Şeker hastalığına "dur" demenin yolu dengeli beslenmeden geciyor. Kanınızdaki şekeri dengelemek icin doğru besin, ilac ve egzersiz uclusunun yanı sıra bilincli olmak da gerekiyor...
Dunya Sağlık Orgutu'nun geleceğin en yaygın hastalıklarından biri olacağını vurguladığı şeker hastalığı ile ilgili veriler hayli urkutucu. Dunya nufusunun yuzde 2.1'i diyabet hastası. 2010 yılında bu oranın ikiye katlanacağı tahmin ediliyor.
Şeker hastalığıyla ilgili ilk bilgiler hayli eskilere dayanıyor. İlk yazılı kayıt, M.O. 1500'lu yıllarda eski Mısır papiruslerinde bulunmuş. M.S. 100'lu yıllarda Yunanlı doktorlar en onemli belirtilerinden biri sık idrara cıkmak olduğu icin bu hastalığa sifon anlamına gelen 'diyabetes' adını vermişler.
Kandaki şeker miktarı yukseldiği icin şeker hastalığı olarak da biliniyor. Binlerce yıl once Hintli doktorlar şeker hastalığının 'dengesiz beslenen şişman' kişiler arasında yaygın olduğunu belirtmişlerdi. Gercekten de hızlı beslenme alışkanlıkları ve şişmanlığın yaygın olduğu zengin ulkelerde diyabetli sayısı fakir ulkelere oranla daha yuksek.
Şeker hastalığı nedir?
Kimbilir belki de adından dolayı halk arasında yanlış bir kanı var; Sanılıyor ki cok tatlı yemek şeker hastalığına yol acıyor. Oysa suclu, şekerli yiyecekler değil, şekeri enerjiye donuşturen insulin hormonu.
Kimi şeker hastalarında pankreas hucreleri yeterince insulin uretemiyor, kimi hastalarda ise bol insulin bulunuyor. Ancak pankreas hucreleri normal bicimde calışamadığı icin insulini gerektiği gibi kullanamıyor. Bu durumda enerji kaynağı olan glikoz, hucrelere giremiyor ve kanda aşırı şeker birikmesi sozkonusu oluyor.
Şeker sinsi bir hastalık. Bu hastalık herhangi bir belirti gostermeden yıllarca sessiz kalabiliyor. Onlem alınmazsa yuksek kolesterol, damar tıkanıklığı, kol ve bacakta kangren, korluk ve bobrek hastalıklarına sebebiyet veriyor. Ayrıca cinsel iktidarsızlığa, kişilik değişmesine, diş, deri, mide-bağırsak hastalıklarına da yol acıyor.
Kalıtım, şişmanlık, gebelik ve uzun sureli ilac kullanımı (diuretik, kortikosteroid gibi...) hastalığın ortaya cıkmasını kolaylaştırıyor. Tip I ve Tip II olmak uzere iki tur şeker hastalığı var.
Tip I yani insuline bağlı şeker hastalığı kalıtsal olup cocukluk ya da genclikte ortaya cıkıyor ve surekli insulin tedavisini gerektiriyor. Oysa Tip II yani insuline bağımlı olmayan diyabet yetişkinlikte ortaya cıkıyor ve insuline gerek kalmadan diyet ve kilo kaybıyla kontrol altına alınabiliyor. Ancak yetişkinlikte ortaya cıkan şeker hastalığında olum riski cocuklukta oluşandan daha yuksek.
Şeker hastalığının belirtileri
* Aşırı susama ve acıkma
* Cok sık idrara cıkma
* Aşırı yorgunluk ve uyku hali
* Hızlı kilo verme
* Bulanık gorme
* Ciltte kuruma ve kaşıntı
* El ve ayaklarda karıncalanma ve uyuşma
* Deride, vajinada ve mesanede iyileşmeyen enfeksiyonlar
* Aclık kan şekeri duzeyinin 140 mg/100 ml'nin uzerinde olması
Hangi sporlar yararlı?
Fiziki aktivite yani spor vucuttaki şekerin hızla tuketilmesine yardımcı olarak kan şekeri duzeyini dengeliyor.Spor ayrıcı kan damarları ve kalp icin de yararlı.Ancak spora başlamadan once mutlaka doktora danışarak tıbbi kontrolden gecmeli ve uygulanacak spora karar verilmeli.Yuruyuş,bisiklet,yuzme gibi sporlar ideal olabilir.
Şeker hastasıysanız bunları ihmal etmeyin...
* Beslenme ve spor konusunda mutlaka doktorunuza danışın.
* Tip I diyabet hastası iseniz 3 ana ve 3 ara oğun olmak uzere toplam 6 oğunu her gun aynı saatlerde yemeye ozen gosterin. İnsulin aldığınız icin karbonhidratların gunluk dağılımı cok onemli; gunluk karbonhidratın yuzde 15'ini kahvaltıda, yuzde 25'ini oğle, yuzde 30'unu akşam yemeğinde yiyin. Kalanı ara oğunlere paylaştırın.
*Tip II diyabet hastasıysanız, temel ilkeniz kilo kontrolu olmalıdır. Daha az yiyerek ve daha fazla hareket ederek fazla kilolarınızı verin. Az ve sık yiyin. Kesinlikle ac kalmayın, cunku uzun suren aclık kan şekerinizde dalgalanmalara yol acarak hastalığınızı artırabilir.
* Tansiyon, kan şekeri ve kolesterolunuzu kontrol altında tutun.
* Diyabetli hastalarda yiyeceklerin doğru miktarda yenilmesi cok onemli. Bu nedenle yiyeceklerinizi diyetisyeninizin onerdiği miktarlara uygun olarak olcerek yiyin.
* C ve E vitaminleri ile krom minerali iceren besinleri her gun duzenli olarak tuketin. Gunluk C vitamini gereksinimi 2000-5000 mg arası, E vitamini 800-1200 IU arası olmalı. Bu konuda oncelikle doktora danışıp gerekiyorsa takviye vitamin hapları da alabilirsiniz.
* C ve E vitaminleri ile krom minerali iceren besinleri her gun duzenli olarak tuketin. Gunluk C vitamini gereksinimi 2000-5000 mg arası, E vitamini 800-1200 IU arası olmalı. Bu konuda oncelikle doktora danışıp gerekiyorsa takviye vitamin hapları da alabilirsiniz.
* Beyaz ekmek yerine kepekli ekmeği tercih edin.
* Oğunlerde mutlaka pişmiş sebze yemeği ve salata yiyin.
* Meyveleri mumkun olduğunca kabuğu ile yiyin.
* Posalı yiyecekleri tercih edin.
* Kuru baklagillere, ozellikle fasulye, bezelye, mercimek, barbunya
ve nohuta sofrada sıkca yer verin.
* Olculu miktarda zeytinyağı veya sıvıyağ kullanın.
* Kırmızı et yerine beyaz et yiyin.
*Etli yemeklere ayrıca yağ ilave etmeyin.
*Light sut ve yoğurdu tercih edin.
*Az yağlı peynir ceşitlerini tuketin.
*Krema,kaymak,tereyağı ve margarinden uzak durun.
*Şeker,tuz ve alkolden sakının.Tatlandırıcılı tatlılara tuketmeye calışın.
*Duzenli spor yapın.Bu konuda mutlaka doktorunuza danışın.
*Gunde en az 8 bardak su icin.
Şeker hastaları nasıl beslenmeli?
JFK Hastanesi diyetisyeni Ozge Mergen, diyabet tedavisinde amacın kan şekerini normal duzeyde tutmak olduğunu belirtirken, bu amac doğrultusunda en onemli hedefin dengeli beslenmek olduğunun altını ciziyor.
Ozellikle Tip II diyabetlilerde dengeli beslenme ve duzenli egzersiz uygulamalarıyla bireyin, uzun yıllar ilac tedavisine gerek kalmadan yaşamını surdurebileceğini belirtiyor. Diyetisyen Ozge Mergen, karbonhidrat, protein, yağ, mineral ve vitaminlerin gunluk oğunlere dengeli bir şekilde paylaştırılmasını oneriyor.
* Karbonhidratlar, gunluk kalorinin yuzde 50-60'ını oluşturmalı. Yulaf, kuru baklagiller (ozellikle fasulye), meyve ve sebzelerde bulunan lif iceriği yuksek karbonhidratlar, kan şekerinin yukselmesini onlerken, kolesterol duzeyini de kontrol altında tutabiliyor. Soğan, şeker hastaları icin cok yararlı cunku iceriğinde şeker duşurucu kimyevi maddeler bulunuyor. Brokoli, iceriğindeki bol miktarda karbonhidrat ve krom minerali ile kandaki şeker duzeyini kontrol altında tutabiliyor.
* Şeker hastaları az yağlı yemekleri tercih etmeli. Cunku bu hastalıkta, damar tıkanması ve kalp hastalıklarına yakalanma riski yuksektir. Ancak A, D, E ve K gibi bazı vitaminlerin vucutta kalmasını sağladığı icin tamamen yağsız bir diyet de duşunulemez. Katı yağlar yerine zeytinyağı ve diğer bitkisel yağlar tercih edilmeli.
* Protein, vucuttaki doku ve hucrelerin yapıtaşı olduğundan mutlaka alınmalı. Proteinli besinler kan şekerini yukseltmiyor ama aşırı alındığında bobrek sorunlarına yol acıyor. Sut ve sutlu urunlerinin light versiyonlarını secin. Kolesterol icermeyen besinleri tercih edin.
* Şeker ve şekerli besinlerden uzak durun. Bu tur besinler bağırsaklar tarafından hızla emildiği icin kan şekerini cok cabuk yukseltiyor.Şeker yerine tatlandırıcı kullanın.Bu konuda aspartam,asesulfam,potasyum,sakkarin ve siklamat gibi enerji değeri olmayanları secebilirsiniz.Tatlandırıcı hakkında mutlaka doktorunuza danışın.
* Vitamin ve mineralli sebze ve meyveler hazmı kolaylaştırmanın yanı sıra icerdikleri posa sayesinde kan şekerinin daha gec ve kontrollu yukselmesini sağlıyor. Bu nedenle şeker hastaları icin meyvenin kendisi meyve suyundan daha yararlıdır. C ve E vitaminleri şeker tedavisinin en onemli besin maddeleridir. C vitamini, insulinin hucrelere girmesine yardımcı olurken E vitamini, hastalığın yol actığı komplikasyonları giderip insulinin etkinliğini artırıyor.
Krom minerali, kan duzeyindeki dalgalanmaları onluyor. Krom, tum tahıllar, mısırozu yağı, sutlu urunler, et ve mantarda bulunuyor.
Hangi yiyecekler şekeri duşuruyor?
Her besinin, yendikten sonra kan şekerini yukseltme hızı farklıdır. Yiyeceklerin, kan şekerini yukseltme hızlarına "glisemik indeks" deniyor. Genellikle posalı yiyeceklerin glisemik indeksleri duşuk olur. Kuru fasulye, nohut, mercimek, bulgur, kepekli ekmek, elma, armut,light sut ve yoğurt,makarna ile portakal gibi besinlerin glisemik indeksleri duşuktur.
Buna karşılık patates,princ,havuc,muz,kavunve uzumunki yuksektir.Kuru uzum,kuru kayısı ve kuru erik gibi kuru meyvelerin de glisemik indeksi yuksektir.Şeker hastalarının mumkun olduğunca glisemik indeksi duşuk besinleri tuketmesi kan şekerinin kontrol altında tutulmasını sağlayacaktır.