Son zamanlarda, yeni vaka sayısı azalmıştır, ancak hastalığın yayılmasının kontrol altına alınması toplum sağlığı acısından kaygı konusu olmaya devam ediyor. Bu durum ozellikle, daha once tuberkulozun tedavisinde kullanılan ilaclarla iyileştirilemeyen hastalığa neden olan yeni tuberkuloz suşlarının ortaya cıktığı son on yıl icin soz konusudur.
Hastalığın yayılmasını kontrol altına almak icin birkac strateji geliştirilmiştir. Bu stratejilerden biri de, yaygın bicimde yurutulen ve yeni aktif tuberkuloz vakalarının sayısı ile ilaca direncli tuberkuloz sıklığının azalmasına yardımcı olan 'tedaviyi doğrudan gozlemleme programı'dır. Bu programda sağlık personeli ya da başka bir kişi, tedavi duzenlemesinin hekimin receteye yazdığı bicimde uygulandığından emin olmak icin hastanın ilac almasını izler.
JAMA'da yer alan bir makalede belirtildiği gibi, Baltimore'da (Md) uygulanan programda 1981 yılında 100.000 kişide 35.6 vaka olan tuberkuloz sıklığı carpıcı bir azalma gostererek 1996 yılında 100.000 kişide 14.9 vakaya duşmuştur. Bununla birlikte araştırmacılar, yeni verilere dayanarak, yeni enfeksiyonların onlenmesi icin bu programın geliştirilmesi gerektiğini belirtiyorlar.Tuberkuloz vakalarının %32'sinin son zamanlarda edinilmiş olduğunun belirlenmesi hastalığın bulaşmasının devam ettiğini gosteriyor
Tuberkuloz Basili Nasıl Bulaşır?
Hastalığı, yalnızca aktif tuberkuloz bulunan kişiler bulaştırır. Bu hastalar hapşırdığında ya da oksurduğunde havaya sacılan mikroskopik damlacıklar aracılığıyla hastalık yayılır. Damlacıklardaki mikroorganizmalar solunum yoluyla başkalarının akciğerlerine yerleşebilir (bazen vucudun başka bolumlerine de) ve coğalabilir.
Korunma:
Tuberkulozun onlenmesi mumkundur. ABD'de enfekte kişilerin erken donemde belirlenmesi ve ilacla tedavi edilmesine yonelik cabalar suregelmektedir. Enfekte vakalarla yakın teması olan kişiler genellikle, 6-12 ay sureyle isoniazid ile tedavi edilmektedir. Koruyucu tedavi, yeni tanı konmuş tuberkuloz vakaları, HIV ile enfekte kişiler ve tuberkulozun yaygın olarak gorulduğu ulkelerden gelenlerle yakın temasta bulunanlar gibi aktif tuberkuloz gelişmesi riski yuksek olabilen, enfeksiyona ilişkin kanıt bulunan kişilere tavsiye edilmektedir.
Tedavi:
Tuberkuloz tedavisinin başarılı olabilmesi icin, en az altı ay sureyle 3 ya da 4 ilactan oluşan bir kombinasyonun kullanılması gerekir. Tedavi, doktor hasta işbirliğini gerektirir ve ilac direncini onlemek icin hastalar onerilen sureden once ilacı kesmemelidir.
Coğul direncli tuberkuloz:
Hastalar, enfeksiyonun tam olarak kontrol altına alınması icin gereken 6-12 ay sureli tedaviyi yarım bıraktığında coğul direncli tuberkuloz gelişebilir. Mikroorganizmalar belirli ilaclara karşı direnc geliştirdiğinde hastalığın kontrol altına alınamama olasılığı arttığından, artık bu ilaclarla tedavi uygulanamaz.
Enfeksiyona karşılık aktif tuberkuloz:
Tuberkuloz basiliyle enfekte olan bircok kişide hicbir zaman aktif tuberkuloz gelişmez. Enfekte kişilerin yaşamlarında aktif tuberkuloz gelişme olasılığı ortalama %10'dur. HIV enfeksiyonu gibi başka tıbbi durumlar nedeniyle bağışıklık sistemi zayıflamış kişiler, tuberkuloz basillerinin vucut savunmasını yok edip aktif hastalığa yol acmasına daha yatkındır.
Tuberkuloz testi
Vucudunuz işlevsel acıdan normal olduğunda, bakteri ve virus gibi hastalık yapan mikroplara karşı coğu zaman guclu bir tepki gosterir. İlk temastan sonra, bağışıklık sistemi genellikle mikrobun ozelliklerini "hatırlar", boylece aynı tip bir mikropla tekrar karşılaştığında daha hızlı tepki verebilir. Bazen, hastalığa yol acan mikroba ilişkin bu tur bir "hafıza"nın bulunup bulunmadığını gormek icin test yapılması mumkundur; boylece kişinin daha once mikropla karşılaşıp, bağışıklık sisteminde bir tepki geliştirip geliştirmediği anlaşılabilir. JAMA'da yayımlanan bir makalede, tuberkuloza yol acan bakterilerle temas sonrası oluşan bağışıklık sisteminin "hafıza"sını sınayan yontemlerin etkililiği ele alınmıştır.
Tuberkuloz icin tuberkilin testi:
Tuberkulin testinde, Mycobacterium tuberculosis'den (tuberkuloza neden olan bakteri) elde edilen saflaştırılmış protein (tuberkulin) kullanılarak, kişinin daha once bu bakteriyle temas edip etmediğine bakılır. Tuberkulin, bir iğne ile cizilen derinin icine koyulur. Tuberkulin, sadece bir protein ekstresidir ve gercekte tuberkuloza neden olan bakterileri icermediğinden, hastalığa yol acmaz. Cizilen yerde sert bir kabarıklık oluşursa, test sonucunun "pozitif" olduğu kabul edilebilir. Derideki tepkinin pozitif kabul edilmesi, bu kabarıklığın buyukluğune bağlıdır. Doktor derinin tepkisini değerlendirirken, kişide insan bağışıklık eksikliği virusu (HIV) enfeksiyonu bulunması gibi, tepkinin duzeyini etkileyebilen başka faktorleri de dikkate alır. Tuberkulin iceren iğneyle cizilmesinden 48-72 saat sonra deri incelenir. Sonuc pozitifse, doktorunuz goğus rontgeni cekilmesi ve bakteri bulunup bulunmadığını gormek amacıyla balgam incelemesi gibi başka testlerin yapılmasını isteyebilir.
Kimler risk taşımaktadır?
Akciğer tuberkulozu, genellikle hastanın oksurme ve hapşırmasıyla cevreye yayılır. Enfeksiyonun bulaşması, coğu zaman uzun sureli temastan sonra gercekleşir. Aşağıdaki ozelliklere sahip kişiler, tuberkuloz bulaşması yonunden risk taşımaktadır:
Hastalığın aktif evrede olduğu biriyle birlikte yaşayanlar
Tuberkulozun nispeten yaygın olduğu ulkelerden goc edenler
Bağışıklık sistemleri zayıflamış (AIDS ya da kanser hastaları) olan ve bakteriyle temas eden kişiler
Cok yaşlı ve olasılıkla sağlık durumları cok iyi olmayan ve bakteriyle temas eden kişiler
Toplu yaşanan kurumlarda (akıl hastaneleri, cezaevi) ve uzun sureli bakım merkezlerinde (huzurevleri) kalanlar
Yoksullar ve evsizler gibi beslenme bozukluğu olan (yeterli besin alamayan) kişiler
Alkol ve madde bağımlıları
Sağlık hizmetinde calışanlar
Risk taşıyorsanız test yaptırmanız onemlidir. Test sonucunun pozitif olması durumunda, aktif hastalığa yakalanma olasılığını azaltmak icin doktorunuz onleyici tedavi onerebilir.
Tuberkulozun evreleri:
Test sonucunun pozitif olması, bakteriye maruz kaldığınız ve vucudunuzun enfeksiyona tepki gosterdiği anlamına gelir. Pozitif sonuc, mutlaka "aktif" tuberkuloz gecirmekte olduğunuzu gostermez. Orneğin ABD'de, tuberkulin testi pozitif bulunan kişilerin sadece yaklaşık %10'unda ileride aktif hastalık gelişmektedir. Daha cok, bağışıklık sistemi zayıflamış kişilerde (bakteriyle ilk temasın uzerinden yıllar gecmiş olsa da) aktif evreye gecme olasılığı bulunur. Tuberkulozun aktif evresinde olan kişiler, başkalarına bakteri bulaştırabilirler.