ATEŞLİ HAVALE

Ateşin ani olarak yukselmesi bazı cocuklarda ateşli havale denilen bilinc kaybı, katılaşma ve istem dışı kasılmalara yol acabilir. 6 ay - 7 yaş arasındaki cocukların % 2 ile 4 ‘unde gorulur. Olguların hemen hemen yarısı 1-2 yaşlarındadır. Ateşli havaleye ailevi yatkınlık soz konusu olabilir.

Bir kez ateşli havale gecirmiş olan cocukta tekrar havale gorulme olasılığı % 30 kadardır. Uc yıl hic havale gecirmezse bu sıklık % 10 ‘a iner. 15 dakikadan kısa suren, gun icinde yinelemeyen havale icin “basit ateşli havale” deyimi kullanılır. Cok sayıda ve uzun suren havale nobetleri “kompleks ateşli havale” olarak adlandırılır. Basit ateşli havale hicbir araz bırakmazken, kompleks olgularda ileride sara hastalığı gorulme sıklığı artarak % 9 ‘u bulur.

Ateş ceşitli enfeksiyon hastalıkları ile ilişkili olarak meydana gelebilir. Ateşin yuksek ya da hafif oluşu her zaman hastalığın ciddiyetiyle bağlantılı değildir. Basit bir viral enfeksiyonda yuksek ateş, belirgin boğaz ya da idrar yolu iltihabında hafif ateş gorulebilir. Başlatan faktor her ne olursa olsun ateş, vucudun savunma araclarından birisidir. Mikroplar en iyi doğal vucut sıcaklığı olan 36.5 - 37.5 santigrat derecede urerler. Bağışıklık sitemimiz bir enfeksiyon soz konusu olduğunda beyindeki vucut sıcaklığını duzenleyen merkezin termostat ayarını değiştirerek ısıyı yukseltir. Boylece ideal ureme ortam sıcaklığından yoksun kalan mikro organizmalar istedikleri gibi coğalamazlar. Gorulduğu gibi hafif ateş aslında enfeksiyonla mucadelede başarıyı arttırmaktadır. Yuksek ateş ise istenmeyen bir durumdur. Vucut sıcaklığı gerekli mudahalelerle 39.5 C derecenin altında tutulmalıdır.

Eğer bir bebeğin makattan olculen ateşi 38 dereceden fazla ise, o bebekte yuksek ateş olduğunu kanıtlar. Ancak coğu zaman ateşin yuksekliğinden cok bebeğin genel durumu daha da onemlidir. Ateşi normale yakın ama halsiz, devamlı uyuyan, mama yemek ya da sut icmek istemeyen bir bebek, 39 derece ateşi olmasına rağmen, canlı hareketli, beslenmesini surduren bir bebeğe oranla daha hastadır. Eğer iki aylıktan kucuk bir bebeğin ateşi 38 dereceyi aşarsa doktora goturmek gerekir. İki aylıktan buyuk bebek icin doktora goturme sınırı 39 derece ateştir. Ancak daha duşuk rakamlarda da olsa ateş, uc gunden daha fazla suruyorsa, doktora goturmek gerekecektir.

Yuksek ateşin tehlikeleri nelerdir?
Ateş yukselmesi vucudun savunma mekanizmalarından biridir. Vucutta virus ya da bakteri cinsi bir hastalık etkeni olduğunu ve vucudun buna karşı tepki gosterdiğini kanıtlar. Ateş yukselmesi halinde hastalık etkenleri faaliyetlerini surduremez ya da olurler. Bu nedenle ateş yukselmesi hastanın yararına bir durumdur. Ancak, yuksek ateşin devam etmesi, vucudun hastalığı yenemediğini gosterir. Hastalığın devam etmesi organlarda kalıcı bir bozukluk yaratabileceği icin, mudahale edilmelidir. Doktor, yapacağı muayeneden sonra hastalığı teşhis edecek ve gerekli onlemleri alacaktır. Gerekli tedaviye başlamadan ateşi duşurmek yararlı bir davranış değildir.
Ateşin, savunma sistemi icin yararlı olduğunu belirttim ancak bunun tek istisnası, yuksek ateşle gelen havale nobetidir.

Havale nedir?
Beyin hucrelerinin normal dışı bir aktivite gostermesi sonucu ortaya cıkan, vucuttaki istemsiz kasılmalara, tıp dilinde konvulsiyon, halk arasında da havale adı verilmektedir.

Tipik bir havale nobetinde bebek şuurunu kaybeder, kol ve bacakları kasılır. Birkac saniye sonra, kol ve bacaklarla yuzde ritmik kasılmalar olmaya başlar. Bir sure sonra da butun belirtiler kaybolur.

Havale nobetleri genellikle 6 aylık ile 5 yaş arasındaki cocuklarda olur. Coğu zaman yuksek ateş ile beraberdir. Ancak ateşin yuksekliği ile havale gecirme arasında her zaman bir ilinti yoktur. Yani bazılarında cok yuksek ateşte havale olmazken, bazı bebeklerde daha duşuk ateşlerde bile havaleye rastlanabilir. Cocukların %4-5 inde hayatlarında en az bir kez havaleye rastlanırken, bunların yarısında bir kereden sonra havale gorulmez. Eskiden, havale geciren cocuklarda mutlaka beyin hasarı kalacağı duşunulurken, bunun doğru olmadığı artık anlaşıldı. Onemli olan havalenin kendisi değil, havaleye neden olan hastalıktır. Bu iyi tedavi edilmediği taktirde hasar kalabilir.

Havale sırasında neler yapılmalı?
Havale nobeti anne ve babalar icin korkutucu olabilir. Ancak bilmeniz gereken en onemli şey, havalenin birkac dakika sonra kendiliğinden gececeğidir. Eğer bebeğin ateşi yuke, duşurmek icin, giysilerini cıkartmak, başına ve goğsune ıslak bez koymak, tum vucudu serin su ile ıslatılmış bezlerle silmek yararlıdır. Havale geciren bebekte, kolonya gibi alkollu maddeler kesinlikle kullanılmaz. Ayrıca ateş duşurmek icin su dolu kuvete sokmak da tehlikeli olabilir.

Kusmaya başlarsa, yuzukoyun ya da yan yatırarak kusmuğun nefes borusunu tıkamasını onleyin.
Nefes alması gucleşirse, alt cenesini hareket ettirmeye calışarak nefes almasına yardımcı olun. Coğu insan, havale geciren kişinin dilini ısıracağını ya da yutacağını ve nefes yolunun kapanacağını duşunur. Dil ısırma olursa da cok onemli değildir. Bunu onlemek icin ağzına elinizi ya da başka cisimleri sokmak tehlikeli olabilir.

Eğer nefesi durursa, yapay solunuma başlamayın, kısa bir sure sonra kendiliğinden soluk alıp vermeye başlayacaktır.
Havale nobeti gectikten sonra, bebeğin devamlı doktoru varsa, ona haber verin. Bebeği muayene etmek isteyecektir. Eğer bu doktora ulaşamıyorsanız, bir hastanenin acil kısmına goturun. Yukarıda da belirttiğim gibi, havaleye neden olan hastalık, coğu zaman havaleden daha ciddi sorun yaratır.
Soru: “Cocuğumun ateşi var, ne yapmalıyım?”
Yanıt: Cocuğunuzun uzerinde varsa yorganı kaldırın, kalın giysileri cıkarın. Ateşi 38′in uzerindeyse doktorunuzun onerdiği miktarda “parasetamol” şurubu icirin. İcemiyorsa fitil de kullanabilirsiniz. Ateş duşerken terleme ile sıvı kaybı meydana geldiğinden sık sık su vermeyi ihmal etmeyin. Islak ic camaşırlarını değiştirin. Ateş 39.5′in uzerindeyse anlatılanlara ek olarak cocuğunuzu tamamen soyun, yatağına bir havlu serin, uzerine yatırın. Islak bir sunger ya da bezle alın, boyun, koltuk altları, bacak araları ve buklum yerlerini sık sık silin. Bu iş icin buzlu, kolonyalı, sirkeli değil sadece ılık su kullanın. Yarım saat icinde ateş duşmezse doktorunuzla goruşun ya da hastaneye başvurun. Hastalığın nedenine yonelik tedavi gerekliliği (antibiyotik vb) mutlaka hekim tarafından verilmesi gereken bir karardır.
Soru: “Ateşi duşurmek icin ASPİRİN verebilir miyim?”
Yanıt: Aslında kesinlikle aspirin kullanmayın demek mumkun değildir. Ancak cocuğunuz “viral enfeksiyon” orneğin grip, kızamık ya da su ciceği geciriyorsa aspirin kullanıldığında cok nadir olarak “Reye sendromu” sorunuyla karşı karşıya kalınabilir. Reye Sendromu karaciğer hasarı ile seyreden bir hastalık tablosudur. Tek nedeni aspirin kullanımı değildir. Ama viral enfeksiyonlarda aspirin kullanılan olgularda sıklığının arttığına dair yayınlar vardır. Aniden ateşi yukselmiş bir cocukta etken viral midir değil midir diye araştırmaya coğu kez zaman olmayacağı icin aspirin yerine parasetamol kullanmak daha guvenli bir secenek olmaktadır.
Soru: “Cocuğum havale gecirirken, ne yapmalıyım?”
Yanıt: Yaptığınız tum mudahalelere rağmen cocuğunuz gozlerini bir noktaya dikip sizinle iletişimini kaybeder, ağzı kopurur, vucudunda kasılmalar meydana gelirse ilk yapılacak şey paniğe kapılmamaktır. Onu hemen yere yatırın, ayıltmaya calışmayın, sağa sola koşup yalnız bırakmayın, yanında durun. Kusarsa govdesini ve başını bir yana cevirin. Dişlerinin arasına elinizi ya da bir cismi sokuşturmaya calışmayın, zorlamayın. Eğer kendiliğinden aralanmış ise bukulmuş bir kumaşı araya hafifce sokabilirsiniz. Bu uygulamada amac dilin ısırılmasını onlemektir. Tekrar ediyorum bir şey sokmak icin zorlamak yok!
Havale bir kac dakika icinde kendiliğinden duracaktır. Sabırla bekleyin (bu bekleyiş insana saatler geciyor hissini veriyor olsa da) .. Havale geciren cocuğu kapıp soğuk duşun altına sokmayın. Siz duş yaptırsanız da yaptırmasanız da havale duracaktır. Havale durduktan sonra doktorunuza baş vurun. O gereken tedaviyi duzenleyecektir. Eğer havale durmuyorsa vakit yitirmeden acil servisi olan bir hastaneye gotururun.
Soru: “Hastanede neler yapılıyor?”
Yanıt: Hastanede cocuğunuzun solunum yolları aspirator denilen aletle temizlenecek, oksijen solutulacak, makatından iceriye havale durdurucu madde (diazepam, klonazepam) verilirken bir yandan serum takılacaktır. Havale bu şekilde de sona ermezse damar yolundan havale durdurucu maddeler verilebilir. Cocuğunuz bir sure gozlem altında tutularak gerekli incelemeler yapılacaktır. Ateşin nedeni saptandıktan sonra asıl nedene yonelik tedaviler duzenlenecektir. Kompleks ateşli havale geciren cocuklara uzunca bir sure (6 ay-2 yıl) havale onleyici ilac kullanılması gerekebilir.