Sporun zihin ve fizik yapıyı geliştirmekte olduğu her gecen gun daha iyi anlaşılmaktadır.

Bununla birlikte, bu yeni uğraşıda egzersize katılan kişiler organizmalarınrn toleransları ustune cıkabilmektedir. Yeterince on hazırfık yapmadan egzersizlerde aşırı zorlamalar dikkatin azalmasına, kazalara ve sakatlıklara. yol acabilir.
Sakatlanmanın daha ciddi boyutlara cıkmasını onlemek bakımından ilk yardım uygulamaları buyuk onem taşımaktadır.

Bu gibi durumlarda son karar her zaman hekimin sorumluluğu altındadır. Ancak hekimin hastaya ulaşıp yardımcı olmasına kadar gececek sure icinde ilk yardımın yapılması kacınılmaz bir zorunluluktur.

Bu guncel kitapcık en sık gorulen bazı spor sakatlıklarının nedenlerini, tanıyla ilgili bazı temel bilgileri, ilk yardım uygulamalarını ve onlemler konusunda onerileri icermektedir.

Kitapcık uygun boyutlan ile her spor cantasında bulunabilir.

Oncelikle onlemlerle ilgili bilgileri incelemenizi oneririz. Kitapcığın cantanızda bulunması gerekli durumlarda anında başvurmanızı sağlayabilecektir.


AŞİL TENDİNİTİSİ
Nedeni: Baldır kaslannın kramp yada spazmlara neden olacak derecede aşırı zorlanması.

Ozel Bulgular: Topuğun usi kısmında uzun suren ağrılar.

İlk Yardım: Ağrılı tarafı tesbit edin (orn. bandaj ile) ve zorlamadan kacının. İlgili uzmana danışın. (Tercihan Ortopedi-Travmatoloji veya Fizik tedavi, rehabilitasyon).

Ek Uygulamalar: Baldır kaslarına masaj. Topuğun ayakkabı icine konacak bir parca i!e yukseltilmesi (Bu, aşil tendonuna binen yuku azaltıp iyileşmeyi hıziandıracaktır. Bir gel surulerek belirtiler gerilinceya kadar tedaviye devam edilir.

Tedavi Sonrası: Baldır kasları icin gerdirme egzersizleri. Antranmanlardan sonra tendon ve cevresine buz ile soğuk uygulama

Onlem: Beslenme ile uygun Magnezyum alınması sorunlara karşı ontemlerden birisi olabilecektir

AŞİL TENDONU KOPMASI
Nedeni: Koordine olmayan kas gerilmesi (ic travma) veya direk fizikseletki (ic travma) ile ani ve aşırı zorlama.

Ozel Bulgular: Diz-dirsek pozisyonunda, her iki ayak muayene masası kenarında serbest olarak sarkarken, baldır kavrama testinde sağlam tarafta ayak parmaklarında kopan tarafta hareket yoktur. Tendon uzerinde (bir parmak kadar genişlikte) bir cukur izlenir.


Ek Uygulamalar: Mutlaka cerrahi onarım gereklidir. Kısa stireli olarak operasyona kadar alcılı tesbit yapılabilir.

İlk Yardım: Eklem fonksiyonunu korumak icin erken donemde egzersizlere başlanmalıdır. Duzenli olarak gel uygulanması onerilir.

Tedavi Sonrasr: Yetkili uzman gozleminde gerdirme egzersizleri yapılmalıciır. Zedeli bolgeye herhangi bir zorlanmadan sonra buz ile soğuk uygulanmalıdır. gel surulmeye devam edilir.

Onlem Zedelenen bolgede oluşan yeni doku koordine olmayan kas kasılnıalarına yol acabileceği icin aşırı yuklenmelerden sakırımalıdır.

AŞİL TENDONU ZORLANMASI (CEKMESI)
Nedeni: Ani ve kuvvetli zorlanma veya direk fiziksel travma.

Ozel Belirtiler: Egzersiz sırasında topuk ve tendon bolgesinde hareketi engelleyici tipte deliniyor hissi veren ağrı.

Ek Uygulamalar Destekleyici bandaj kullanılmalı ve duzenli olarak gel uygulanmalıdır.

Tedavi Sonrası Baldır kasları icin gerdirme egzersizleri yapılmalıdır.

Onlem Kas oluşumlarının korunması icin dulzenli olarak Magnezyum preparatlarının alınması onerilmektedir.

BAĞ ZEDELENMELERİ
Nedeni: Eklemi doğal sınırları otesinde harekete zorlayan harhangi bir kuwet bağ zedelenmesine yol acabilir.

Ozel Belirtiler: Etkilenen eklemde ağrı, fonksiyon bozukluğu ve eklem ici kanamaya ve sıvı artışına bağlı olarak şişme.

İlk Uygulamalar: gel ile birlikte soğuk (buz) uygulama. Eklemin başkaca bir zorlanmaya maruz kalmaması icin bandajlama. Ciddi durumlarda hekime başvurulmalıdır.

Ek Uygulamalar: Sakatlığın ciddiyet derecesine bağlı olarak gecici bir sure icin sportif aktivitelerden uzak kalınmalı. llgili uzman bu siireyi saptamada onerilerde bulunacaktır. Destekleyici bandaj kullanılmalı ve duzenli olarak gel uygulanmalıdır.

Tedavi Sonrası: Ikinci bir zedelenmeye karşı onleyici olarak eklem fonksiyonunu sağlamak amacıyla egzersizlere mumkun olduğu kadar erken başlanmalıdır.


SU TOPLAMASI
Nedeni: Ayakkabı ya da diğer spor malzemelerinin deri uzerine yaptığı baskı ya da tahriş.

Ozel Bulgular: Derinin dış tabakasının altında sıvı birikimi ile birlikte ust tabakanın ayrılması.

İlk Uygulamalar: Su toplanması durumunda sıvı boşaltılmalı bolge dezenfekte edilmeli ve etkılenen alan hava gecişi sağlanacak şekilde pansuman yapılmalıdır.

Onlem: Ayakkabılann icini ve giyilen corapların dışını hafifce sabunlamak veya ayakkabıların deri kısımlarının ic kısmına yumuşatrcı yağ surmek yararlı sonuclar vermektedir. Ellerdeki su toplaması uygun eldiven giyerek onlenebılir.

KIRIKLAR
Nedeni: Dış kokenli fiziksel etmenler, duşme ya da carpışmalar.

Ozel Bulgular: Kırık olan tarafta yuklenme kapasitesi yitimi ve hareket sınırlılığı. Kırık bolgesinde gorulebilecek ya da elle muayenede farkedilebilecek değişiklikler (şekil bozukluğu gibi) Bolgesel kanamaya bağlı olarak belirgin bir şişme dokunma ve hareketlerle birlikte şiddetli ağrı.


İlk Uygulamalar: En uygun malzeme ile kırığın tesbit edilmesi (atelleme) gerekmektedir. Ancak kırık uclarının yanaştırılması (reduksiyon) yapılmaya calışılmamalı ve en kısa sure icinde ilgili uzmana başvurulmafıdır. Bu arada kırık bolgesine soğuk uygulanabilir ve ağızdan ağrı kesiciler verilebilir. Uzman hekimin reduksiyonunu takiben kırığın iyileşmesi icin alcılı tesbit yapılır.

Tedavi Sonrası: Kas kitlesi ve kuvvetin azalmasını engellemek icin sistemli olarak , egzersizler yapılmalıdır. , Yuk taşıyan taraf ve bolgelerde odem oluşumunu engellemek icin gunde birkac kez gel uygulanmalıdır.

KASIK ZORLANMASI
Nedeni: Spora katılım oncesi yetersiz ısınma ve gerdirme sonucu uyluğun ic kısmındaki kas ve tendonlann aşırı zorlanması.

Ozel Bulgulaı: Uyluğun ust ve ic kısmında şiddeti gittikce artan ağrı.

İlk Uygulamalar: Etkilenen bolgeye 20 dakika kadar buz uygulanır ve baskılı bandaj yapılır.

Tedavi Sonrası: 3 gun icinde gerdirme-gevşetme egzersizlerine başlanabilir. Kasık bolgesine duzenli olarak gel uygulanır. Gerdirme -gevşetme egzersizleri ağrısız olarak yapılmaya başlandığında tedricen koşu iceren calışmalara gecilebilir. Eğer ağrı hisedilirse egzersizlere devam edilmeli ve ara verilmelidir.

Onlem: Antrenman ya da yarışmalar oncesinde uyluk ve kasık bolgesinde kasların uygun bir şekılde ısıtılması ve gerdirme egzersizlerinin yayılması onlem acısından onemlidir.

DİZ EKLEMLERI KIKIRDAK ZEDELENMELERİ
Nedeni: Yerde sabit ve diz bukulu durumdayken ic ya da dış kuvvetlerin etkisiyle diz ekleminin zorlanması.

Ozel Bulgular: Dizin bukulme ve donme hareketlerinde eklem bolgesinde ağrı duyulur. Ağrı nedeniyle dizin tam olarak gerilme pozisyonuna gelmesi hemen hemen imkansızdır.

İlk Uygulamalar: Diz cevresine gel uygulanır. Buz ile soğuk-baskılı bandaj yapılır. Zaman kaybetmeden hekime başvurulmalıdır. Bu tip sakatlıklar genellikle operator gerektiren durumlardandır.

Tedavi Sonrası: Operasyon sonrası uygun bir şekilde planlanmış kassal egzersiz programıyla dizin kuvvet desteği sağlanmalıdır. Duzenli alarak gel uygulanmalıdır. Operasyondan 6 hafta sonra yumuşak bir' zeminde hafif koşu antrenmanlarına başlanabilir.


KAS LİFİ KOPMASI (YIRTIĞI)
Nedeni: Yetersiz kondusyonlanma, antrenman ve yarışmalar oncesi yetersiz ısınma ve gerdirme hareketleri.

Ozel Bulgular: Egzersizler sırasında batıcı ya da kesici tipte ağrı. Genellikle damar dışına kan sızmasına bağlı olarak morarma gorulebilir.

İlk Uygulamalar: En az 20 dakika sureyle buz (soğuk) uygulama.

Ek Uygulamalar: 2-3 gun sureyle baskılı bandaj ve gunde birkac kez gel uygulanır.

Tedavi sonrası: Sakatlığın ciddiyetine gore karar verilmek uzere, zedelenmeden 72 saat kadar sonra aktif hareketlere ve gerdirme egzersizlerine başlanabilir.

Onlem: Antrenman ve yarışmalar oncesinde kasların uygun bir şekilde ısıtılması ve gerdirme egzersizlerinin yapılması.

EGZERSIZ SONRASI KAS SERTLİĞİ, YORGUNLUK
Nedeni: Uygun olmayan antrenman rejimi, kasların aşırı kullanımı, bazı minerallerin yetersizliği.

Ozel Bulgular: Kısa sureli kas ağrıları ve yorgunluk.

İlk Uygulamalar: Etkilenen kas gruplarının gerdirme egzersizleri ile gevşetilmesi. Sıcak-ıslak uygulamalar (sıcak duş ve banyo). Gel uygulaması.


Onlem: Yeterince Magnezyum alımına dikkat edilmesi. Antrenman planlamasında yuklenmelerin tedrici olarak arttırılması prensibine dikkatle uyulmalıdır. Antrenman ve yarışmalar oncesinde uygun ısınma ve gerdirme egzersizleriyle kaslar yuklenmeye hazırlanmalı. Bu uygulama en azından 20 dakika kadar surmelidir.

KAS EZİLMELERİ
Nedeni: Sert bir cisime ya da sakattanmaya yol acabilecek bir baskının kasta bolgesel olarak bir doku butunluğu bozukluğu yaratması.

Ozel Bulgular: Bazı durumlarda damar dışına sıvı sızmasına bağlı olarak morarma gorulebilir.

İlk Uygulamalar: Gel ve soğuk-baskılı bandaj ile 48 saat tedavi yapılır.

Ek Uygulamalar: Gel ile bandajlama, gunde 2-3 kez yapılır. Tedavi Sonrası ağrının şiddeti azaldığında egzersizlere başlanır. (Basamakiarda inip cıkma veya yuzme gibi).

KAS ZORLANMALARI (CEKMELERİ)
Nedeni: Tek bir kas grubunun gerilebiime sınırından daha fazla zorlanması. Yetersiz kondusyon. Antrenman ve gerdirmelerinin uygun olarak yapılmaması. Magnezyum alımında yetersizlik.

Ozel Bulgular: Ani zorlanmalarda kas ağrıları. İfk Uygulamalaw Sportif aktivitelerden gecici olarak uzak kalınmalıdır. REPARIL-GEL ve so~uk uygulamalar yapılmalıdı~.

Ek Uygulamalaı: Kas gruplarına gunde bi~kac kez REPARIL-GEL uygulanabilir. Baskılı bandaj iyileşmeyi hızlandırabili~. Sonraki birkac gun icinde ise zedelenen kas mumkun olduğunca sık gerdirme egzersizleriyle esnetilmeye, yumuşatılmaya calışılmalıdır.

Tedavi Sonrası: Mafif koşular ve jogging yapılmaya başlanır. Ilk birkac gun icinde masaj yapılmamalıdır.

Onlem: Antrenman ve yarışmalar oncesinde kasların uy~un ısınma ve gerdirme egzersizlerının yapılması onlem acısından buyuk onem taşımaktadır.


SIYRIK VE KESİKLER
Nedeni: Genellikle duşmelere bağlı olarak deride ortaya cıkan yuzeysel zedelenmeler.

Ozel Bulgular: Etkilenen alanda ağrı ve kızarıklık. Bazı durumlarda hafif kanama.

İlk Uygulamalar: Alkol icermeyen dezenfekten sıvı ile yara temizlenmelidir. Hava akımına izin verecek bir malzeme ile yara pansumanı yapılır.

Uyarı: Deride doku butunluğunun bozulduğu butun durumlarda tetanoza karşı onlem alınmalıdır. Hastanın tetanoza karşı daha onceki bağışıklık durumuna gore kararlaştırılır (orn. aşılama ya da serum gibi).

CIKlKLAR
Nedeni: Dış kokenli bir fiziksel kuvvet uygulaması sonucunda eklemi oluşturan kemik uclarının normal pozisyonları dışında yer değiştirmeleri.

Ozel Bulgular: Etkilenen eklem bolgesinde ağrı.

İlk Uygulamalar: Soğuk ve baskılı bandaj uygulanıp cıkan eklem hareketsizleştirilmelidir (Atelleme). Derhal ilgili hekime başvurulmalıdır.

Uyan: Hicbir zaman cıkığı yerine koymayı denemeyiniz. Bilincsiz zorlamalarda kemik cevresindekı yumuşak dokuların, damar ve tendonların zedelenme olasılığı vardır.

Ek Uygulamalar: Ağrı sınırını aşmadan yapılan eklem hareketleri, etkilenen bolgeye hafif masaj fizyoterapi egzersızleri ve gunde birkac defa gel uygulama oneriler arasındadır.


BURKULMALAR
Nedeni: Bir eklem ic ya da dış kokenli bir fiziksel etken tarafından normal hareket sınırlarının otesinde zorlandığında eklemin bağları aşırı gerilebilir veya kopabilir.

Ozel Bulgular: Oldukca kısa bir sure icinde eklem cevresinde şişme ortaya cıkar. Damar zedelenmesi nedeniyle eklem cevresinde ve icinde kanama olabilir.

İlk Uygulamalar: Yeterli sure ve sıklıkla buz ve soğuk uygulanmalıdır (genellikle 1/2 -1 saat ara ile 8 -10 dakika kadar ve 48 - 72 saat boyunca). Gel surulur ve baskılı bandaj yapılır. Burkulan tarafta (orn. ayak bileği burkulması ise) bacak yuksekte tutulur (elevasyon) ve yer cekimi etkisinden yararlanılarak şişme engellenmeye calışılır.

Uyarı: Sıcak duş alınmaması ve bolgeye sıcak uygulanmaması aynca ılgili hekime danışılması onerilmektedir.

Tedavi Sonrası: Ağrı azaldığında ve bolgedeki morarma duzeldiğinde eklem fonksiyonunu korumak icin aktif egzersizlere başlanmalı ve atrenmanlar tedricen arttırılmalıdır.

Onlem: Kassal kuvvet yetersizliği olan, bağ zayıflığı bulunan eklemler atrenman ve yarışmalar oncesinde bandajla desteklenmelidir.

SAKATLIK SONRASI SPORA DONUŞ VE YENİDEN KONDUSYONLANMA

Spor sakatlıklarından korunmanın en onemli ogesi hic şuphesiz, yeterli fiziksel uygunluğu geliştirecek şekilde atrenman planlanması yapmaktır. Bu prensip hem boş zamaniarını değerlendirmek icin egzersiz yapan amatorler hem de yuksek performans sporcuları icin gecerlidir.

Sakatlığın ya da operasyonun ardından rehabilitasyonun uygun yapılması da son derece onem taşımaktadır. Antrenmana cok erken başlamak ya da her ne pahasına olursa olsun fiziksel uygunluğa cok kısa sure icinde ulaşmaya calışmak sakatlıkların tekrarlanmasına yol acabilir. Bu durum ise ciddi, hatta kalıcı bir bozukluk riski anlamına gelmektedir. Daha kotusu sporu tamamen bırakmak gerekebilir.

Bircok durumda bu tip sorunların oncelikle sakatlık ya da operasyona bağlı olmadığı ve sakatlanmanın ardından spora ve aktivitelere erken donuşe bağlı olduğu belirtilmektedir.

Organizmaya genel kondusyonu tekrar kazandırmak sakatlık geciren tarafın ozel olarak kuvvetlendirilmesi kadar onem taşımaktadır.

Aşağıdaki temel prensipler katiyen unutulmamalıdır:

Kalıcı bir sakatlıktan sakınmak istiyorsanız ağrı'ya bir uyarı sinyali olarak onem veriniz.

Sakatlık durumu ile ilgili olarak herhangi bir konuda şupheniz, endişeniz varsa hekim, fizyoterapist, masor ya da deneyimli bir kimse olarak antrenorunuze danışmaktan cekinmeyin. Bu ekip sakatlırınız icin ozel bir antrenman programını bireysel durumunuza gore planlayacaktır.

Hasta yapılan programı uygulamalı ve sonuclarını değerlendirip ilgililerle tartışmalıdır.

Genelllikle az sıklıkla yapılan duşuk şiddetteki yuklenmeler tercih edilmelidir. Burada anahtar cumle "Egzersizlere erken başlamalı ancak yuku tedricen arttınlmalıdır" olmalıdır.

Sakatlık sonrası başarının yalnızca kuvvet antremantarıyla değil sabırla ve duzenli olarak yapılan rehabilitasyon uygulamalarıyla elde edilebileceğini hatırlayınız.