Bu hastalık mani ve depresyon atakları ile karakterizedir. Hastanını duygulanımı mani donemlerinde neşe, depresyon donemlerinde umutsuzluk ve cokkunlukle karakterizedir. Ara donemlerde kişi normale doner. Bazı hastalarda mani ve depresyon belirtileri bir arada gorulurken, bazı hastalarda belirtiler hafif duzeydedir (hipomani).
Hastalığın belirtileri, suresi ve şiddeti kişiden kişiye değişir. Bazı hastalarda mani bazılarında ise depresyon daha baskındır. Bazen de mani ve depresyon eşit oranda gorulur. Ataklar birkac gunden birkac aya kadar değişir. Ozellikle tedavi edilmediğinde uzun surer. Hastalar yaşamları boyunca ortalama 10 atak gecirirler ancak bundan az veya fazla sayıda atak olabilir. Atak sayısı arttıkca ataklar arasındaki sure kısalır. Bir yıl icinde dort veya daha fazla sayıda atak olduğunda hızlı dongulu mani olarak adlandırılır.
Nedenleri
Pek cok rahatsızlıkta olduğu gibi bu hastalığın nedeni de tam olarak bilinememektedir. Diğer psikiyatrik hastalıklar icinde genetik gecişi en fazla olan rahatsızlık manidir. Hastaların %50’sinin anne veya babasında aynı hastalık olduğuı tespit edilmiştir. Tek yumurta ikizlerinden birinde mani olduğunda diğerinde mani gorulme oranı %70 tir. Bu hastaların birinci derece yakınlarında mani ve depresyon gorulme oranı normal topluma gore daha sıktır. Akrabalık derecesi azaldıkca risk azalmaktadır. Orneğin hastanın kuzeninin aynı hastalığa yakalanma riski kardeşine gore daha duşuktur.
Hastalığın beyindeki norotransmitter dediğimiz maddelerin işlevlerinde bozulma ile ortaya cıktığı duşunulmektedir.
Bilgisayarlı tomografi ve MRI tetkiklerinde bu hastalarda bazı değişiklikler gozlenmektedir ancak bu hastalığa ozgu bir değişiklik tespit edilememiştir. Yine EEG bulguları da bir ozellik gostermemektedir.
Doğum sonrası hastalığın aktive olması hormonal değişikliklerin de rolu olduğunu duşundurmektedir.
Uykusuzluğun mani atağı ile yakın ilişkisi vardır. Hastalar genelde ilk atağın uykusuzlukla başladığını ifade ederler.
Multiple skleroz, kafa travması veya epilepsi gibi bazı hastalıklarda mani de gorulebilmektedir. Yine bazı ilaclarda mani ortaya cıkarabilmektedir.
Mani Belirtileri
Mani belirtileri şoyle ozetlenebilir:
Enerji artışı, kolay yorulmama,
Aşırı neşelenme veya aşırı sinirlilik
Dikkatin cabuk dağılması
Uyku ihtiyacında azalma
Muhakeme yeteneğinde bozulma, duşuncelerde aşırı artma
Cinsel istek ve aktivitede artma
Hastalığı kabul etmeme
Aşırı para harcama
Riskli davranışlar icine girme
Konuşmada aşırı artma, konuşmanın bolunememesi, hızlı konuşma
Kendine aşırı guven, kendini buyuk ve onemli biri olarak gorme
Bu belirtilerin tek başına bulunması bir anlam ifade etmez tanı koyabilmek icin birkacının bir arada olması ve bir suredir devam ediyor olması gerekir. Mani atağı hızlı başlangıclıdır ve hastalar atağın uykusuzlukla başladığını ifade ederler. Kişi kendini aşırı iyi hisseder, dikkati cok artmıştır, kendine cok guvenmektedir ve sosyal ilişkileri kolayca kurar hale gelmiştir, cevredeki insanlara sataşma, laf atma sıktır.Başkalarının konuşmalarına katılır cevredekileri bu nedenle rahatsız ederler. Duygulanımda kişinin kendisini iyi hissetmesinin yanında ani duygu değişmeleri ve dengesizlik sıktır. Hasta gulerken aniden ağlamaya veya bağırmaya başlayabilir. Mani ve depresyonun birlikte bulunduğu durumda depresyon ve mani belirtileri aynı anda bir arada bulunabilir veya birinden diğerine geciş sıktır. Hastalık ilerledikce aşırı konuşma ve hareketlilikte artış gorulur. Bazen konuşma o kadar artar ki kişi cumleleri tamamlayamaz olur, konuşmada birbiri ile bağlantısı olmayan kelimelerin art arda sıralanması dikkati ceker. Kişi onemli birisidir, onemli gorevler ustlenmiştir, aklında gercekleştirilmesi guc planlar vardır, hatta bu nedenle kendisine zarar vermeye veya yok etmeye calışanlar vardır. Davranışlar kontrolsuzdur. Toplum kurallarını hice sayar. Karşı cinse sakıntılık edebilir, trafik kurallarını hice sayabilir. Aşırı para harcama, aşırı makyaj yapma, goze carpan giysilerle dolaşma olabilir. Hasta odeyemeyeceği borclar altına girebilir, kredi kartlarını sonuna kadar kullanabilir. Yine kontrolsuz şekilde kumar oynayabilir. Gayrimenkullerini yok pahasına satmaya veya başkalarına bağışlamaya kalkabilir. Bazı hastalar kendilerini kontrol edebilmek icin alkole yonelir. Bazen kişi gercek hayatla ilgisini koparıp hayal dunyasında yaşamaya başlayabilir. Bu durumda şizofreniden ayrımı guctur. Bazı bedensel hastalıklar ve ilac kullanımlarında da benzer tablolar ortaya cıkabilir bunların ayrımı gerekir. Hastalar genelde hastalıklarının farkında değildir ve bu nednle doktora gelmek istemezler.
Hipomani Belirtileri
Hipomani belirtileri, maniye gore daha hafiftir. Sıklıkla hastalık olarak gorulmeyip gozden kacabilir. Atak sırasında aşağıdaki belirtilerden ucunun bir arada bulunması gerekir:
Kişinin kendine guveninde aşırı artma
Uyku ihtiyacında azalma
Dikkatin kolayca dağılması
Fiziksel ve zihinsel aktivitede aşırı artma
Kotu sonuclar doğurabilecek aktiviteler icine girme
Tanı koyabilmek icin bu belirtilerin bir suredir devam ediyor olması gerekir. Hastalar genelde neşelidir, bazen neşe yerine aşırı sinirlilik olabilir. Konuşma artmış, hareketler hızlanmıştır. Hasta bir şey anlatırken bir başka konuya kolayca gecmekte, bazen knouştukları anlaşılması guc hale gelebilmektedir. Karşı cinse ilgi artmıştır. Cinsel istek ve aktivitelerde artış gorulmektedir. Kişi sorumsuzca para harcayabilir. Odeyemeyeceği borclar altına girebilir, riskli işeri kolayca ustune alabilir. Cok hızlı araba kullanabilir, karşı cinse sarkıntılık yapabilir. Bu nedenle polis ve yargı ile başı derde girebilir. Topluma uygun olmayan giysilerle dolaşma veya aşırı makyaj yapma gorulebilir. Sosyal aktivitelerde artış mevcuttur. İnsanlarla kolayca ilişki kurabilir, cok arkadaş edinir, etrafa ilgi artmıştır. Bazen en ufak ayrıntılar dikkatini ceker, bu nedenle belli bir konu uzerinde uzun sure duramaz. Hastaların coğunun icgorusu yoktur. Hasta olduklarının farkında değildir veya hasta olduklarını kabul etmek istemezler.
Depresyon Belirtileri
Mani hastalarında gorulen depresyon belirtileri diğer depresyon ile aynıdır. Aradaki tek fark bu hastalarda depresyon ataklarından başka mani ataklarının da gorulmesidir.
Hastalığın sınıflandırılması
Atakların gorulme şekli ve surelerine gore hastalığı alt başlıklar halinde sınıflandırabiliriz:
1.Bipolar I bozukluk: Hasta en az bir mani veya karışık mani depresyon atağı gecirmiş olmalıdır. Hastanın depresyon atağı gecirmiş olması şart değildir.
2.Bipolar II bozukluk: Hastaların en az bir depresyon ve bir hipomani atağı gecirmiş olması gerekir. Hastanın mani atağı gecirmemiş olması gerekir. Bu hastalarda ozellikle hipomani atağı daha zor tespit edilir ve tanı konması zordur.
3. Siklotimik bozukluk: En az iki yıldır devam eden depresyon ve hipomani atakları olmalıdır. Yine bu grupta da mani atağı gecirmemiş olmak gerekir.
Suresi ve goruluş zamanına gore de hastalık şu alt gruplara ayrılır:
Hızlı dongulu mani: hastalar bir yıl icinde dort veya daha fazla sayıda atak gecirirler.
Aşırı hızlı dongulu mani: bir hafta icinde dort veya daha fazla sayıda atak gorulur. Bazen hasta bir gun icinde dort mani depresyon atağı gecirebilir.
Mevsimsel ozellik gosteren mani: bu hastalarda atakların ortaya cışı genelde belli mevsimlere rastlar.
Doğum sonrası mani: doğumdan sonra dort hafta icinde hastalık gorulur.
Hastalıkta gidiş ve sonlanış
Hastalık tedavi edilmediği taktirde genelde uc ay icinde kendiliğinden duzelir.
Tedavi ile hastaların coğu birkac ay icinde normal hayatlarına donerler. Bununla birlikte hastalığın tekrarlama şansı yuksektir. Ataklar arası iyilik donemlerinin suresini kestirmek zordur. Birkac ataktan sonra genelde aradaki sure kısalır. Ortalama beş ataktan sonra ataklar arası sure sabitleşir ve genelde 6-9 aydır. Hastalığın seyrinin nasıl olacağını onceden belirlemek zordur. Hastalık cok geniş bir yelpazede kendini gosterir. Bazı hastalar tek bir atak gecirip bir daha uzun sure hastalanmayabilirler (%7). Bazı hastalar depresyon ve mani ataklarını arka arkaya gecirirler, bazen de hızlı dongulu mani dediğimiz durum ortaya cıkar ve hastalar gun icinde maniden depresyona değişim gosterirler. Sadece mani atağı geciren hastalar %10-20 oranındadır. Geriye kalanlar mani ve depresyon atağını birlikte gecirirler. Erken yaşta başlayan ve ailesinde mani oykusu olan hastalarda bu hastalığın suregenleşme olasılığı artar. Hastalık doneminde kişilerin alkol ve madde kullanımında artma olabilir. Hastalar yaşamları boyunca ortalama 10 atak gecirir, atak sayısı bundan az olabileceği gibi daha fazla da olabilir. Hastaların %15’i duzelir, %10’u suregenleşir, kalanında kısmi duzelme ve ataklar devam eder.
Tedavi
Hastalığın tedavisi iki aşamalıdır. Birinci aşamada var olan atak tedavi edilir. İkinci aşamada ise amac tekrar atak gecirilmesini onlemektir. Atak sırasında hastaneye yatırılarak tedavi edilmesi gerekebilir.
Hastalığın en onemli ozelliği koruyucu ilac kullanımı ile atakların onlenebilmesidir. Bunun pek cok hasta icin hayati onemi vardır. Her bir atak hastanın hayatında onemli izler bırakmaktadır. Okula devamsızlık nedeni ile okul başarısında duşme, aile ici sorunlar nedeni ile eşlerin arasının acılması veya boşanmalar, işini kaybetme, buyuk borclar altına girme gorulebilmektedir. Hastalar yılda bir veya daha fazla sayıda atak geciriyorsa koruma tedavisi gereklidir. Hastaların %60’ı lityum ile koruma tedavisine iyi yanıt verirler. Bu ilacla koruma altına alınamayan hastalarda başka ilaclarla koruma denenmelidir. Bu ilacların onemli ozelliği belli kan seviyelerinde etkili olmalarıdır. Belli değerlerin altında olduğunda ilacların koruyucu etkisi olmamakta, bu değerlerin uzerine cıkıldığında yan etkiler ortaya cıkmaktadır. Bu nedenle bu ilacların duzenli olarak kullanılması ve belli aralıklarla kan kontrollerinin yapılması şarttır. Bu hastalıktan dolayı olum depresyon ve buna bağlı intihar nedeniyledir. Koruyucu tedaviye devam ederek, bu risk azaltılabilir. İlac tedavisine ilave olarak psikoterapi onemlidir. Duzenli ilac kullanarak ve doktor kontrolunde kalarak hayatını normal şekilde surduren cok sayıda hasta vardır.