URTİKER ve ANJİOODEM
Urtiker (kurdeşen=dabaz) basınca solabilen kırmızı ve deriden kabarık, sıklıkla kaşıntılı ve birkac mm.den birkac santimetreye kadar değişebilen buyuklukte; kenarları duzensiz kabartılardan oluşan bir cilt hastalığıdır.
Anjioodem ise genellikle el ve ayaklarda, dudaklarda, genital organlarda ve gozkapaklarındaki yumuşak dokuda daha derin ve geniş odemin bulunduğu bir cilt reaksiyonudur. Urtikere gore cildin daha derinlerindeki odemdir. Odemin uzerindeki cilt normal veya kızarık olabilir.
Urtiker seyrek ve kendini sınırlayıcı olabileceği gibi kronik de olabilir. Atak suresi 6 haftadan kısa suruyorsa akut urtiker 6 haftadan uzun suruyorsa kronik urtiker olarak tanımlanır. Akut urtiker kronik urtikerden daha sık gorulur Akut urtikerde sebep coğu kez belirlenebilirken, kronik urtikerde genellikle belirlenemez. Toplumun yaklaşık %15-24'u yaşamlarının bir doneminde urtiker gecirmektedir. Cocuklarda ve genc erişkinlerde bu oran daha yuksektir. Kronik urtiker topumun %5'den daha azını etkilemektedir ve orta yaştaki kadınlarda sık gorulmektedir. Urtiker ve anjioodem birlikte gorulebilir. Kronik urtikerli hastaların yarısında tekrarlayan anjioodem oykusu de vardır. Tek başına anjioodem nadirdir. Urtiker ve anjioodem genellikle yaşamı tehdit edici değildir, ama anaflaksinin belirtisi olabilir. Urtiker ve anjioodemin bulguları hastanın dış gorunumunu bozabilir yaşam kalitesini etkileyebilir.
Urtiker ve anjioodem alerjik ve allerji dışı nedenlerle oluşabilir. Akut urtiker ve anjioodem genellikle gıda, bocek ısırığı ve sokması, aeroallerjenler (polen, evtozu akarı, vb) ve ilaclara bağlı gelişir. Urtiker ve anjioodem ile gıda kakı maddeleri ve koruyucuları arsındaki ilişki tam olarak aydınlanmıştır.

Sarı boya, nitratlar, nitritler, veya sulfitler gibi gıda boyalarının sindirimi gibi semptomların ortaya cıkışı arasında zamana bağlı ilişki bildirilmektedir. Aspirine duyarlı hastaların %15'inin tartrazine de reaksiyon verebileceği duşunulmektedir.
Bal arısı, yaban arısı, eşek arısı, yellow jacket, ateş karıncası ve tahta kurusu gibi boceklerin sokmasının akut urtiker ve anjioodem nedeni olabileceği gosterilmiştir. Bu sayılanlara ek olarak cocuklarda sivrisinek ve bazı pire turlerinin neden olduğu urtiker gorulebilir.
Aeroallerjenler akut ve kronik urtikere neden olabilirler. Ağac ve cayır poleni gibi mevsimsel aeroallerjenler solunum semptomları gibi deri semptomlarına da neden olabilirler. Hastanın oykusunde mevsimsel yakınmaları tipiktir. Bazı hastalarda belirti ve bulgular, orneğin yeni bicilmiş cimlerde yuvarlandıktan sonra urtiker gelişmesi gibi, direkt temas sonrası gelişmektedir.
Hayvan alerjenleri de deri reaksiyonlarına neden olabilirler. Orneğin duyarlanmış bir hastada kedi, kopek ya da diğer bir hayvan tarafından yalandıktan sonra urtiker gelişebilir. Doğal latekse aşırı duyarlılık reaksiyonu olan lateks alerjisi de urtikere neden olabilir.
Receteli ya da recetesiz kullanılan ilaclar, bitkisel ilaclar, enzimler, alternatif tıpta kullanılan (holistik veya neturopatik ajanlar) ve gıda katkı maddeleri akut urtiker ve anjioodeme neden olabilirler. Genellikle urtiker ve anjioodeme yol acan ilaclar; penisilin, betalaktam antibiyotikler, anjiotensin-konverting enzim (ACE) inhibitorleri, aspirin ve diğer nonsteroid antiinflamatuvar (NAAİ) ilaclardır.

Urtiker ve anjioodemin alerji dışındaki nedenleri enfeksiyon, cevredeki fiziksel uyarılar ve kalıtımsal etkilerdir. En sık viral nedenler olarak viral hepatit, epstein barr virusu, infeksiyoz mononukleoz, coxsackie virus ve echovirus sayılabilir. Mycoplasma ve streptococcus turleriyle olan bakteriyel enfeksiyonlar, sekonder sifiliz ve diş apselerinin belirti ve bulgulara neden olabildiği raporlanmıştır. Parazitik enfeksiyonlar da urtikerle birliktedirler.

Cevredeki fiziksel uyarılarla ortaya cıkan urtiker oldukca sıktır. Cevresel soğuk, sıcak, basınc, vibrasyon, su ve ışık maruziyeti akut urtiker ve anjioodeme neden olmaktadır. Herediter urtiker ve anjioodem pratikte seyrek rastlanır. Aile oykusuyle birlikte urtiker olmaksızın tekrarlayıcı anjioodem durumunda herediter faktorler duşunulmektedir.
Urtiker lezyonları genellikle kollar ve bacaklar ve govdede olmakla birlikte, vucudun herhangi bir yerinden ortaya cıkabilir. Urtikeryal odem parmakla bastırıldığında solarak beyazlaşır. Urtiker genellikle akşam veya gece saatlerinde daha kotuleşir. Urtikeryal odem 24 saatte hızlı bir şekilde kaybolur ama bazen 36 saate kadar kaldığı da gorulur. Plak kaybolduğunda cilt normal gorumune kavuşur. Fizik uyarılarla ortaya cıkan urtiker ceşitleri dermatografizm, soğuk, sıcak, guneş, basınc urtikerleri olarak sayılabilir.

Dermatografizm
Yapay bir urtiker olan dermatografizm fiziksel urtikerin bir ceşididir. Kadınlarda daha sık olup, toplumun %5'inde bulunur. Dermatografizm terimi, cildin uzerine yazı yazmak anlamına gelir ve kazıma gibi bir cilt travması sonrasında bolgesel veya yaygın urtiker oluşması durumudur.

Soğuk Urtikeri
Soğuk urtikerin semptomları bolgesel veya sistemik olabilir ve herhangi bir yaşta gorulebilir. Hasta soğuk suya dalmışsa ani duşuk tansiyon gelişebilir (yoğun mediyator salımına bağlı). Bu hastalık edinilmiş veya ailesel soğuk urtikeri olarak sınıflanabilir.
Edinilmiş urtiker daha sık olup bir bocek sokması, viral enfeksiyon, ilac reaksiyonu veya doğum sonrasında gelişebilir. Tanı hastanın oykusune dayanarak konulur. Buna ek olarak buz testinin olması tanıyı doğrular. Buz testi; on kol uzerine bir buz kalıbının 5-10 dakika sureyle uygulanmasını takiben 2 dakika icinde kaşıntı varlığının değerlendirilmesi, buzun altında kalan ciltte odem veya kızarıklık varlığı araştırılması daha sonra cildin 5-10 dakika icinde tekrar eski ısısına dondurulmesidir.

Sıcak Urtikeri
Sıcak urtikeri kronik urtikerlerin % 7'sini oluşturur. Lokal veya yaygın olabilir ve egzersiz sonrası vucut ısısının artması, sıcağa maruz kalma, sıcak duş, terleme ve heyecanlanmaya karşı bağlı stres sonrasında hemen veya dakikalar icinde ortaya cıkabilir. Bu odem genellikle boyunda ve goğuste gorulur ve tum vucuda yayılabilir.

Basınc Urtikeri
Basınc yada titreşim uygulandıktan 4-5 saat sonra şişme, eritem ve ağrı veya yanma gibi semptomlar başlar. Basınc urtikerleri tipik olarak basınc uygulanan cilt bolgesinde ortaya cıkmak6tadır. Bu bolgeler; elbise beli veya sutyen askılarının altı gibi sıkı giysilerin temas bolgesi, yuruyuş veya ayakta durma sonrası ayak tabanları, oturduktan sonra kalcalarda ortaya cıkar.

Guneş Urtikeri
Guneş urtikeri, urtiker nedenlerinin %1'den azını oluşturan nadir bir durumdur. Erişkinlerde genellikle 30-40 yaşları arasında gorulur. Kısa bir guneş teması sonrası 1-3 dakikada etkilenen cilt kısmında urtikeri takiben kızarıklık ve kaşıntı yakınması ortaya cıkar.

Kronik Urtiker
Kronik urtikerde coğu kez sebep belirlenemediği icin tanı kronik idiyopatik urtikerdir. Bu tabloda odemler birkac kucuk lezyondan, geniş birleşmiş plaklara kadar cok farklı şekillerde olabilir. Odemler devamlı olabileceği gibi zaman zaman da ortaya cıkabilir. Suresi 6 haftadan uzun surecek şekilde ve farklı ciddiyetlerde olabilir. Kronik urtikerli hastalar genellikle atopik değillerdir ve egzama, alerjik rinit veya astım olmalarında bir artış gozlenmez.

TANISAL TESTLER
Gıda alerjenleri ile deri testi veya rast testi, tam kan sayımı ve periferik yayma, eritrosit sedimantasyon hızı, karaciğer fonksiyon testlerini de iceren kan tetkikleri, idrar tahlili; kronik urtiker ve anjioodem duşunulduğunde ise bu testlere ek olarak Antinukleer antikor testi, Tiroit antimikrozomal antikorları, Antitiroglobulin antikorları, Gaitada parazit ve yumurtası araştırması, Cilt biopsisi yapılmalıdır.

Eğer bir gıda ya da katkı maddesine karşı alerjiden şupheleniliyorsa soz konusu alerjen ya da maddeden kacınma denemesi onerilir. Eğer kacınma denemesinde belirtiler duzeliyorsa, tekrar alındığı zaman da yine ortaya cıkıyorsa bir ilişki soz konusu olur. Lezyondan biopsi alınması urtikerin akut veya kronik oluşuyla ilgili fikir verebilir. Kronik lezyonlar akut olanlara gore daha fazla sayıda inflamatuvar hucre icermektedir.

TEDAVİ
Urtiker veya anjioodemin genel sebepleri değerlendirildikten sonra tedavi aşamasında semptomların kontrolune odaklanılmalıdır. Tedavide ilac ve ilac dışı yaklaşımlar uygulanılabilir. Amac tetikleyicilerle teması onlemek veya azaltmak, mumkun ise hastaya tetikleyicilere karşı duyarsızlaştırma yapmak ve semptomları ortadan kaldırmaktır. Tetikleyici ortadan kaldırıldığında urtiker genellikle birkac gun icinde gerilemektedir. İlac reaksiyonları bunun istisnasıdır. Cunku ilacın alımı kesilse bile bir sure daha kan konsantrasyonu devam edebilmektedir.

İlac tedavisi
Ciddi reaksiyonlarda adrenalin, kaşıntı ve odemi kontrol etmek icin yeni kuşak antihistaminikler, kortikosteroid tedavi bazı hastalarda gerekebilir.