Kolesterol, yaşam icin gerekli olan mum kıvamında yağımsı bir maddedir. Kolesterol beyin, sinirler, kalp, bağırsaklar, kaslar, karaciğer başta olmak uzere tum vucutta yaygın olarak bulunur. Vucut kolesterolu kullanarak hormon (kortizon, seks hormonu….), D vitamini ve yağları sindiren safra asitlerini uretir. Bu işlemler icin kanda cok az miktarda kolesterol bulunması yeterlidir. Eğer kanda fazla miktarda kolesterol varsa bu kan damarlarında birikir ve kan damarlarının sertleşmesine, daralmasına (arteriyoskleroz) yol acar. Arteriyosklerozda damar duvarında biriken tek madde kolesterol değildir; akyuvarlar, kan pıhtısı, kalsiyum… gibi maddeler de birikir. Toplumda arteriyoskleroz icin damar sertliği, damar kireclenmesi gibi ifadeler de kullanılmaktadır. Damarlar tum vucutta yaygın olarak bulunur ve kalp, beyin, bobrek… gibi organlara kan taşıyarak bu organların gorev yapmasını sağlar. Kolesterol hangi organın damarında birikirse o organa ait hastalıklar ortaya cıkar. Orneğin; kalbi besleyen atardamarlarda (koroner arterler) kolesterol birikimi olursa goğus ağrısı, kalp krizi gibi sorunlar oluşur. Bobrek damarlarında kolesterol birikimi yuksek tansiyon ve bobrek yetmezliğine yol acabilir.



İyi kolesterol-Kotu kolesterol

Kolesterol, yağımsı bir maddedir. Normal koşullarda, yağ suyun icinde cozunmez. Kolesterol de su ozelliklerini taşıyan kanda normal koşullarda cozunmez. Kolesterol, kanda cozunmesi ve taşınması icin karaciğerde bir protein ile birleştirilir (paket edilir). Bu kolesterol ile protein birleşimine lipoprotein adı verilir. Değişik tipte lipoproteinler vardır: 1.LDL (low density lipoprotein, duşuk yoğunluklu lipoprotein): Kotu huylu kolesteroldur. 2.HDL (high density lipoprotein, yuksek yoğunluklu lipoprotein): İyi huylu kolesteroldur. HDL ve LDL kolesterolden başka lipoproteinler de vardır.

Yağ metabolizması bozukluğu olan hastaların yaptırdığı diğer bir kan incelemesi de trigliserid olcumudur. Trigliserid de kolesterol gibi kanda cozunen bir yağdır. Kan trigliserid duzeyi ile arteriyoskleroz arasındaki ilişki kolesterol kadar belirgin değildir.

Yuksek kolesterol nedir?

Kanda kolesterol ve LDL-kolesterolun yuksek olması hasta icin risk taşır. HDL-kolesterolun duşuk olması da bir risktir.
• 20 yaşın uzerinde Kan kolesterol duzeyi
• 200 mg/dl’nin altı istenilen duzeydir.
• 200-239 mg/dl arası sınırda yuksek’tir.
• 240 mg/dl’nin ustu ise yuksektir.
• Kan LDL-kolesterol duzeyi
• 130 mg/dl’nin altı istenilen duzeydir.
• 130-159 mg/dl arası sınırda yuksek’tir. Kan HDL-kolesterol duzeyi
• 35 mg/dl’nin altı duşuktur.
• Kanda Kolesterol >200 mg/dl
• veya LDL-kolesterol>130 mg/dl
• veya HDL-kolesterol RİSK FAZLADIR
• HDL-kolesterol yukseldikce risk azalır. Ortalama HDL-kolesterol duzeyi kadında 55 mg/dl ve erkekte 45 mg/dl’dir yani kadınlar bu yonden daha şanslıdır.

Kan trigliserid olcumune gore sınıflandırma

• < 200 mg/dl —-> Normal
• 200-400 mg/dl —-> Sınırda yuksek
• 400-1000 mg/dl —-> Yuksek
• > 1000 mg/dl —-> Cok yuksek

Kanda kolesterolun yuksek olması bir yağ metabolizması bozukluğudur. Yağ metabolizması bozukluğundan şuphe edilen bir hastada yapılması gereken kan alınarak oncelikle kolesterol, LDL-kolesterol, HDL kolesterol ve trigliserid duzeyi olculmesidir. Tedaviye karar vermeden once bu değerler en az 2 kere olculmelidir. Tedavi duzenlenirken oncelikle LDL-kolesterol duzeyleri temel alınmalıdır.

Kolesterol niye yukselir?

Kanda kolesterol duzeyini etkileyen cok sayıda faktor vardır. Bu faktorlerin bazıları onlenebilir niteliktedir. Bunlardan bazıları:
1.Kalıtımsal Faktorler
2.Gıdalar
3.Şişmanlık
4.Stres

gibi faktorler kolesterolu ve kotu huylu kolesterolu yukseltir. Duzenli egzersiz iyi huylu kolesterolu yukseltir ve kotu huylu kolesterolu azaltır. 60-65 yaşa kadar yaşla birlikte kolesterol duzeyi artar. Kadınlarda menopozdan sonra kolesterol duzeyi artar.

Kolesterol yukselmesine yol acan hastalıklar

Bazı hastalıklarda kolesterol duzeyi yukselir. Bu hastalıkları ikiye ayırarak incelemek mumkundur:
1.Kalıtsal yağ metabolizması hastalıkları
A.Hipotiroidi: Tiroid bezinin yetersiz calışması.
B.Karaciğer hastalıkları
C.Nefrit: Bobreğin mikrobik olmayan iltihabi hastalıkları
D.Şeker hastalığı
E.Şişmanlık
F.Bazı ilaclar
2.Diğer hastalıklar

Kolesterol neden onemlidir?

Kalp ve damar hastalıkları Turkiye’de ve diğer ulkelerde olum ve kalıcı sakatlıklara yol acan yaygın sorunlardır. Turkiye’de 6 milyon kişide kan kolesterol duzeyi sınırda yuksek (200-239 mg/dl) ve 2 milyon kişide yuksektir (240 mg/dl). Gelişmiş ulkelerde olum nedenleri arasında kalp ve damar hastalıkları ilk sıradadır ve yuksek kolesterol, yuksek tansiyon, şişmanlık gibi sorunların duzeltilmesi ile bu olumler onlenebilir veya geciktirilebilir. Bu nedenle Dunya Sağlık Orgutu kalp ve damar hastalıklarını 1 numaralı insanlık duşmanı ilan etmiştir. Kalp ve damar hastalıklarını kolaylaştıran faktorlere kardiyovaskuler risk faktorleri adı verilir. Kanda kolesterol ve LDL-kolesterolun yuksek olması hasta icin risktir ve kolesterol yuksekliği bir kardiyovaskuler risk faktorudur. HDL-kolesterolun duşuk olması da bir risktir. Bu riske sahip hastalarda kalp krizi, felc, damar tıkanması, bobrek yetmezliği gibi hastalıkların ortaya cıkma olasılığı daha fazladır.

Kardiyovaskuler Risk Faktorleri

Kolesterolu yuksek hastalarda, kardiyovaskuler risk faktorlerinin değerlendirilmesi ve mumkunse değiştirilmesi, tedavinin temel noktalarından birisidir. Kolesterolu yuksek hastalarda, kolesterol yuksekliği dışındaki kardiyovaskuler risk faktorlerine de sık rastlanır ve bu kardiyovaskuler risk faktorlerinin duzeltilmesi ile kardiyovaskuler kalıcı hasar ve olum riski kesin olarak azaltılır.

Aşağıda kardiyovaskuler risk faktorleri ozetlenmiştir:
• Hipertansiyon
• Lipid (yağ) metabolizması bozukluğu, Kolesterol yuksekliği
• Sigara Diyabetes mellitus (şeker hastalığı)
• Şişmanlık
• Fiziksel aktivite azlığı ve sedanter yaşam
• Yuksek hematokrit (kanda cok fazla hucre bulunması)
• Artmış trombojenik faktorler (kanı pıhtılaştıran faktorler )
• İleri yaş
• Erkek cinsiyet
• Aile oykusu
• Tip A kişilik yapısı (mukemmeliyetci, obsesif hırslı ve gergin kişilik)
• Ostrojen eksikliği
• Alkol yoksunluğu (alkol bağımlılığı)
• Fibrinojen yuksekliği
• Urik asit yuksekliği
• Lipoprotein (a)
• Belirgin beyin, kalp, bobrek veya damar hastalığı

Hipertansiyon, her yaş, cins, ırk icin onemli bir kardiyovaskuler risk faktorudur ve hem buyuk hem kucuk tansiyonun yukseldikce kardiyovaskuler risk artmaktadır. Hipertansiyontedavisi ile kardiyovaskuler risk azalmaktadır.

Lipid (yağ) metabolizması bozuklukları, major ve duzeltilebilir kardiyovaskuler risk faktorlerinden birisidir. Yapılan tum buyuk calışmalarda serum kolesterol duzeyi ile kardiyovaskuler risk arasındaki ilişki gosterilmiştir. HDL-kolesterolun duşukluğu de bir kardiyovaskuler risk faktorudur. Diyetin kolesterol iceriği ile kardiyovaskuler risk arasında da doğrudan ilişki vardır.

Şişmanlık ile koroner arter hastalığı arasındaki ilişki bircok calışmada gosterilmiştir. Ancak şişman hastalarda, hipertansiyon, fiziksel aktivite azlığı, diyabetes mellitus (şeker hastalığı) ve lipid metabolizması gibi diğer kardiyovaskuler risk faktorlerine da daha sık rastlanır ve bu kardiyovaskuler risk faktorler, şişmanlığın bağımsız etkisini maskeleyebilir.

Yetersiz egzersiz kardiyovaskuler riski arttırır. Ote yandan sedanter yaşam, kan şekeri, kolesterol ve kan basıncı kontrolunu zorlaştırır. Duzenli egzersiz yapanlarda, koroner arter hastalığı riski de azalır.

Diyabetes mellitus (şeker hastalığı) iyi bilinen bir kardiyovaskuler risk faktorudur. Ayrıca diyabetik hastalarda lipid (yağ) metabolizmasi bozuklukları, hipertansiyon, şişmanlık gibi diğer kardiyovaskuler risk faktorleri de sıktır.

Sigara, koroner arter hastalığı sıklığını arttırdığı gibi diğer kardiyovaskuler risk faktorlerinin etkisini de arttırır. Sigara icimi, Turkiye’deki en onemli sağlık problemlerinden birisidir ve ne yazık ki kullanımı giderek yaygınlaşmaktadır. Sigaranın bırakılması ile koroner arter hastalığı riski azalır ve bu azalma 12 ay sonra en belirgin hale gelir.

Tip A kişiliğine sahip kişiler, mukemmeliyetci, obsesif, hırslı ve gergin bir ozellik sergilerler.

Yuksek kolesterolun vucuda verdiği zararlar

Kanda aşırı miktarda bulunan kolesterol yavaş yavaş (yıllar icinde) damar duvarında birikir. Bu birikim sonucu o damarda daralma, tıkanma ortaya cıkar. Bu durum bir su borusunda pisliklerin birikmesine benzetilebilir. Kolesterol hangi damarda birikmişse o damarla ilişkili sorunlar ve hastalıklar ortaya cıkar. Kolesterol yuksekliğinde belirti ve bulgular coğu zaman ani Kolesterol yukselmesine bağlı değildir, uzun sureli kolesterol yuksekliğinin damar duvarında Kolesterol birikmesine yol acmasının sonucudur. Yani kolesterolunuz şu andaki değerinin 2-3 katına yukselse ve 3-4 saat yuksek kalsa size bir zararı olmaz. Asıl sorun sizde daha once uzun sureli kolesterol yuksekliği olmasıdır.Kalbi besleyen damarlarda (koroner arter) Kolesterol birikimi bu damarlarda tıkanma ve daralmanın sonucu goğus ağrısı, kalp krizi ve kalp yetmezliği gibi sorunlara neden olur. Bunların sonucu hasta koroner by pass ameliyatı (cerrahi olarak darlığın ortadan kaldırılması) veya anjiyoplasti (balonla daralmış koroner arterin genişletilmesi) işlemine ihtiyac duyabilir. Beyini besleyen boyun damarlarında Kolesterol birikimi olması felclere, konuşma bozukluklarına, dengesiz yurumeye, bilinc kaybına yol acar. Bobrek damarlarında kolesterol birikimi yuksek tansiyon ve bobrek yetmezliğine yol acabilir. Ana atardamarda (aort) Kolesterol birikimi de tehlikelidir. Buradan kopan Kolesterol birikintileri daha kucuk damarları tıkayarak cok değişik sorunlara yol acabilirler: Bağırsağı besleyen damarları tıkayarak bağırsak olumune, goz damarlarını tıkayarak korluğe, bacak damarlarını tıkayarak gangrene yol acabilirler.

Kolesterol yuksekliğine bağlı sorunlar ortaya cıktığı zaman hasta gec kalmış olabilir; bu nedenle kolesterol yuksekliğini onlemek, yukselmişse duşurmek cok onemlidir.

Kolesterol – Yuksek Tansiyon İlişkisi

Kolesterol ve yuksek tansiyon arasında doğrudan bir ilişki yoktur. Yani kolesterol yuksekliği yuksek tansiyona, yuksek tansiyon kolesterol yuksekliğine yol acmaz. Ancak ikisinin hedefi ve zarar verdiği organ aynıdır: Kan damarları. Yuksek tansiyon kan damarındaki basıncı yukselterek aşınma, yırtılmalara neden olur. Bu durum su borusu icindeki basıncın artmasına bağlı sorunlara benzetilebilir. Yuksek Kolesterol de damar duvarında Kolesterol birikimine yol acarak damarlarda daralma, tıkanmalara yol acar. Yuksek tansiyon ve Kolesterol yuksekliği kan damarına diğerinin verdiği zararın şiddetini arttırır ve ortaya cıkmasını cabuklaştırır. Bu nedenle hem Kolesterol yuksekliği hem de yuksek tansiyon tedavi edilmelidir.