Bacaklardaki damar hastalığı olan hastaların %50-60 ında ciddi koroner hastalığı ve şahdamar (karotis) hastalığı eşlik eder. Bu sayılan hastalıklar ilerlediklerinde bacak damar hastalığının onune gecer ve damar hastalarındaki en onemli olum nedenini oluşturur.
Nasıl gelişir?
Damar TıkanıklığıDamar Tıkanıklığı
Bacakların damar hastalığının sonucunda ayaklara ve bacaklara giden kan akımı tıkanıklıklar ve darlıklar nedeni ile azalır. En yaygın neden ateroskleroz olup, en sık uyluktaki femoral atar damar etkilenir. Olay ateron plağı nedeni ile damar icinde daralma ve bir sure sonrada tıkanma şeklinde seyreder. Coğu kez tıkanıklık bir yada birkac damarda olmakla beraber, hastalık vucudun butun damarlarını değişik oranlarda tutmuştur. Giderek artan daralma gunun birinde damarın tam tıkanması ile sonuclanır. Tıkanıklığın daha aşağılarında kan akımı ve basıncı azalır ve bu durumda dokular beslenemediği icin şikayetler oluşur. Bu surec zarfında dar yada tıkalı olan damarın cevresindeki kucuk damarların (kollateral) sayı ve capı artar ve bu şekilde tıkanıklığa bir ceşit servis yolu hizmeti verirler. Oluşan yan yolların miktarı ile hastanın şikayetlerinin şiddeti orantılıdır. Ote yandan şikayetleri belirleyen diğer faktorler tıkanıklığın yeri, uzunluğu, ard arda darlık ve tıkanıklıklardır. Damar tıkanıklığı başlangıcta coğu kez hic bir belirti vermez. Genel olarak 50 yaş uzerindeki erkeklerin % 5-15 inde şikayete yol acmayan damar hastalığı bulunur. Bununla beraber bu sessiz damar hastalığı sıklıkla kalpte koroner damar hastalığı ve şah damar hastalıklarına bağlı ciddi sorunlar nedeni ile risk taşır.
Belirtileri:
Damar Tıkanıklığı
Bacakların damar hastalığına bağlı en yaygın şikayet yol yurumekle, koşmakla, merdiven cıkmakla baldırlara, uyluk cevresindeki ve kalcadaki adalelere gelen ve genellikle kramp şeklinde olan ağrıdır (kladikasyo intermitant). Yurumekle gelen ağrının en onemli ozelliği yuruyuş durdurulduğunda ağrının 3-5 dakika icinde kendiliğinden gecmesidir. Ağrı hemen her zaman her yuruyuşle aynı mesafede gelir. Ancak zamanla bu mesafe kısalabilir.
Zamanla kan akımının daha da azalması sonucunda ağrı artık istirahatta bile ortaya cıkmaya başlar. Coğu kez geceleri ağrı oluşur. Kişi gece uyurken bacağına ağrı gelmesi sonucunda uyanır, kalkıp dolaşınca ağrısı biraz gecer ve tekrar uyur. Bir sure sonra ağrı kalıcı hale gelip, artık gunduzleri de devam etmeye başlar. Hastalar coğu kez bacaklarını yatak kenarından aşağıya sarkıttıklarında daha rahat ederler. Bu durumda yurume ağrısı da cok daha kısa mesafelerde gelmeye başlar.
Daha ileri aşamalarda ise ayaklarda ve ozellikle ayak parmaklarında ağrılı yaralar ve gangren gelişebilir.
Bazı hastalarda ise damar hastalığı olduğu halde yukarda tarif edilen hicbir şikayet olmayabilir. Bunun nedeni damar hastalığının henuz şikayet oluşturabilecek kadar ilerlememiş olmasıdır. Şikayet olmamasına rağmen bu hastalar diğer organlarda ani gelişebilecek damar hastalıkları (myokard infarktusu, inme v.s.) icin risk taşırlar. Orneğin damar hastalarında kalp hastalığından olme riski damar hastalığı olmayanlara gore 6 kat fazladır. Genel olarak damar hastalığı olan kişilerin omurleri damar hastalığı olmayan kişilere gore daha kısadır.
Tanı:
Damar Tıkanıklığı
Hastanın şikayetlerini dinleyerek ve başta bacaklardaki damarların nabızlarını muayenesi olmak uzere ceşitli muayene yontemleri ile bacaklardaki atar damar hastalığı tanınabilir. Genellikle diz arkasında yada ayak bileğinin ic bolumundeki damarların nabzı azalmış yada alınamaz hale gelmiştir. Bunun yanında başta kan kolesterol ve lipid duzeyleri olmak uzere, ceşitli laboratuar testleri en onemli damar hastalığı nedeni olan damar sertliğini (ateroskleroz) araştırmada yardımcıdır.
Damar hastalığı tanısını koymak icin en basit yontem bir Doppler cihazı yardımı ile bacaklarda ve kollarda kan basıncın olculup bir birine oranlanmasıdır (ABI). Bu ağrısız ve basit bir test olmakla beraber guvenlidir.
Damar Tıkanıklığı
Yurumekle gelen ağrının tam olarak değerlendirilmesi koşu bandında (treadmil) hastanın yurutulmesi ile mumkundur.
Damar hastalıkları ile ilgili en kolay ve guvenilir yontem renkli Doppler ultrasondur. Bu yontemde goğus icindeki damarlar haric, hemen butun damarlar değerlendirilebilir.
Damar Tıkanıklığı
Damar hastalığının derecesi ve hangi damarları ne olcude tutmuş olduğunu değerlendirmek icin kullanılan diğer incelemeler ise bilgisayarlı tomografik anjiografi (BTA) ve manyetik rezonans anjiografidir (MRA).
Manyetik rezonans anjiografi (MRA) tehlikeli bir ilac vermeden cekilebilen ve radyasyon riski olmayan bir yontemdir. Damarların uc boyutlu goruntusu alınabilir. MRA ozellikle bobrek yetmezlikli olan hastalar icin nispeten daha iyi bir inceleme yontemidir. Ancak kapalı alan lorkusu olanlarda ve vucudunda metal bulunan kişilerde yapılamamaktadır.
Damar hastalığı tanısında en guvenilir yontem olarak halen anjiografi kabul edilmektedir. Anjiografi bir atar damara iğne batırılıp bir kateterin yerleştirilip, ilac verilirken rontgen cekilmesi olup, ağrılı ve ceşitli yan etkileri olabilen bir incelemedir. Bobrekleri bozuk olan kişilerde yapılamaz. Bununla beraber damar hastalıkları konusunda oldukca guvenilir bilgi vermektedir.Erken donemde teşhis edilen bacak damarlarının hastalıklarında egzersiz ile daha aktif bir yaşam, kilo verme, varsa şeker hastalığının ve hipertansiyonun tedavisi, yuksek kolesterol ve lipit duzeylerinin duşurulmesi ile tedaviye başlanabilir.
Tedavinin en onemli basamağını hayat tarzındaki bazı değişiklikler oluşturur. Bunların en onemlileri sigaranın bırakılması, kilo verme, gıdada ve yeme tarzındaki değişiklikler, egzersizdir. Bu değişiklikler hastalık belirlenir belirlenmez başlanır ve hayat boyu devam edilir. Bu değişikliklerin olumlu etkileri en az 6 ay sonra hissedilir. Sigaranın bırakılması ve sigara icilen ortamlarda bulunulmaması (pasif icicilik) en onemli değişiklikler olup diğer tedavi yontemlerinin etkili olabilmesi icin mutlaka gereklidir. Sigaraya devam ediyorken yapılan diğer tedavilerin pek bir etkisi olmayacaktır. Pasif ve hareketsiz hayattan daha aktif ve duzenli egzersiz yapılan bir hayata geciş damar hastalıklarının tedavisinde ozem taşır. Haftada uc yada beş gunde birer saatlik yuruyuş egzersizi oldukca yaralıdır.Damar Tıkanıklığı Ancak yuruyuşlerin bir uzman nezaretinde yapılması cok daha etkili ve guvenirdir. Egzersizin etkisi 1-2 ay icinde gorulmeye başlar ve kesildiğinde tekrar başa donulur.
Hastaların onemli bir bolumunde kanda kolesterol ve lipid duzeyleri yukselmiş bulunur. Bunu normale yaklaştırmak icin ozellikle doymuş yağ iceren gıdalar azaltılmalıdır. Ancak diyetteki duzenlemelere ek olarak ilac tedavisi hemen daima gerekir. Bu amacla kullanılan ilacların bazıları kolesterolu duşurucu etkilerinin dışında damar hastalıklarının ilerlemesini ve kotuleşmesini de azaltıcı etkileri olduğu bilinmektedir.
Bu tedaviye ek olarak kan pulcuklarının yapışkanlığını azaltan yada halk arasındaki ifade ile kanı incelten aspirin veya benzeri grup ilaclarda verilmektedir. Başlangıc halinde damar hastalıklarının bu tip bir tedavi ile kontrolu mumkundur ve yurume ağrısı olan hastaların %75 i sadece boyle bir tedavi ile buyuk oranda rahat edebilirler. Bu tedavi hem bacak damar hastalıklarının hem de kalp yada beyin damarlarına bağlı kotu olayların gelişmesinin engellenmesinde de onemlidir.