Nedenleri:
Ateroskleroz atardamarların en yaygın hastalığıdır. Yağ, kolesterol damar durvarı icinde plaklar adı verilen kumelenmeler şeklinde birikir. Bu birikintiler damarlarda yaygın olarak olur ve sonunda damarın normal işlevini bozar. Aterosklerotik damar daha sert olur ve kan akımına engel olur. Zamanla plak kalınlaşır ve kabalaşır.
Bazen plağın uzerini orten damar tabakası yırtılıp, plak icinde yağ hucrelerini bulunduran materyal dolaşıma karışıp daha ilerdeki kucuk damarlarda tıkanıklıklara yol acabilir.
Damar hastalığı nasıl gelişir?
Atardamarlar kan akımının rahatlıkla akmasını sağlayacak ici boş boru şeklinde duz ve esnek dokulardır.
Damar hastalığı atar damarlar icinde yağ birikintilerinden oluşan cizgiler şeklinde başlar. Bu yağ birikintileri damara zarar vermeye başlar. Bu durum nedeni ile bir savunma mekanizması şeklinde damarın kendi hucrelerinin coğalması ve belirli alanlarda birikmesine yol acacak şekilde damar ceşitli kimyasal maddeleri damardan salınır. Bu arada kan dolaşımındaki hucreler damar ic yuzune yapışmaya başlar ve bu hucrelerinde etkisi ile yağ birikintileri, hucre yığılmalarından oluşan damar ic yuzune doğru kabaran aterosklerotik plak oluşur.
Zaman icinde plaklar dahada buyuyup, yaygınlaşır ve damar esnek ve yumuşak ozelliğini yitirip giderek sert bir boru halini alır. Plağın dışı sert, ici ise daha yumuşaktır. Bazen sertleşmiş olan plak dış yuzeyi catlayınca, kanın pıhtılaşmasında gorev alan kan pulcukları (trombositler yada platelets) plağa yapışmaya başlar ve damarın ici daha da daralır. Bu darlık belirli bir dereceye ulaştığında akan kan akımını engellemesi sonucu, damarın beslediği organlarda yada dokularda kansızlık nedeni ile şikayetler başlar.
Darlık cok daha ilerlediğinde ise ic yuzeyde pıhtı oluşup, kan akımı tamamen durur. Bu durum ani olarak gelişmiş ise dokuların ani olumune yani gangrene yol acar ve acil olarak tedavi gerekir. Eğer bu durum belirli bir zaman icinde oluşmuş ise gelişen yan dallar, tıkanıklığın ilerisine canlılığı bir sure daha devam ettirecek olcude kan akımını sağlarlar.
Bu durum karotiste olduğu gibi felc, inme yada kalpte olduğu gibi kalp enfarktusune neden olabilir. Darlık daha da ilerlediğinde ise damardaki kan akımı onemli olcude engellenir ve bu darlığın ilerisindeki dokular kansız kalırlar. Bu durumda bacak damarlarında, kol damarlarında yada ic organ damarlarında kan akımında azalma sonucu dolaşım bozukluğu belirtileri ortaya cıkabilir.
Ateroskleroz damarların tamamını etkilemekle beraber, bazı bolgelerde darlık ve tıkanıklık daha fazla olur. Damarların catallandığı yerler, bacakta uyluktaki femoral atardamar, karında bacaklara giden iliak atardamarlarda ve şeker hastalarında dizaltında ayaklara giden damarlar tıkanır. Bu bolgeler tıkanmaya doğru giderken, bir yandan da bu damarların cevresinden aşağıdaki damarlara doğru yeni ince damarlarda gelişmeye başlar. Bu sayede damarların bazı bolgelerinin tıkandığı ama bu tıkanıklığın ilerisindeki damarların acık olduğu gorulur. Bir bacağa yada dokuya giden butun damarların hepsinin tıkanması ancak ani atardamar tıkanıklığında damarların icinin pıhtı ile dolması durumunda gorulur.
Damardaki tıkanıklık derecesi ve gelişmekte olan yan yolların miktarına bağlı olarak dokuya yada bacaklara giden kan akımının miktarı değişir. Kan akımı belirli bir darlık derecesinden itibaren azalır. İstirahatte dokuların kan ihtiyacı az olduğu icin başlangıcta istirahatte iken bir şikatet olmaz. Sadece kan ihtiyacın arttığı yurumek, koşmak, bayır yada merdiven cıkmak gibi durumlarda sunulan kan miktarı yeterli olmadığında belirtiler oluşur. Daha ileride kan akımı daha da azalır ve istirahatte bile ihtiyacı karşılamaya yetmeyince şikayetler ağırlaşır. Dokunun kan ihtiyacı bir yara durumunda cok artar ve orneğin şeker hastalarında olduğu gibi tıkanıklık varlığında yaralar iyileşemez ve bacağı kaybedecek noktalara olay ilerleyebilir.
Sonuc olarak ateroskleroz tum vucuttaki doku ve organları etkileyebilen bir hastalıktır. Ateroskleroz genetik bir altyapı uzerine şeker hastalığı, sigara, yuksek kan basıncı ve yuksek kan kolesterol ve yağ duzeyi gibi durumların eklenmesi ile gelişmektedir. Aile yakınlarında şahdamarı yada beyin damarı, kalp, bacak damar hastalıkları olan kişiler bu acıdan risk altındadırlar.
Belirtileri:
Damarın onemli bir bolumu tıkanıncaya kadar ateroskleroz bir belirti vermez. Belirtiler aterosklerozun tuttuğu damara gore değişir. Oeneğin kalbi besleyen koroner damarlar tıkanmaya başladığında goğus ağrısı, şah damarlar tıkanırken gecici veya kalıcı felc, bobrek damarları tıkanırken yuksek kan basıncı ve bacak damarları tıkanırken ise yurume ağrısı yada gangerenler gelişebilir.
Tanı:
Ateroskleroz belirtiler oluşuncaya kadar coğu kez tanınmaz. Teşhis icin kullanılan testler aterosklerozun organ tutulumlarını belirlemeye yoneliktir. Bunlar Doppler ile ayak bileği kol basınc indeksi, damarların Doppler ultrasonografi incelemesi, Bilgisayarlı tomografik anjiografi, manyetik rezonans anjiografi, anjiografi ve kalp icin stres testleridir.
Tedavi:
Aterosklerozun tedavisinden amac, hastalığın ilerlemesinin engellenmesi ve geriletilmesidir. Bu amacla ateroskleroz gelişiminde rol alan risk faktorlerinin engellenmesi yada tedavisi yapılmalıdır. Orneğin kan basıncının duşurulmesi, gıdalarla alınan yağ ve kolesterolun azlatılması, kilo kaybı, sigarasız bir yaşam, şeker hastalığı var ise kan şekerinin kontrol altına alınması sağlanmalı ve ayrıca daha aktif ve hareketli bir yaşam teşvik edilmelidir. Kullanılan başlıca ilaclar yağ ve kolestero duşurucu olan kolestiramin, kolestipol, gemfibrozil, statin turevi ilaclardır. Ayrıca kanı sulandıran ilaclar aspirin, clopidogrel ve ticlopidin dir.
Bu tedavi tum ateroskleroz olan hastalara uygulanmalıdır. Eğer hastada belirtiler var ise aterosklerozun tıkadığı o damarı acıcı tedavi uygulamaları anjioplasti, stent, endarterektomi yada bypass gerekli olabilir.
Beklenti ve sonuc:
Aterosklerotik bir hastanın akıbeti bir cok faktore bağlıdır. Hastanın yaşı, tutulan organların durumu, hastanın eşlik eden başka hastalıkları ve ateroskleroz gelişiminde rol alan risk faktorlerinin kontrol altına alınıp alınamadığı gibi durumların hepsi sonuca etkir. Ne yazıkki, bu hastaların onemli bir bolumu ileriki yıllarda aterosklerozun kalp yada beyin damarlarını ilgilendiren hastalıkları nedeni ile olurler. Tum dunyada kalp hastalıkları 1., beyin damarı hastalıkları ise kanserden sonra 3. en yaygın olum nedenidir.
Aterosklerozun neden olduğu başlıca olaylar:
Koroner kalp hastalığı,
Kalp krizi,
Beyin damar hastalıkları sonucu inme, felc
Bobrek ve barsaklar gibi diğer organların damar hastalıkları,
Kol ve bacakların damar hastalıkları
Yapılan bypassların tıkanması