Nedenleri
Kalp dış zan iltihabı değişik hastalıkların gidişi sırasında ortaya cıkabilir. Ama en cok romatizmal ateş ve ikincil olarak verem sırasında gorulur. Akut eklem romatizmasında kalpteki bozukluk genellikle kalp dış zanyla sınırlı kalmaz; butun kalbe yayılır. Beklenmedik bir bicimde başlar, birlikte akut eklem romatizmasının başka belirtilen ve yaygın eklem ağnlan gorulur.
Vereme bağlı kalp dış zan iltihabı ise genellikle akciğer zan iltihabıyla birlikte gorulur. Verem mikrobu (Koch basili) doğrudan kalbe yerleşmez, ama her zaman bir enfeksiyon odağından kana karışıp kalp yoluyla vucuda yayılır. Soz konusu olgularda hastalık sinsice başlar ve yavaş ilerler. Bu durumda kalp yeni koşullara uyum sağlayabilir. Boylece aniden gelişen olgularda hastanın olumune neden olabilecek akut kalp yetmezliği tablosu ortaya cıkmaz Kalp dış zan iltihabı virus ya da bakteri kokenli başka enfeksiyon hastalıklarının bir komplikasyonu olarak da gelişebilir. Bunlar arasında, akciğer iltihabı, bronş-akciğer iltihabı, loğusalık humması, yılancık, osteomiyelit (kemik iltihabı), beyin zan iltihabı, bruselloz sayılabilir.
Zehirleyici ve tahriş edici etkenler de enfeksiyon etkenleri gibi kalp dış zan iltihabına yol acabilir; enfeksiyon kokenli olmadıkları icin aseptik kalp dış zan iltihabı adı verilen bu hastalıkların başlıcalan şunlardır:
• Uremik kalp dış zan iltihabı. Kandaki azot duzeyini belirgin bicimde yukselten bobrek hastalıklan sırasında ortaya cıkar (kronik bobrek iltihabı, nefroskle-roz[bobrek dokusunun sertleşmesi], po-Hkistik bobrek).
• Epistenokardiyak kalp dış zan iltihabı. Kalp dış zarına en yakın kalp kası katmanına yerleşen kalp enfarktusu olgularında gorulur.
• Lenfosarkom ya da lenfogranulom gibi mediyastin (goğsun merkezinde iki akciğer arasındaki boşluk) tumorlerinin yayılmasına bağlı kalp dış zan iltihabıdır.
• Işın kalp dış zan iltihabı. Goğus boşlu-ğundaki organlarda gorulen hastalıklann (tiroit bezinin aşın calışması, lenfogranulom, meme ya da yemek borusu tu-moru vb) ışınla tedavisi sırasında gelişir. Viruse bağlı olduğu sanılan ama kokeni hÂl tam olarak bilinemeyen iyi huylu akut kalp dış zan iltihabı ise daha cok genclerde, ozellikle erkeklerde gorulur. Genellikle bir solunum yolu enfeksiyonu (farenjit [yutak iltihabı], tra-keit [soluk borusu iltihabı] vb) sonrasında ortaya cıkar.
KURU KALP DIŞ ZARI İLTİHABI
Kalp dış zan katmanlan arasında sıvı oluşmadan gelişen iltihaba “kuru kalp dış zan iltihabı” adı verilir.
Belirtileri
Kuru kalp dış zan iltihabı ani ve şiddetli bir yuksek ateş, genel kırıklık, kalp bolgesinde guclu bir ağn ve solunum gucluğu (dispne) ile ya da yavaş gelişen hafif belirtilerle ortaya cıkar; bazı olgularda fark edilmediği de olur. Başlıca uc belirti gozlenir:
• Ağn. Şiddeti ve tipi değişkendir; hafif ya da akciğer zan iltihabı (plorezi) ve anjina pektoristeki gibi batıcı ve şiddetli olabilir.
• Ateş. Sureklidir, yalnız uremik kalp dış zan iltihabında gorulmez, şiddeti değişirse de genellikle yuksektir (39°Cden fazla).
• Kalp dış zarında surtunme sesi. Bazen kalbin uzerine el konarak yapılan
3e bile fark edilir; kalp dış zarının ilti-haplanmasıyla kaygan yuzeyini yitirerek purtuklu bir yapı edinen katmanlar arasındaki surtunme sonucunda ortaya cıkar. Daha seyrek belirtiler ise, yuzeyel solunum biciminde ortaya cıkan nefes darlığı, sıkıntı ve basmc duygusudur; genellikle goğus kafesinin ağrıya karşı icgudusel olarak hareketsizleşmesine bağlıdır. Daha seyrek olarak kalp kası ya da diyaframın birlikte bozulması ya da solunum hareketlerini denetleyen vagus sinirinin zedelenmesi sonucunda gelişebilir; ayrıca hırıltılı oksuruk, hıckırık, kusma; yutma gucluğu de gorulebilir.
EKSUDALI KALP * DIŞ ZARI İLTİHABI
Eksudalı kalp dış zarı iltihabı, kalp dış zarı iltihaplarının en onemlisidir. Belirtilerin hepsi iltihaplı katmanlar arasındaki kucuk damarlardan kan plazmasına benzer bir sıvının (eksuda) sızarak kalp dı§ zan boşluğunda birikmesi sonucunda ortaya cıkar.
Kalp Uzerindeki Etkileri
İlk olarak kalp fizyolojisinin bir Ozelliğinden soz etmek gerekir. Kalbin hacmi kasılma evresinde kuculur, gevşeme ve yeniden dolma evresinde ise buyur. Kalbin işlevini duzenli yapabilmesi icin zorunlu olan bu hacim değişiklikleri kalp dış zarının esnekliği sayesinde gercekleşir. Kalp dış zarı katmanları arasında sıvı birikmesi durumunda butun bu surec etkilenir. Gerilen katmanların esnekliği onemli olcude azalır. Boylece kalp esneyemez ve katı duvarlarla cevrilir. Kalbin gevşeme evresinde genişlemesi engellenir ve karıncıkların kulakcıklardan gelen kanla dolması sınırlanır. Kalp bu koşullarda hacmi değişmek-sizin kasılıp gevşer. Bu durumun en onemli sonucu her gevşemede kalbe giren kanın azalması, doğal olarak her kasılmada da kalpten cıkan kan miktarının aynı oranda azalmasıdır. Ote yandan vucut dokuları sınırlı miktarda kan gelmesine uyum sağlayamaz. Dokulara daha ccfe. kaca giteMai icin Vslp utun “razı mUa. İşte kalp dış zan iltihabının belirtisi olan kalp atım hızı artışı (taşikardi) boyle oluşur. Kasılma sırasında vucuda pompalanan kan miktarının azalmasıyla birlikte buyuk tansiyonun da duştuğu gorulur.
Hastalığın kalp-dolaşım sistemindeki bir başka sonucu da toplardamarlar basıncının normalin cok altında olmasıdır; kalbin itici gucu karim atardamarlar boyunca ilerlemesi ve kılcal damar engelini aşması sırasında tukenir. Kılcal damar duzeyinde kan ile dokular arasında değişim gercekleşir, burada damar boşluğu cok kucuk, dolayısıyla direnc cok yuksektir. Kanın toplardamarlarda ilerlemesi icin gerekli olan itici guc de cok sınırlıdır. Kan kalbe yaklaştıkca itici guc daha da azalarak, toplardamar sisteminin kalbe varış noktası olan sağ kulakcıkta basınc sıfıra yakın bir duzeye ve nefes alma sırasında sıfırın altına duşer. Bu olay cok onemlidir; cunku kulakcık basıncının sıfırın altına duşmesi, toplardamarda bir ceşit girdap oluşturarak kanın kalbe girişini hızlandırır.
Kulakcıklardaki kan basıncı kalp dış zarına kan dolması sırasında değişir. Bu değişim kas kitlesi az olan kulakcık duvarlarını dışardan baskıya uğratır. Boylece kulakcık basıncı artar. Kan kulakcığa dolabilmek icin bu engeli aşmak zorcıııûaûır ve itme gucunu artırması gerekir. Bu gucun toplardamar sistemi dışından sağlanması olanaksızdır, damar sistemi icinde itici guc yaratmak icin cevrel toplardamarların yeterince gelişmiş olan kas katmam kasılarak duvar gerginliğini artırır ve kanı daha buyuk bir gucle kalbe doğru iter. Boylece toplardamar basıncı yukselir, ama kanın dolaşım hızı, toplardamar sistemi kulakcığın yuksek basıncını aşmcaya değin değişmez.
Kanın dolaşım hızının azalması, cevrel toplardamarlarda belirgin bir kan gollenmesine yol acar; bunun sonucunda bacaklarda odem (şişlik), karın boşluğunda sıvı birikimi (assit) ve kalp yetmezliği tablosu ortaya cıkar
Bu acil tablonun en cok etkilediği organ karaciğerdir. Karaciğerdeki kan dolaşımı, ceşitli ozellikleriyle obur or-ganlannkinden farklıdır. En onemlisi vucudun obur butun organlarına atardamar kanı girip toplardamar kam cıkarken, karaciğere karaciğer atardamarı ile gelen atardamar kanından daha cok kapı toplardamarı ile toplardamar kanı gelir. Karaciğerden cıkan kanın ilerlemesinde, olağan koşullarda toplardamar kanının ilerlemesini sağlayan kalbin itici gucunun onemi cok azdır, oysa daha once sozu edilen kalbin girdap etkisi bu acıdan ^belirleyici onem taşır. Kalp dış zan iltihabı hastalarında, sağ kulakcıkta oluşan yuksek basınc nedeniyle bu etkinin azalmış olması karaciğerde kan gOUenmesi-ne yol acar. Eksudalı kalp dış zan iltihabının en Onemli belirtilerinden biri olan buyumuş, ağnlı, kanla dolu ve gollenen kanın birikmesiyle gerilmiş bir karaciğer bu surec sonucunda ortaya cıkar.
Belirtileri
Akut kalp dış zan iltihabının kuru evresinin ardından hızla eksudalı evre gelir. Bu aşamada kalp dış zarının iki yaprak-Ciğı arasında sıvı birikir, bu sıvının hacmi birkac santimetre kupten iki litreye kadar değişebilir.
Sıvı birikimi hızlı geliştiğinde, hastalık belirtileri gurultulu bir bicimde ortaya cıkar; sıvı miktarı cok fazla olmasa da hasta cok acı ceker: Yuzu acı ceken, morarmış ya da soluk bir gorunum alır; soğuk soğuk terler, gozleri dışarı fırlamıştır, belirgin ve sıkıntılı nefes darlığı (dispne) ortaya cıkar. Hasta bu nedenle her zaman one eğilerek oturur, nabız hafiflemiştir, bazen duyulamaz; kalp bolgelinde şiddetli ağrılar vardır, bayılma eğilimi gorulur. İltihap etkenine (verem, romatizma vb) bağlı olarak ateşin şiddeti ve suresi değişir. Kalbin boşalmasının engellenmesi sonucunda biriken kan nedeniyle boyun toplardamarlarında hastalığa ozgu bir dolgunluk gorulur.
Yavaş gelişen sıvı birikimi olgularında, kalp dış zarının yapısı iltihaplanmalar sonucunda yavaş yavaş değişir; sıvı basıncının aylara yayılabilen bir sure boyunca giderek artması zarın yapısını aşamalı olarak değiştirir. Kalp dış zarının aşamalı olarak genişlemesi nedeniyle, akut ve gurultulu belirtilere neden olmadan buyuk oranlarda (iki litreye kadar) sıvı birikebilir. Hastalığın başlangıcında ağrı ve nefes darlığı gibi belirtiler cok hafiftir; dikkat cekmeye başladıklarında kalp dış zarında biriken sıvı zaten buyuk oranlara ulaşmıştır
İncelemeler
Kalp dış zan iltihabı tanısı goğus filmi ve ekokardiyografi ile konur.
Goğus filmi ancak belli miktarda sıvı biriktikten sonra hastalığın belirlenmesine yardımcı olur; kuru kalp dış zarı iltihabı olgularında bu yontemle sonuc
alınamaz. Ekokardiyografi ise en kesin ve guvenilir yontemdir; az miktarda bile olsa, kalp dış zan sıvısının miktarının ve kalp hareketleri uzerindeki olası etkisinin değerlendirilmesini sağlar.
Kalp dış zan iltihabı tanısında cok yararlı olmayan kan tahlillerinin hastalık etkeninin ortaya konması acısından vazgecilmez bir onemi vardır. Elektrokardiyografi, ekokardiyografi ile konan kalp dış zan iltihabı tanısını doğrular ve kalp kasındaki olası değişikliklerin de-netlenebilmesini sağlar.
Tanı
Akut olgularda bile kalp dış zarı iltihabının klinik tablosu hastahğa ozgu değildir ve kalp enfarktusu, akciğer zan iltihabı ya da bronş-akciğer iltihabı ile kolayca kanştınlabilir. Goğus filmi ve ozellikle ekokardiyografi kesin tam konmasını sağlar.
Kalp dış zan iltihabı bir başka hastalık surecinde ortaya cıkmazsa hastalık etkenini belirlemek cok daha zordur.
Beklenen Gidişi (Prognoz)
Akut evre gectikten sonra en buyuk tehlike, iki kalp dış zan katmanının birbirine yapışması ve tek bir katman halinde kaynaşması (concretio cordis) ya da komşu dokularla aynşmaz bir kitle oluşturmasıdır (accretio cordis). Bu olgularda kalp hareketleri cok sınırlanır ve ancak bir cerrahi girişim kalbi bu sınırlanmadan kurtararak hastayı rahatiatabilir.
Tedavi
Kalp dış zan iltihabı romatizma ve verem gibi başka hastalıklar sonucunda geliştiğinden, tedavi ozellikle birincil hastalığa yonelik olmalıdır. Yatak isti-rahati zorunludur, ağnlar genel ağn kesiciler ile hafifletilir. Bazı eksudalı kalp dış zan iltihabı olgularında iğneyle kalp dış zan boşluğuna girip biriken sıvıyı almak gerekebilir.
KRONİK KALP DIŞ ZARI İLTİHABI
Kronik kalp dış zan iltihabı, kalp hareketlerinde ağır bozukluklara yol acan sert bağdokusu yapısında bir kabuğun oluşmasına bağlı bir hastalıktır. Seyrek olarak eksudalı kalp dış zan iltihabı sonucunda da oluşur. Genellikle verem ya da bir romatizmal hastalık sonucu gelişir. Kalbin cevresinde bağdokusundan bir kabuğun oluşması kanncıklann daha az dolmasına neden olur, kalp atım hızı azalır, aynca toplardamar kanının kalbe donuşu de engellenir.
Bu değişiklikler sonucunda klinik olarak buyuk ve kucuk tansiyon değerleri arasındaki fark azahr ve kalp atım hızı artar.
Kronik kalp dış zan iltihabı sonucunda kanın kalbe donmesinin engellenmesi nedeniyle boyun toplardamar-lan şişer, karaciğer buyur, ayrıca morarma ile birlikte nefes darlığı gelişir. Bu olgularda yalnızca cerrahi tedavi uygulanır.