Anafilaksinin toplumda gorulme sıklığı ile ilgili cok sağlıklı rakam vermek mumkun değildir. Ancak, ilaclar ve gıdaların anafilaksiye en sık yol acan ajanlar olduğu soylenebilir. İlaclardan da en sık romatizmal ağrı kesicilerin ve antibiyotiklerin anafilaksiye sebep olduğu gorulmektedir. Bunlar dışında onemli bir anafilaksi nedeni de arı ve diğer bocek sokmalarıdır. Gıdalardan da kabuklu deniz urunleri ve fındık ezmesinin anafilaksiye en sık neden olan gıdalar olduğu bildirilmektedir
Klinik Belirtiler
Anafilaksi, olumcul olabilen, ciddi, tum vucudu etkileyen bir alerjik reaksiyondur ve hemen tanı konarak tedavisinin yapılması gerekir. Bu ozellikleri ile "tıbbi aciller" grubunda yer alır. Eğer klinik olarak tanınması gecikirse ve gerekli dikkat gosterilmezse Kalp-damar ve/veya solunum sistemi yetmezliğinden olum gercekleşebilir.
Anafilakside bulgular genellikle, sorumlu ajanla karşılaştıktan sonra dakikalar hatta saniyeler icinde ortaya cıkabilir. Sorumlu ajan enjeksiyon yolu ile alınmış ise bulgular sıklıkla 5 ile 30 dakikada başlar. Ancak bazen bulguların gelişimi bir saat sonrasına kadar uzayabilir. Eğer sorumlu ajan ağız yolundan alınmışsa bulgular genellikle ilk 2 saat icinde oluşur.
Anafilakside istisnalar dışında en sık gorulen belirtiler deriye aittir ve hemen hemen tum olgularda bulunur. Bunu solunum yollarına ait olan bulgular izler, daha sonra ise tansiyon duşmesi ve mide barsak belirtileri gorulur. Deri, havayolları, kalp-damar ve mide barsak gibi bircok organ sistemi tek başına ya da birlikte etkilenebilir. Bu belirti ve bulgular; deride yaygın kızarıklık, kaşıntı, kurdeşen plakları, bronşlarda tıkanıklık, ust solunum yolunda odem, mide barsak sisteminde hareketlerin artışına bağlı bulantı, kusma, ishal, kalp-damar sisteminde tansiyon duşmesi ve/veya ritm bozuklukları gorulebilir. İlginc olanı ise hastaların sıklıkla "olum korkusu hissi" tanımlamalarıdır. Sık gorulen diğer belirtiler burun, gozler ve damakta kaşıntı, hapşırık, dışkı ve idrar kacırmadır. Bazen anafilaksinin ilk belirtisi bilinc kaybı olabilir. Bu belirtilerden dakikalar sonra olum olabilir.
Klinik Belirtilerin Şiddetini Etkileyen Faktorler
Hastadaki alerjik durumun ciddiyeti, sorumlu olan ajanla yuksek dozda karşılaşmış olmak, eşlik eden diğer hastalıkların (astım, kalp hastalığı) olması kliniği etkileyen faktorlerdir. Onceden kalp hastalığı bulunan kişilerde, sorumlu olan ajanın enjeksiyon yolu ile uygulanması, ciddi anafilaksi riskini ve buna bağlı olum olasılığını arttırır. Ayrıca, bazı tansiyon ilacları kullananlarda anafilaksi sonucu olum oluşması cok daha sık gorulebilmektedir. Tum bunlara ek olarak anafilaksi sırasında tedavinin yapılmasında gecikme olursa reaksiyon daha ağır seyreder.
Tedavi
Anafilaksi, hızla oluşup hastayı oldurebilen acil bir hastalık olduğundan, tedavisi de cok hızlı uygulanmalıdır. İlk mudahale mumkunse hastanın bulunduğu yerde yapılmalıdır. Anafilaksi bir ilac enjeksiyonu sonucu ulaşabildiğinden, anafilaksinin tedavisinde kullanılan ilacların ve malzemelerin enjeksiyon yapılan her merkezde hazır bulundurulması gereklidir. Arı ve gıda alerjisine bağlı anafilaksi, genellikle bir sağlık kuruluşu dışında geliştiğinden, bu riske sahip hastalar ilacları yanında taşımalı ve kendi kendine tedavi yapabilmesi konusunda eğitilmelidir.
Tedavide yapılması gerekenlerin başında hastanın hava yolunun ve kalp-damar sistemi durumunun değerlendirilmesi ve tedavi suresince takibi gelir. Anafilakside en onemli olum sebepleri ust solunum yollarındaki odeme bağlı tıkanma, buna bağlı solunum yetmezliği ve kalp-damar sistemine ait iflastır. Tedavi girişimleri bunları duzeltmeye yonelik olacaktır. Ust solunum yollarındaki odeme bağlı oluşan tıkanma ilac tedavisine yeterli yanıt vermez ise ust solunum yoluna tup uygulanması veya boğazın one kısmından solunum yoluna delik acma hayat kurtarıcı olabilir. Hastanın boynu iyice arkaya doğru kıvrılıp ağız acık tutulmalıdır.
Adrenalin, anafilaksi tedavisinde en onemli ilactır. Anafilaksiden olenler, genellikle adrenalin kullanılmayan veya yetersiz kullanılan hastalardır. Adrenalin ile kalp-damar ve solunum sitemi bulguları hızla geri normale donebilir. Ancak uygulanırken tehlikeli yan etkiler de ortaya cıkabilir. Bazen ani tansiyon yuksekliği ve beyin kanamasına, kalp krizine ve ciddi ritm bozukluklarına yol acabilir.
Adrenalin cilt altı, kas icine, veya direkt damar icine uygulanabilir. Adrenalinin uygulanma yoluna hastanın durumuna gore karar verilebilir. Bulguların devam etmesi veya tekrar etmesi durumunda 15-20 dakikada bir tekrarlanır.
Adrenalin uygulandıktan sonra diğer ilaclar uygulanır. Antihistaminiklerin etkileri sınırlı olmakla birlikte anafilakside kullanılmalıdırlar. Kortizonun, alerjik yanıtın erken fazına etkisi olmaması nedeniyle, anafilaksinin başlangıc tedavisinde faydası sınırlıdır. Hipotansiyonun durumunun duzeltilmesi icin ayrıca damar icine serum uygulamaları gerekebilir. Bronş tıkanıklıkları icin gerekirse bronş acıcı spreyler kullanılabilir. Ayrıca oksijen verilmelidir.
Anafilaksi, kol veya bacaktan enjeksiyon veya arı sokması sonucu oluştu ise, emilimi geciktirmek icin turnike uygulanmalıdır. Turnike her 10 dakikada bir dakika serbest bırakılmalıdır.
Bu girişimler yapılırken, hastanın yoğun bakım unitesine nakli ve bulgular tamamen duzeldikten sonra tekrarlaması riski nedeniyle 1-2 gun gozlem altında tutulması gereklidir. Anafîlaksinin şiddetine, hastanın gereksinim duyduğu tedaviye gore, taburcu olduktan sonra ağızdan antihistaminik, bronş acıcı ve kortizon tedavisine 7-10 gun devam edilmesi uygun olur.
Alerjik kişiler daha onceden reaksiyon gosterdiği bir ajanla karşılaştığında hemen bir antihistaminik almalıdır. Ancak bu anafilaksi gelişimini onlemeyebilir. Anafilaksinin ilk belirtileri gorulduğunde adrenalin kullanılmalıdır. Bu nedenle hasta daha once alerjik bir reaksiyon gecirmiş ise ve tekrarlama riski var ise (arı alerjisi, gıda alerjisi, egzersize bağlı anafilaksi, idiyopatik anafilaksi), kendi kendine uygulayabileceği adrenalin kitini (Epipen veya Fastject gibi) yanında taşımalıdır. Bunun icin bu hastalara icinde enjeksiyona hazır tek dozluk adrenalin bulunan adrenalin otoenjektorleri onerilir. Acil durumlarda elbise cıkarılmadan otoenjektor uygulanabilir. Hasta otoenjektoru yanında taşımalıdır. Son kulamla suresi gecen otoenjektorlerde adrenalinin etkinliği onemli olcude azalır. Bu nedenle yenisi ile değiştirilmelidir.
Korunma
Anafilaksi nedenini saptamak sonraki atakları onleme acısından cok onemlidir. Dikkatli bir hikaye anafilaksinin nedeni hakkında ipucu verebilir. Gerektiğinde deri testleri veya kandan alerji tayinine başvurulur. Sorumlu ajandan kacınmak en etkili korunmadır.
İlacları sadece kesin gereklilik olduğunda ve recete doğrultusunda kullanmak en başta yapılması gereken bir korunma yontemidir. Genel olarak daha onceden herhangi bir ilaca alerji gelişen kişiler bu durumu her doktor muayenesi ve recete yazımı esnasında doktora hatırlatmalıdır. Hastalar duyarlı olduğu bilinen ilaclarla capraz reaksiyon veren ilaclardan da kacınılmalıdır ve bu konuda doktorla istişarede bulunmalıdırlar. Damar yolu veya kabadan enjeksiyondan ziyade ilac uygulaması icin ağız yolu tercih edilmelidir.
Gıdaya bağlı anafilaksilerde reaksiyon oluşturan gıdalardan kacınılmalıdır. Buradaki bir tehlike hastanın duyarlı olduğu gıdanın, karışım gıdalar icinde bilinmeden alınmasıdır. Bu nedenle hazır gıdalardaki icerik etiketleri dikkatle gozden gecirilmelidir.
Anafilaksiye neden olan sebep arı sokması ise arı aşısı uygulaması gereklidir. Bir alerji merkezinde bu tedaviye başlanmalıdır. Daha sonraki arı sokmalarında anafilaksi gelişimini onleme acısından aşı uygulaması cok etkilidir.
Anafilaksinin tekrarlama riski olan hastalar ozellikle gıda, ilac ve arı alerjisi olduklarına dair bilgi iceren bilezik, kart veya kunye ve adrenalin kiti taşımalıdırlar. Hastaneye gelmeden once adrenalini uygulaması icin kendisi veya ailesi eğitilmelidir.
alintidir