Turkiye ’de et fiyatları son donemde ucuşa gecti. Ureticiler de kasaplar da dert yanıyor. Bakanlık, ‘fahiş kÂr peşinde koşan unsurlar ’ı işaret ediyor. Olan yine tuketiciye oluyor. Peki et fiyatları neden bu kadar pahalı? Ucuz ve kaliteli et bulmak icin ne yapmak gerek? Araştırdık.




NEDEN PAHALI?

1) “Turkiye ’de et pahalı cunku hammadde yok. Biz bugune kadar yanlış yapmışız. Sut ırkı hayvanı et icin kullanmışız. Oysa sut ırkı hayvan ayrıdır, et ırkı hayvan ayrıdır.” Kırmızı Et Sanayicileri ve Ureticileri Birliği Derneği Yonetim Kurulu Uyesi Cuneyt Asan, et politikasındaki temel hatanın bu olduğu goruşunde. “Aynı sut ve yemle sut ırkını beslediğinizde gunde 600 gram alırken, et ırkı neredeyse iki kilo alır. Bugune kadar sut ırkından et almaya calıştığımız icin et gunden gune tukendi” diyor.

2) Unlu Şef Can Oba ’ya gore de temel sorun, bir devlet tercihinden kaynaklanıyor: “Turkiye İstatistik Kurumu verilerine gore 1980 ’de toplam kucukbaş ve buyukbaş hayvan sayısı 87 milyonmuş. O zamanlar nufusumuz 44 milyon. Bugunku toplam hayvan sayısı 58 milyon. Nufus ise o zamankinin iki katı. Boyle olmasının sebebi şu: Turkiye bir yol ayrımına gelmişti; ya bir sanayi ya da tarım ulkesi olacaktı. Sanayi ulkesi olmayı secti. Aslında her ikisi de dengeli bir şekilde yurutulebilirdi. Amerika ’da, Avrupa ’da bu ikisi birlikte yurur. Oralarda her zaman uygun fiyata et bulunur."




BUTUN ETLERİMİZ YERLİ Mİ?

3) Değil. Et ithalatı, Tarım, Gıda ve Hayvancılık Bakanlığı ’nın yetkisinde. Bakanlık zaman zaman talebi karşılamak ve fiyatı duşurmek icin ithalat yoluna gidiyor. 2005 ’te 409 bin ton et ithal edilirken 10 yıl icinde bu rakam canlı ve karkas et toplamında 1 milyon tona ulaştı.

4) Turkiye Kasaplar Federasyonu Başkanı Fazlı Yalcındağ, son bir yıl icinde canlı hayvan ithalatına izin verilmesiyle 400 bin civarında erkek buzağının getirildiğini soyluyor: “Bu rakam, doğan erkek yavruların yuzde 15 ’ine denk geliyor. Ete donuştuğunde 150 bin ton ete denk gelir.”

5) Et ithalatı bazı uretici ve kasapların tepkisini cekiyor. Nişantaşı Atlas Kasabı Hakan Benian: “Yem pahalı ve ciftciler desteklenmiyor. En ufak bir şeyde hemen ithal et silahı cekiliyor. Hayvancılık boyle yurumez. Evet, ithal etin gumruk vergisi yuksek ama gelen etucuz. Mesela biz eti Balıkesir ’den alıyoruz, o ureticiler o fiyatlarla rekabet edemiyor. Bu sefer ne yapıyor? Hayvancılığı bırakıyor.”




ET VE SUT KURUMU NASIL DAHA UCUZA SATIYOR?

6) ESK ’da dana kıymanın kilogramı 25,75 TL, koyun-beyti kıymanın kilogramı 38,13 TL. İstanbul kasaplarında bu fiyatlar neredeyse ikiye katlanmış durumda.

7) Fazlı Yalcındağ, “Et ve Sut Kurumu bir kamu kurumu. Sattığı her bir kilo ette, 10 lira zarar ediyor. Ancak bu zararı kamu karşılıyor. Normal şartlarda o fiyatlardan satış yapılamaz” diyor.




KALICI COZUM NE?

8) Ureticiler ve kasaplar ithalatın cozum olmayacağı konusunda hemfikir. Cuneyt Asan, uretim tarzının değişmesi gerektiğini duşunuyor: “Kombine ırk denen hayvanlar var; hem cok sut hem cok et verir. Avusturya menşelidir. Dunyanın en sağlıklı etidir. Onları uretmeye başlarsak uc yıl sonra yurtdışına et satacak hale geliriz."

9) Can Oba, subvansiyon ve vergilendirme oneriyor: “Turkiye, dunyanın en pahalı etlerini tuketiyor. Yapın bir et vergisi; benzin beş lira mı, yedi lira verelim ama bu ulkenin cocukları et yesin. Cocuklar, yaşlılar, hastalar et yemek zorunda. Bu kadar net. Et yiyebilmek icin Kurban Bayramı ’nı bekleyenler var.”



TURKİYE NE KADAR ET TUKETİYOR?

10) Amerika ’da yılda, kişi başı, 120-170 kilo arası, Avrupa ’da 70-80 kilo arası, Turkiye ’de 14-15 kilo civarında et tuketiliyor. Cuneyt Asan ’a gore halkın coğu ayda 200 gram bile et alamıyor.



NE KADAR ET YEMELİYİZ?

11) İc Hastalıkları Uzmanı Dr. Ayca Kaya ’ya gore protein kaynağı olarak et tuketimi cocukların gelişmesinde onemli bir role sahip: “Et yemeyen erişkinlerde ise B12 vitamini eksikliği ve demir eksikliği kacınılmaz olur. Sağlıklı bir insanın haftada 3-4 kez kırmızı et tuketimi cok faydalı. Bir oğunde tuketilen kırmızı et miktarı ortalama 120 gram olmalıdır. 150 gram aşılmamalı. Kolesterol ve kalp hastası olanlar haftada 3 ’u gecmemeli.”




İYİ ETİ, UCUZA NASIL ALIRIZ?

12) Cuneyt Asan, birkac tuyo veriyor: “Etin bonfile, kontrfile, antrikot dışında kalan kısımları ucuzdur. Kıyma ve kuşbaşı... Kıymaya soğan, ekmek, maydanoz koyarsınız, etli bir tencere yemeğine patates, soğan, havuc eklersiniz, cok kişiyi doyuran bir yemeğe donuşur.”

13) Kasap Hakan Benian, et alırken dikkat edilecek hususları anlatıyor: “Bir etin iyi et olduğunu anlamak icin ilk once rengine bakmak gerekir. Etin pembe olması şart. Bir de ufak sut danası gibi genc bir hayvan olması lazım.”

14) Eti nereden aldığınız da ayrı bir konu. Surekli alışveriş yaptığınız mahalle kasapları da bu konuda onemli. Cuneyt Asan: “Eti anlamak kolay değildir. Cok hile kaldırır. Bu nedenle mahalle kasabını tercih edin. Hep aynı kasaptan, hatta kasabın aynı tezgÂhtarından alışveriş yapın.”



EN KALİTELİ ET NEREDE YETİŞİYOR?

15) Fazlı Yalcındağ, illerin damak tadına gore tercihin değiştiğini soyluyor: “Mesela Ankara ’da buyukbaş hayvanda Corum ve Amasya yorelerinin etleri tercih edilir. İstanbul ve cevresinde ise Afyon bolgesi tercih edilir. Kucukbaş hayvanda da Ankara ’da Ayaş, Beypazarı ve Balıkesir bolgesinin etleri tercih sebebidir.”

16) Gunaydın restoranlarının kurucularından Cuneyt Asan ise Marmara Bolgesi ’ni işaret ediyor: “Kaliteli et Marmara Bolgesi ’nden cıkıyor. Marmara icinde de Balıkesir, Edirne ve Tekirdağ ’dan. Bizim etlerimiz de Balıkesir, Gonen ’den geliyor. Turkiye ’de beş bin kusur ciftlik var, bunların beşi-onu ari ciftliktir, yani hastalıklardan arındırılmıştır.”

17) Kasap Hakan Benian ’a gore de en iyi et Trakya ve Balıkesir yoresinde yetişiyor.

NEDEN MARMARA ’NIN ETİ DAHA LEZZETLİ?

18) Cuneyt Asan: “Buradaki hayvanın ırkı, cinsi, beslenmesi cok ozeldir. Bu yorede hayvanlar ‘ev tipi ’ beslenir. Yani hayvan sahipleri hayvanın yiyeceğini evde yemek hazırlar gibi ozenle hazırlar. Bir kişi 50-100 hayvan besler, buyuk suruleri yoktur. Oyle olunca bu hayvanları bir ticaret malzemesi gibi değil, daha cok evlatları gibi gorurler. Marmara ’da hava kirliliği, şehirleşme fazladır ama bu hayvanlar Marmara ’nın dağ koylerinde beslenir. Bu nedenle de hava kirliliği, nufus yoğunluğu gibi şeylerden etkilenmezler.”



KACAK ET ZARARLI MI?

19) Dr. Ayca Kaya, fiyat olarak duşuk olsa da sağlık acısından guvenilir olmadığı icin kacak etin tuketilmemesi gerektiğini soyluyor: “Bu hayvanların hangi koşullarda nerede buyutulduğu, nasıl yetiştirildiği, hangi tur yiyeceklerle beslendiği, veteriner kontrolunde olup olmadığı, kesim şartlarının ve saklama koşullarının uygun olup olmadığı, hormon takviyesi ile şişirilip şişirilmediği bilinmiyor. En onemlisi de belki gercekten soylenen hayvan olup olmadığını bile bilemiyoruz.”

20) Kaya ’ya gore bir risk daha var: “Hasta hayvanların kesilmesi ile veya sağlıklı hayvanların kotu koşullarda kesilmesi ile bu etlerden tuketen insanlara hastalık bulaşabilir. Ozellikle parazitler, salmonella, E. coli gibi bakteriler enfeksiyonlar yapabilir. Verem, şarbon gibi hastalıklar meydana gelebilir.”

KACAK ET NASIL ONLENİR?

21) Can Oba ’ya gore A ’dan Z ’ye bir kontrol sistemi kurulmalı. “Bu hayvan nereden geliyor, once bunu sormak lazım. Turkiye ’de bunu yapamıyoruz. Kullanım suresi gecmiş etler tekrar kullanıma sokuluyor. Yurtdışında kontrol mekanizması cok sıkı. Cezalar caydırıcı.”

TURKİYE ET İHRAC EDİYOR MU?

22) Hayır. Ama Cuneyt Asan ’a gore bu mumkun: “Hicbir yere et ihracatı yapmıyoruz. Et ve Sut Kurumu (ESK) ithal ediyor, sonra da dağıtıyor. Oysa ulkemizin doğası her ırkı yetiştirmeye uygun. Salam, sosis, sucuk yapıp butun Ortadoğu ’ya satabiliriz. Cunku onlar Musluman ulkelerden almayı tercih ediyorlar."



NEDEN KOTU ETİ, PAHALIYA YİYORUZ?
VEDAT MİLOR YAZDI



Gunumuz Turkiye ’sinde, ozellikle eline para gecmiş, ama bir kuşak geriye giderseniz kır kokenli kesim ete cok meraklı. Ozellikle kırmızı ete... Tercihi bonfile ve dana pirzola.

23) İstanbul ’da her gun yeni bir steakhouse acılıyor. Yazık aslında. Yazık cunku yerleşik duzene gectikten sonra kendi ulkemizi talan etmeye başladık. Mera kalmadı. Kucuk ve buyukbaşların doğal besleneceği alan yok gibi.

24) Fransa ’da otoyolda giderken bile her yerde farklı cins inekler gorursunuz. Bazıları sut icin, diğerleri et icindir. Affedersiniz, memelerine bakarsanız normal boyutlarda olduğunu gorursunuz, ortalama 15-17 yıl yaşarlar.

25) Bizde besi hayvancılığı vardır. Yeni başlayan Angus cinsi inekleri saymazsak inekler sut ineğidir. Verimi artırmak icin makine kullanılır sağımda. Memeler yara olur, antibiyotik verilir. Ortalama omurleri 5-7 yıl arasıdır. Tuketmeyin diyemem ama besi ineklerinin etini aşırı tuketmenin beden sağlığına etkisi şuphelidir.



26) Ya kuzu ve keci gibi kucukbaşlar? Mera kalmadığından bahsettim. Bir sohbetimizde Sayın Beyti Guler artık gercek kıvırcık da kalmadığını, yediğimiz Trakya kuzularının buyuk coğunluğunun kırma olduğunu soylemişti. Bir de bu duruma besi kuzulara verilen hormonu ekleyin. Ulkemizde hÂl tek tuk yerlerde doğal beslenen kuzular var ama bunların hem sayısı azaldı hem de Guneydoğu ’daki sorunlar hayvancılığa ciddi sekte vurdu. Tarım politikaları da ozellikle kucuk ureticilerin hayvancılıkla gecinmesini olanaksız kıldı.

27) Ya tavuk? Gecenlerde yengem, Pınar Kaftancıoğlu Hanım ’ın bir mektubunu gondermiş. Ciftliğinde minik bir deney yapmış. Yeni doğan bir civcivi tartmış. Doğal beslenen, yani yeşil alanda serbestce koşup doğanın sunduğu yeşillikler ile beslenen civciv, 110 gun sonra 450 gram gelmiş. Bu buyuklukte civciv değil ferik deniyor tabii. Ama şimdi dikkat. Endustriyel paketlemede 17-45 gun icinde paketlenen tavukların ağırlığı 2.5 kg! Doğal diye satılan, ‘ranch ’ falan gibi doğayı anımsatan pastoral isimler konan 81 gunde kesilmiş tavukların ağırlığı da, paketlenmiş halde, 2 kg. Şahsen ben tavuk etini ağzıma koymuyorum.




28) İyi ve doğru iş yapmakta epeyce gerilerdeyiz ama iş pazarlama ve goz boyamaya gelince bizim uzerimize yok. Benim kafamı kurcalayan şu: Gıda konusunda hileler ve endustriyel urunlerin pazarı ele gecirmesi dunyanın her yerinde var. Ama o ulkelerde gercek kaliteli urunler de var. Orneğin Amerika. Bir yandan GDO ’lu gıdaları yemeye mahkûmlar. Ama ote yandan gıda konusundaki bilinc ozellikle tahsilli kesimde cok gelişmiş. Kaliforniya ’da uzun sure yaşadım. Doğal pazarlarda bulduğum urunlerin gercekten kaliteli ve sağlıklı olduğunu iddia ederim. Gıda konusunda bilinc sonunda tuketicinin
tek garantisi.

29) Et olarak geriye ne kalıyor? Oğlak. Doğal otlayan, tertemiz ve sağlıklı ama tuketimi cok sınırlı. Av etlerinin de kolesterolu yok ya da cok duşuk ama Osmanlı ’dan sonra bunları pişirmeyi bilen kac aşcı var? Tabii avlanmak devletin verdiği izne bağlı ve doğayı ve doğal dengeleri korumak icin boyle de olmalı.



30) Ekonomik nedenler her şeyin başı tabii. Talep artıp arz kısılınca et fiyatları cep yakıyor. Kırmızı ette fiyat/kalite dengesi acısından belki sondan birinciyiz. Ben dağıtım ağlarının da kÂr marjlarının dunya ortalamasından yuksek olduğunu duşunuyorum ama elimde veri yok. Bildiğim tek bir şey var. Her işte bir hayır vardır, denir. Doğru. Belki yukselen et fiyatları bizleri daha cok sebze, meyve ve hububat tuketmeye zorlar. İyi olur o zaman, cunku talep kısılınca ureticiler kendilerini farklılaştırmak icin kaliteye oncelik verir ve daha az ama daha oz et yeriz.

Kaynak:Hurriyet