklı bir şekilde kontrol edebilirsiniz. Deneysel bağımsız değişkene maruz kalacak bağımlı değişken de son derece onemlidir.
Deneysel bağımsız değişkenler orneği: Yeni bir ilac bulundu ve bunun yuksek tansiyon hastaları uzerindeki etkisi test edilmek isteniyor. Deneysel bağımsız değişken, gruplar arasındaki değişikliği ortaya cıkaracaktır. Bu ornekteki deneysel bağımsız değişkene maruz bırakılacak gruplar duşuk doz deney grubu, yuksek doz deney grubu ve plasebo grubudur.
Bağımsız konu değişkenleri: Deneysel bağımsız değişken ile bağımsız konu değişkenleri arasındaki en temel fark, bağımsız konu değişkenlerinin araştırmayı yapan bilim insanı tarafından manipule edilemiyor olmasıdır. Orneğin bir sosyal araştırma deneyindeki katılımcıların cinsiyeti, etnik kokeni, ırkı, gelir seviyesi ve eğitim durumu manipule edilemez olduğu icin bunlar bağımsız konu değişkenleri olarak kabul edilir.
Bağımsız konu değişkenlerinden oluşan gruplara katılımcıları rastgele atamak mumkun değildir. Cunku her katılımcının ve dolayısıyla grubun ozellikleri bellidir. Bağımsız konu değişkenleri kullanılarak yapılan bir calışmada farklı bir yol izlenmeli ve var olan ozellikler uzerinden bir değerlendirme yapılmalıdır.
Bağımsız konu değişkenleri orneği: Rastgele atama olmadığı icin yarı deneysel tasarım olarak adlandırılan bir deney yapıyorsunuz ve amacınız cinsiyetlerin bebek ağlaması uzerindeki etkilerini gormek. Kadın ve erkek olarak iki bağımsız konu değişkenleri grubunuz var. Bağımlı değişkeni bu gruplara maruz bırakır ve etkilerini, zaten belli olan ozellikler uzerinden değerlendirirsiniz. Yani bir bebek ağlarken kadın etkisi mi daha iyi yoksa erkek etkisi mi? Değerlendirmeler sonucunda bu sorunun yanıtı aranır.
Bağımsız değişken nasıl bulunur? Bağımsız değişkeni bulmak icin oncelikle araştırma deneyindeki bağımlı ve bağımsız tum değişkenleri bulmalı ve listelemelisiniz. Tum değişkenleri tespit ettikten sonra şu soruları sorarak hangisinin bağımsız değişken olduğunu bulabilirsiniz;
Değişken araştırmacı tarafından manipule ediliyor mu? Değişken kontrol ediliyor mu? Değişken denek gruplandırma yontemi olarak mı kullanılıyor? Değişken, zamansal olarak bir sonraki değişkenden once mi geliyor? Araştırmacı, değişkenin başka bir değişkeni etkileyip etkilemediğine bakıyor mu? Araştırmacı, değişkenin başka bir değişkeni nasıl etkilediğine bakıyor mu?
Bağımlı değişken nedir? Deneysel bir araştırma calışmasında bağımsız değişkenin etkileri sonucunda farklılık gosteren değişken, bağımlı değişken olarak adlandırılır. Bağımsız değişkene bağlı olduğu icin bağımlı değişken olarak adlandırılır ve deney sonucunda istenilen sonucu verecek olan değişkendir.
Başka bir değişkendeki değişikliğe tepki veren tepki değişkenleri, olcmek istenilen sonucu gosteren sonuc değişkenleri, bir regregrasyon denklemenin sol tarafında kullanılan değişkenler; bağımlı değişkenlere ornek olarak gosterilebilir.
Bağımsız değişken uzerinde değişiklikler yaptıktan sonra kaydettiğiniz şey tam olarak bağımlı değişkendir. Kaydedilen tum bu olcum verileri uzerinden istatiksel analizler yapılır ve sonucunda bağımsız değişkenin bağımlı değişkeni etkileyip etkilemediği, etkilediyse nasıl ve ne olcude etkilediği ortaya cıkar.
Elinizde yeterince bulgu olduğu durumlarda farklı bağımsız değişken versiyonlarının aynı bağımsız değişkeni nasıl ve ne olcude etkilediğini acık bir şekilde gorebilirsiniz. Bağımsız değişken versiyonları zenginleştikce bağımlı değişkenin gosterdiği farklılıklar da bir o kadar zenginleşecektir.
Bağımlı değişken orneği: Oğrencilerin matematik testi puanları ile oda sıcaklığının ilişkisini gosteren bir deney yapıyorsunuz. Bu deneydeki bağımsız değişken oda sıcaklığıdır. Oğrencilerin bir kısmı soğuk, bir kısmı sıcak odaya yerleştirilir. Bağımlı değişken ise matematik testi puanlarıdır. Tum katılımcıların farklı bağımsız değişkenlere yani sıcaklığa gore verdikleri performans olculerek bağımlı değişken yani notlar uzerindeki etkisi kontrol edilir.
Bağımlı değişken nasıl bulunur? Bağımlı değişkeni bulmak icin oncelikle araştırma deneyindeki bağımlı ve bağımsız tum değişkenleri bulmalı ve listelemelisiniz. Tum değişkenleri tespit ettikten sonra şu soruları sorarak hangisinin bağımlı değişken olduğunu bulabilirsiniz;
Değişken calışmanın bir sonucu olarak mı olculuyor? Değişken, calışmadaki bir başka değişkene mi bağlı? Değişken, calışmadaki tum değişkenler değiştirildikten sonra mı olculuyor? Bağımlı ve bağımsız değişken ornekleri: Deney: Domatesler hangi ışık turu altında daha hızlı buyur. Bağımsız değişken: Domatesin yetiştirildiği ışık turu. Bağımlı değişken: Domatesin buyume hızı. Deney: Aralıklı orucun kan şekeri uzerindeki etkisi nedir? Bağımsız değişken: Aralık orucun varlığı ve yokluğu. Bağımlı değişken: Kan şekeri seviyesi. Deney: Uzaktan calışma, calışanları memnun ediyor mu? Bağımsız değişken: Calışma ortamı. Bağımlı değişken: Calışanların memnuniyeti Bilimsel araştırma deneylerinin olmazsa olmazları bağımlı ve bağımsız değişken nedir, nasıl bulunur gibi merak edilen soruları yanıtlayarak değişken turlerini ornekler uzerinden acıkladık. Değişken tanımları farklı disiplenlerle farklı şekilde detaylandırılabilir fakat yazımızda cok daha anlaşılır olması icin teknik detaylara boğmamaya calıştık. Konu hakkındaki duşuncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.