Bağımlılık

Bağımlılık, kişinin kullandığı madde ustunde kontrolunu kaybetmesi ve onsuz bir yaşam surememeye başlamasıdır. Madde bağımlılığı, gunumuzde hemen hemen butun dunyayı saran ve etkisini gittikce arttıran sosyal ve tıbbi bir problemdir. Toplumlar madde bağımlılığını geleneksel olarak ahlaki ve yasal bir problem olarak gormuşler ve bu problemi bağımlı olan (orneğin alkolik) kişinin kendi sorumluluğu ya da şanssızlığı olarak değerlendirmişlerdir. Ayrıca tıp cevrelerine de madde bağımlılığının etkin tedavisinin olmadığı şeklinde bir on yargı yerleşmiştir. Oysa artık gunumuzde modern anlayışa sahip toplumlar bilimsel verilere dayanarak bağımlılığı, biyofizyolojik temelleri olan kronik tekrarlayıcı bir tıbbi hastalık olarak gormektedirler.
Sadece bireyi değil butun toplumu hem ekonomik hem de sosyal acıdan giderek daha fazla etkileyen bu probleme biyopsikososyal cozumler bulunması gerekiyor. Bu hizmetin geliştirilmesi ve sunulmasında tıp mesleği merkezi bir rol oynamaktadır. Bir cok araştırma gostermiştir ki madde bağımlılığının tedavisi en az şeker hastalığı, yuksek tansiyon gibi diğer kronik hastalıkların tedavileri kadar başarılıdır ve bu tedavi icin yapılan harcama, madde kullanımının yol actığı buyuk ekonomik ve sosyal kayıpların yanında cok kucuktur.
▲
Bağımlılık yapan maddeler nelerdir?

• Alkol
• Sigara
• Esrar (Cannabis)
• Ucucu Maddeler
• Nitrit inhalanlar(Poppers)
• Eroin
• Morfin
• Ketamin
• Meskalin (kaktus)
• Metamfetamin
• Steroidler
• Kokain
• Ecstasy
• Rohypnol (Roche)
• LSD
• GHB
• Ice (Amfetaminin saf bir bicimidir)
• Crack
• Fensiklidin (PCP)
• Ritalin
• Mantar (Psylocibin)
• İnternet ve bilgisayar

Bağımlılık yavaş yavaş, sinsice gelişir. Kişi genelde bağımlı olduğunun farkına varmaz.
▲
Bağımlılık kriterleri (olcutleri) nelerdir?

Bağımlılığın ceşitli olcutleri vardır. Buna gore aşağıda yer alanlardan sadece ucu bağımlılık tanısı koymak icin yeterlidir.

1. Madde kesildiğinde ya da azaltıldığında yoksunluk belirtilerinin ortaya cıkması.
2. Madde kullanımını denetlemek ya da bırakmak icin yapılan ama boşa cıkan surekli cabalar.
3. Maddeyi sağlamak, kullanmak ya da bırakmak icin buyuk zaman harcamak.
4. Madde kullanımı nedeni ile sosyal, mesleki ve kişisel etkinliklerin azalması ya da tamamen bırakılması.
5. Maddenin tasarlandığından daha uzun ve yuksek miktarlarda alınması.
6. Fiziksel ya da ruhsal sorunların ortaya cıkmasına ya da artmasına rağmen madde kullanımını surdurmek.
▲
Nasıl bağımlı olunur?

Herkes bağımlı olabilir. Madde kullanımı kişinin biyolojik yapısında zamanla değişikliklere yol acar ve ara sıra da olsa kullanan kişinin bundan kacınması mumkun değildir. Kişiler ilk başta ‘’Ben kontrol edebilirim” duşuncesiyle başlar, daha sonra bağımlı hale gelir. İnsanlar madde kullanımına genelde ara sıra kullanarak başlarlar. İlerleyen donemlerde daha onceki yaşadıkları etkiyi elde etmek icin her seferinde kullandıkları miktarı arttırmak durumunda kalır. Bu durum madde talebinin artması anlamına gelir ki bu da bağımlılığa goturen yoldur. Aralıklı da olsa uzun sure kullanım mutlaka bireyin ruhsal ve kimyasal yapısında değişikliklere yol acar.
▲
Fiziksel ve ruhsal bağımlılık

Bağımlılık uzun zaman ruhsal ve fiziksel bağımlılık olarak ikiye ayrılmıştır: Fiziksel bağımlılık; maddenin varlığına karşı duyulan fizyolojik bir istektir. Beden uyuşturucu maddeye karşı uyum geliştirir. Madde alınmadığı zaman ortaya bazı belirtiler cıkar. Cunku bedenin bulduğu fizyolojik uyum bozulmuştur. Kendini yeni duruma gore ayarlamak zorundadır. İşte bu donemde belirtiler gozlenir. Ruhsal bağımlılık; alışkanlık, itiyat gibi diğer bazı terimler ile de acıklanır. Kişinin duygusal ya da kişilik yapısı gereği, gereksinimlerini karşılamak amacı ile o maddeye duşkunluğu biciminde tanımlanabilir. Ruhsal bağımlılıkta madde alındığında doyum, rahatlama ve haz meydana gelir.
Ancak gunumuzde bu iki tanım birbirinden ayrılmamaktadır. Cunku kişide hem ruhsal, hem de fiziksel bağımlılık aynı anda gorulebilir. Pratikte de bunun bir yararı yoktur. Fiziksel bağımlılık kısa bir sure icinde sonlanabilir. Ancak asıl sorun ruhsal bağımlılığın sonlandırılmasıdır. Bu daha uzun bir surec ve caba gerektiren bir durumdur.
▲
Bağımlılık kontrol edilebilir mi?

Bağımlı olan kişilerin buyuk coğunluğu “kontrol edebileceği” inancı ile madde kullanmaya başlamıştır. Hicbir zaman bağımlı olabileceğini duşunmemiştir. Amac ara sıra kullanmaktır. Ancak sonucta kişi bağımlı hale gelir. Cunku bağımlılık madde kullanımının kacınılmaz sonucudur. Kişi bağımlı olduğunun farkına varamaz. Farkına vardığı zaman ise cok gectir.
▲
Kac kez madde kullanınca bağımlı olunur?

İnsanda madde kullanmaya başladıktan ne kadar sonra bağımlılık gelişeceğine ilişkin yeterli veri elimizde yoktur. Bağımlılık gelişme riski kullanılan madde cinsine, maddenin saflığına, kullanılan kişinin fiziksel ve ruhsal yapısına gore değişir. Bağımlılık yapan maddelerin psikolojik etkileri cok yoğundur. Bu nedenle bir kez kullanım bile sorun yaratabilir. Orneğin kokain bir kez kullanıldıktan ve etkisi gectikten sonra 15-16 saat sure ile istenmeyen ruhsal etkilere neden olur. Katkı maddeleri ile fazla karıştırılmamış eroin, ilk kullanımdan sonra bile bağımlılık yapabilir. Bu nedenle bu maddelerin bir kez kullanılması bile sakıncalı yaratır ve bağımlılık riski vardır.

Bağımlılık iyileşmez, duzelir!

İnsan bir kez bağımlı oldu mu artık bir daha tam olarak bu bağımlılıktan kurtulamaz. Ancak bu demek değildir ki, bağımlılık duzelmez. Bağımlılık duzelir ancak iyileşmez. Kişi madde kullanmadığı surece iyidir, bir sorunu yoktur. Ancak madde kullandığı andan itibaren bağımlılık sorunu derhal canlanır ve her şey yeniden başlar. Orneğin alkol bağımlıları duzeldikten sonra her zaman arada sırada bir icmenin hayali ile yaşarlar. Ancak bu hayalin gercekleşmesi mumkun değildir. Cunku bir kez alkol aldıktan sonra kısa bir sure icinde gene butun gun icmeye başlarlar.


Bağımlılıkla ilgili risk faktorleri nelerdir?

Aile ile ilgili risk faktorleri
1. Anne ve baba desteğinin az olması
2. Anne ya da babada alkol kullanımı
3. Anne ve babanın, gencin alkol kullanımına fazla toleranslı bir tutum icinde olması
4. Anne ve babanın cocuk ile ilişkilerinin kalitesi (ayrılan vaktin uzunluğundan cok, bu vaktin nasıl değerlendirildiği onemlidir)
5. Tutarsız disiplin (anne ve babadan birinin yasakladığına, diğerinin izin vermesi ya da farklı zamanlarda aynı ebeveyin farklı tutumlar sergilemesi)
6. Anne ve babanın cocuğun aktivitelerine ilgisizliği
7. Başarının odullendirilmeyişi, sucluluk duygusu uyandırmanın eğitim metodu olarak kullanılması
8. Cevrenin gercekci olmayan beklentileri (cok başarı beklenmesi ve bu nedenle mevcut başarının takdir edilmeyişi gibi)
9. Cocuğun okuldan sonra kendi kendine bakması

Sosyal risk faktorleri
1. Yaşam stresleri (goc, işsizlik gibi)
2. Alkol kullanan arkadaş gurupları icinde olmak
3. Duşuk sosyoekonomik duzey
4. Okul donemi icinde calışma
5. Cinsel ya da fiziksel taciz yaşama

Kişilikle ilgili risk faktorleri
1. Davranış bozuklukları
2. Sosyal değerlere yabancılık
3. Heyecanlı, durtusel, asi, kotumser kişilik yapıları
4. Agresif kişilik yapısı
5. Dışarıdan kolay etkilenme
6. Baş etme mekanizmalarının kotu olması
7. Kendini kontrol etme yeteneğinin az olması
8. Kendine guvenin az olması
9. Girişkenliğin az olması

Genetik faktorler
Ozellikle alkol bağımlılığı genetik yatkınlıkla yakından ilişkilidir. Alkolizme yatkınlık, alkole dayanıklılık şeklinde nesilden nesile aktarılmaktadır. Ozellikle babası ya da erkek kardeşinin alkol problemi olan erkekler sosyal icicilikten bile sakınmalı, alkolden tamamen uzak kalmalıdırlar.

Bedensel etkiler
1. Mide ulseri ve gastrit
2. Karaciğerde buyume, yağlanma ve siroz
3. Damar sertliği ve yuksek tansiyon(sadece cok duşuk miktarlarda kanın damarlarında genişleme etkisine yol acar)
4. Beslenme bozukluğu
5. Kaslarda zayıflama
6. Sinir hucrelerinde harabiyet

Ruhsal etkiler
1. Uykusuzluk
2. Depresyon
3. Cinsel işlev bozuklukları (sertleşme sorunu, boşalma gecikmesi ve ya engellenmesi. Alkol sadece utanma duygusunu kaldırdığı icin cinsel olarak daha rahat davranmayı sağlar)
4. Bunama
5. Bağımlılık

Komplikasyonlar
Sosyal: Boşanma, terk edilme, iş sorunları, devamsızlık, ev-iş-trafik kazaları, adli problemler.

Yoksunluk: Kişi alkol almayı bıraktığında yoksunluk belirtileri ortaya cıkar. Bu belirtiler aşırı terleme, titreme, nabzın 100’un ustune cıkması, uykusuzluk, bulantı, kusma, alkolu bıraktıktan sonraki 1-2 gun icinde halusinasyonlar, epileptik nobetler, anksiyete, psikomotor ajitasyon şeklinde seyreder. Uzun sure fazla miktarda alkol alan kişilerde alkolu kestikten 2-3 gun sonra ortaya cıkabilen, Deliryum Tremens denilen ve olum riski taşıyan bir tablo oluşabilir. Bilinc ve konsantrasyon bozukluğu, gorsel halusinasyonlar (gercekte var olmayan şeylerin gorulmesi), bulunduğu zamanı ve yeri karıştırma ile kendini belli eder. Hızlı başlayıp dalgalı bir seyir gosterir.

En sık eşlik eden psikiyatrik bozukluklar
Major Depresyon: Alkol bağımlılarının %30-50’sinde gorulur.
Anksiyete bozuklukları: %30 sıklıktadır. Erkeklerde sosyal fobi, Kadınlarda agorofobi sıktır.
İki uclu duygudurum bozukluğu (manik depresif vb).
Diğer madde bağımlılıkları: Başta sigara olmak uzere esrar gibi.
Kişilik Bozuklukları: Antisosyal ve sınırda kişilik bozuklukları.

Sonuclar
Kronik alkolizmin, fiziksel ve psikolojik olumsuz etkileri cok fazladır. Surekli icki icen kişilerde coğunlukla, karaciğer tahribi, kardiyomiyopati (kalp buyumesi), anemi (kansızlık), yuksek tansiyon, trombositopeni (pıhtılaşma sağlayan hucrelerde azalma), miyopati (kas yıkımı), kanser, teratojenite (anne karnındaki bebekte anormallikler), pankreas iltihabı, zature, merkezi sinir sistemi bozuklukları, bunama gibi sorunlar gorulur. Alkol kullanımına bağlı diğer rahatsızlıklar ise iştah kaybı, vitamin yetersizliği, enfeksiyon, iktidarsızlık ve sindirim bozukluğudur. Alkol bağımlılarının %30-50’sinde major depresyon gorulur. Anksiyete bozuklukları, erkeklerde sosyal fobi, kadınlarda agorafobi sıktır. İki uclu duygu durum bozukluğu (manik depresif) da gozlemlenir. Başta sigara ve esrar olmak uzere diğer uyuşturucu madde bağımlılıkları ve kişilik bozuklukları (antisosyal ya da sınırda kişilik bozuklukları) ortaya cıkmaktadır. Alkol tuketimi ne kadar artarsa olumcul hastalık riski de o kadar artar. Alkoliklerde, genc yaşta olum oranı hic de azımsanmayacak kadar yuksektir.


Alıntı