Ellerimiz dış dunya ile olan bağlantılarımız-dır. Gunluk ihtiyaclarımızı karşılarken, bir iş yaparken ellerimizi kullanırız. Vucudum uza, solunum mekanizması dışında aldığımız her şey ellerimiz vasıtasıyla girer. Gunluk hayatımızda ellerimizi kullanmadığımız bir saha yok gibidir.

Vucudumuzun fonksiyonlarını tam ve sağlıklı yapabilmesi icin, calışma duzenini bozucu zararlıların vucudumuza girmemesi gerekir. Giren her zararlının faaliyeti, kaynak-taşıyıcı-vucut ucgeni icinde cereyan eder. Ellerimiz bazen hem kaynak, hem de taşıyıcı olur. Kaynak ve taşıyıcının temiz tutulması, zararlı, hastalık yapıcı Âmillerin bedenimize verecekleri zararı onler.

Kirli ve atıkların olduğu zeminlerde, cıplak gozle goremediğimiz canlılar vardır. Cevreden ellerimiz vasıtasıyla vucudumuza giren bu kucuk canlılar hastalık yaparlar. Cevreden bağırsak kurtları gibi bazı canlıların yumurtalarını da alırız. Bu bakımdan ellerimizin temizliği cok onemlidir. El temizliğinin gerekliliğine dair bircok araştırmalar yapılmıştır.

El parmaklarında mikropların barındırdıkları ve yaşadıkları yerler tırnak ve parmak aralarıdır. Buralar nemlenmeye ve kirliliğe yatkın kapalı bolgelerdir. Bİr araştırmaya gore, uzun tırnakla yemek yiyenlerle kısa tırnakla yemek yiyenler arasında, yemekten sonra yapılan kulturlerde bakteri nispetleri karşılaştırılmış, uzun tırnaklılarda mikropların dort kat daha fazla olduğu tespit edilmiştir. Yine başka bir araştırmada yemekten once ellerini yıkayanlarla yıkamayanlardan bakteri ornekleri alınmış ve yemekten once el yıkayanların (% 8,7) yıkamayanlara (% 35,7) gore ellerinde daha az mikrop tespit edilmiştir.

Ozellikle gıda sektorunde calışanların el temizliğine cok dikkat etmesi gereklidir. Salmonella gibi besin zehirlenmesi yapan mikroplar eller vasıtasıyla bulaşır. Salmonella, E.coli, Enterobakler, Staphylococcus aureus, Fecal streptococcus'lar ve Closteridiumperferinges gibi mikroplar kotu tuvalet hijyeni olan insanlarda bulunmuştur. Sebze, biskuvi, cikolata gibi gıda sektorunde iş gorenlerin tuvalet hijyenleri iyi olanlarla, diğer sektorde hijyene dikkat etmeye calışanlar arasında yapılan araştırmada, gıda sektorunde calışanların % 8'inde diğer calışanların ise % 36'sında bakteri kolonilerine rastlanmıştır.

Gıda sektoru dışında el temizliğine dikkat edilecek en onemli sahalardan biri de sağlık sektorudur. Eller, bulaşıcı hastalıkların hastadan hastaya, hastadan sağlık personeline, personelden hastaya taşınmasında en Onemli organdır. Ozellikle hastahaneler hemen her turlu mikrobu barındırırlar. Hastahane uzerinde yapılan bir araştırmada mesaiden once ve sonra hemşirelerin el kulturleri alınmıştır. Mesaiden onceki Orneklerde % 43 olarak tespit edilen gram (-) bakteri ureme nispeti, mesai sonrasında % 76 olarak bulundu. Hemşireler yoğun bakım unitesinde calışırken % 33'u mikroplarla temas etmişlerdir. Elini suyla 5 kere yıkayan yoğun bakım hemşirelerinin % 10'unda gram (-) bakteriler gorulmuştur. Bir kere yıkayanlarda ise bu nispet % 30 olarak bulunmuştur. Bu araştırmaya gore hastaya el değmeden once ve sonra el yıkanması bakteri sayısını onemli olcude azaltmıştır.

Hastaya temastan once ellerini yıkayıp eldiven giyenlerde, bunları yapmayanlara gore daha az bakteri kolonisi gorulmektedir. Yoğun bakım unitesinde, doğum ve enfeksiyon hastalıkları unitelerinde, enfekte cilt hastalıklarının olduğu bolumlerde ve yanık unitesinde calışan hemşirelerden alınan orneklerde hemşirelerin % 60'ında Staphylococcus aureus mikroplarına rastlanmıştır.

Ozellikle hastahane ve sağlık kuruluşlannm bazı bolumleri bulaşıcı hastalıkların Âmilleri bakımından cok zengindir. Gerek burada calışan sağlık personelinin, gerekse dışarıdan ziyarete gelen hasta ziyaretcilerinin ellerini rastgele yerlere surmemesi, eğer surmuş ise ellerini yıkaması gerekir.


Ellerimizi yıkarken kullanılan su cok onemlidir. PlÂstik bidonlarda bulunan suyla ve boru suyuyla el yıkayanlardan alınan bakteri orneklerinde plÂstik bidonlarda bulunan su ile el yıkayanların % 4,1 'inde Diphteroid ve Diplococcus adı verilen mikroplara rastlandı. PlÂstik kapların su borularına gore daha fazla mikrop barındırdığı muşahade edildi.

Ellerimizin temizlenmesinde kullanılan maddeler:
Su
Sabun (sıvı veya katı)
Alkol
Cerrahî solusyon
Chlorhexidin
Hıbısol
Proviodine Detrol
Salvon
Zefiran

Yer temizliğinde lysol spray, camaşır suyu kullanılır. Yapılan araştırmada, herhangi bir yer, yukarıda sayılanlarla, lysol sprayla dezenfekte edildiği zaman virus miktarında % 99,7 nispetinde azalma olduğu gorulmuştur.

Ellerimizi sabunlu su ile yıkadığımız zaman gram (-) bakterilerin miktarının duştuğu tespit edilmiştir. Sabunlu suyla el ne kadar cok yıkanırsa, mikropların miktarı da o nispette azalır. Temiz suyla yemekten once el yıkayanların % 47'sinde bakterilerde azalma olduğu gozlemlenmiştir.

Cerrahî Solusyonlar

El temizliğinde alkol kullananlar arasında yapılan kulturlerde % 30 oranında bakteri urediği gorulmuştur. Alkolun ceşitli karışımlarla birlikte kullanıldığında elde edilen solusyonlarla mikroplu bolgeler temizlenince; Savlon + % 70'lik alkol, % 99, Proviodine + Hıbısol % 95-97, Chlorhexidin + % 70'lik alkol, % 90-93 nispelinde daha tesirliydi.

Alkol + sabun'un, Chlorhexidin'e gore % 25 daha az etkili olduğu gorulmuştur. 10 Chlorhexidin'in, alkol + sabun'a nazaran gastro-intestinial sistemden ellerimize bulaşan mikroplar uzerinde daha fazla tesirli olduğu gosterildi. Chlorhexidin kullanımından sonra, yoğun bakım unitelerindeki enfeksiyon nispetinde onemli derecede azalma olduğu gozlenmiştir.

Her şeyin bir riski ve yan tesiri olduğu gibi, icinde alkol bulunan dezenfektanlar, lÂstik eldivenler ve cerrahî dezenfektanların kullanımı neticesinde vucudumuzun bazı organlarında doku reaksiyonları gorulmektedir. Bunlar genellikle irritasyona (tahrişe) bağlı tesirlerdir.

Derideki Tesirleri: Ciltte kızarıklık, egzema, kaşıntı şeklinde belirtiler gorulur. İsvec toplumunda yapılan bir araştırmada ellerini cerrahî solusyonlarla yıkayan kişilerin % 42'sinde el ve parmaklarda gorulmuştur. 6 Cilt reaksiyonlarını en fazla Chlorhexidin yapmaktadır. Bunun yanında eldiven, alkol ve ozellikle cerrahî solusyonların alerjik reaksiyon yaptığı ispatlanmıştır.

Solunum Yollan Şikayetleri: Ozellikle astmatik belirtileri andıran soluk alıp vermede zorluk, boğazda yanma, oksuruk gibi belirtiler yapmaktadır.

Goz Şikayetleri: Alerjik goz reaksiyonları. gozde kaşıntı, sulanma, yanma gibi belirtiler olmaktadır. 6 En ağır belirliler ise ektopik bunyelilerde gorulmuştur. Reaksiyonlar, el yıkama prosedurleri, lÂstik eldivenler ve diğer bir kere kullanılıp atılan malzemelerin kullanılması ile alÂkalıydı.

Anaflaksi Reaksiyonları: LÂstik eldivenlere bağlı olarak iki vaka bildirilmiştir.

Ağız ici Reaksiyonları: Ağız icinde yanma, kızarma, şişlik belirtileri meydana gelir. Ozellikle cerrahî solusyonlardan Chlorhexidin'in yaptığı reaksiyondur. 6

Kurulama Usulleri: Ellerimizi yıkadıktan sonra kurulamak icin tekrar bir şeyle temasta bulunuyoruz, halbuki bu temasla tekrar hastalık yapıcı Âmillerin bulaştığı yapılan bir araştırmada gosterilmiştir. Kurulama ceşitlerini; 1- Bez havlular ile kurulama, 2- KÂğıt havlular ile kurulama, 3- Elektrik ısıtıcı ile kurulama olarak uc şekilde inceleyebiliriz.

KÂğıt, havlu ve elektrikli ısıtıcılar ile kurulandıktan sonra da ellere tekrar bakteri bulaştığı yapılan araştırmalarda gosterilmiştir. Bu usuller arasında en az mikroba, kurulanmak icin elektrikli ısıtıcıyı tercih edenlerde rastlandı. Daha sonra sırasıyla, kÂğıt havlu kullananlarda ve bez havlu kullananlarda artan miktarlarda mikroba rastlandı. Araştırmalarda, eller yıkandıktan sonra kendiliğinden kurumaya bırakıldığı zaman bakterilerin bulaşıp bulaşmadığına dair bir araştırma yapılmamıştır. Ellerin ıslak bırakılıp sadece deri ve cevre harareti ile kurumaya bırakılması daha tercih edilir bir metot gibi gorulmektedir.

Hastahanelerde mikropların barındığı personelin el, yuz yıkama yerlerinde, başka maksatlar icin kullanırken temas edilmiş solusyonlarda, yeni doğan cocukların zaturree, sepsis ve cilt hastalıklarını onlemede asetikasitle muamele edilen kateterlerinde, zamanla mikrop urediğinden, el yıkama sıvısı olarak iyot kullanılması uygun bulunmuştur.

Sıvı sabun, tıbbî sıvı sabun ve % 70'lik alkol ile eller yıkandıktan, kÂğıt pecete, havlu ve elektrikli kurutucu ile kurulandıktan sonra parmak uclarında mikroplardan E.coli ve Rotavirus'ların mevcut olduğu goruldu. 4

Enfeksiyon Âmillerine karşı hastadan sağlıklıya ve hastadan hastaya bulaşmayı onlemek icin tıbbî dezenfektanlar (mikrop olduruculer) ozellikte iş yerlerinde işci sağlığını korumada cok onemlidir. İş yerlerinde el yıkamadan sonra kullanılan eldivenler enfeksiyon hastalıklarını onler. Tıbbî dezenfektanlar, eldivenler, irritasyon (tahriş) yapıp alerjik dermatit meydana getirebilir. Ellerdeki dermatitler enfeksiyon Âmillerinin yerleşmesini ve başkalarına bulaştırma riskini artıran faktorlerdendir. Sabunlu suyla fazla sayıda yıkamak cilt tahrişlerini Onlemede en uygun tercihtir.

Yapılan araştırmalarda ellerin ozellikle bağırsak bakteri ve viruslerini taşıdığı, el yıkama, solusyon kullanma, eldiven takma ile bu oranın duştuğu tespit edilmiştir. El yıkamada ceşme suyu, sabunlu su, cerrahi sabunlar kullanılmalı kurulamada ise elektrikli kurutucular tercih edilmelidir. Temizlik, sağlığı korumada en onemli bir faktordur. Temiz bir el insana temiz ve sağlıkla yaşanan dunyaların kapılarını acar. Bundan dolayı diyoruz ki; temizlik elden başlar, elde biter.

Ozet olarak:

1- Eller, bir yere temas ettikten sonra mutlaka yıkanmalıdır.

2- Eller, yemekten once ve sonra yıkanmalıdır.

3- Yıkamada ceşme suyu tercih edilmelidir.

4- Hastahanelerde ve enfeksiyon kaynaklarının cok olduğu kirli yerlerde calışanlar, gunun belli saatlerinde cerrahî solusyonlar kullanmalı (gunde 1-2 defa), bunun dışında her temastan sonra ellerini sabunlu suyla yıkamalıdır. Cerrahî solusyonların alerjik tesirleri fazla olduğu icin evlerde sıvı sabunlar tercih edilmelidir.

5- Yaşadığımız cevre mutlaka temiz tutulmalıdır. Temizlik icin cerrahî solusyonlar veya camaşır suyu kullanılmalıdır.

6- Eller yıkandıktan sonra kurulamak icin, ya elektrikli ısıtıcılar kullanılmalı, ya da eller ıslak olarak kendi hÂlinde kurumaya bırakılmalıdır.


KAYNAKLAR
1- Guemher Slh. Gram (-) bacilli as non transient flora on ihe hand of hospital personel J.CIin Microbiul. 3987 Mar, 25:3, 488-90

2- Rossoff L.J. Is hand washing really needed in an intensive Care Unit. Crit Care Med. 1995 jul, 23:7 1211-6 USA 3- Ayliffe G.A T, Study demonstrated bacterial species on hands and nails of food-handlers before and after handwashing Joumal Arricle.

4-Ayliffe G.A.Bridges le. Comparison of two methods for assessing the removal of total organisms and. Pathogens from the skin I Hug (Lond), 1975 4ct 75:2, 259-74

5- Jacobsen N. Occupational health problems and. Adverse palient reaclions in orthodontics Eur. J Orthod. 1989 Aug. 11:3.254-64

6- The purpose of the present survey was to assess the nature and extent of adverse rcactions to materials and procedurs among personnel in periodontal practice and procedurs among personnel in periodontal practice and their palients. J.Clin periodontol. 1989 Aug 16:7. 42833 Joumal Article.

7- Ansan S.A, Invivo protocol for testing efficacy of handwashing agents againts viruses and bacteria. Experiments with rotavırus and E.Coli Departmant of microbiolgy and immunology. Faculty of Medicine. University of ottawa, ontario. Canada.

8- De Wit J.C., some aspects of microbial contamination of hands of workers in food industries. Zentrabl Bakleriol Mikrobiol Hyg (B). 1981 jan. 172:4-5. 390-400 for several hours under ambient conditions Disinfectants PD; Rhinovirus I DE/IP USA

9- Doebbeling BN. Comparatine efficacy of alternative hand washing in reducing nasocomial infections in intensive care units (şelf comments) N. Engl. J:Med.l992 Jul 9. 327:2 88-93