Kimler kan bağışlayabilir?
18- 65 Yaş arasında, ağırlığı en az 50 kg ve uzerinde olan her sağlıklı birey kan bağışında bulunabilir.

• Kan bağışı ne kadar surer?
Kayıt, muayene, kan verme ve ikram işlemlerinin tamamı yaklaşık olarak 30- 35 dakika surmektedir. Bir hayat kurtarılması icin bu sureyi gozden cıkarmaya değmez mi?

• Kimliğimi bildirmem şart mı?
Bağışcılar her kan bağışı işlemi oncesinde isim-soy isim, doğum tarihi (gun/ay/yıl), TC kimlik numarasını iceren fotoğraflı bir kimlik kartı ve kalıcı adres bilgilerini vererek kendilerini tanıtmalıdır. Aksi takdirde bağış icin kabul edilmezler.

• Kan bağışından once cinsel hayatımla ilgili cok ozel bilgilerin de sorulduğu uzun bir form doldurmam gerekiyor. Boylesine ozel bilgilerin istendiği bir formun doldurulması zorunlu mudur?
Kişilerin cinsel hayatlarını yargılamak gibi bir amac kesinlikle soz konusu olmadığı gibi, cinsel hayatın yargılanması tıp etiğine aykırıdır. Kan bağışcısı sorgulama formunun iceriği Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenmekte olup, her kan bağışı işlemi oncesinde bağışcı tarafından doldurulması gerekmektedir. Bu form yasal bir zorunluluk olup, kayıtlarınız 5624 sayılı Kan ve Kan Urunleri Yasası ve ilgili yonetmelik gereğince gizli tutulmaktadır. Hem sizin sağlığınızın hem de bağışladığınız kanı alacak olan hastanın sağlığı acısından formu okuyarak doldurmanız gerekmektedir. Ancak burada bilinmesi gereken en onemli nokta şudur; bu formun eksiksiz ve doğru olarak doldurulması hayati onem taşımaktadır. Bu sorulara vereceğiniz samimi cevaplar yapılacak tum tarama testlerinden daha değerlidir. Cunku ne yazık ki; gunumuzde %100 tanı kesinliği olan tarama testi yoktur. Kendinizde herhangi bir bulaşıcı hastalığın olduğundan kuşkulanıyorsanız lutfen test sonucunuzu oğrenmek icin kan bağışlamayınız! Bu amacla bir Enfeksiyon Hastalıkları polikliniğine başvurarak test yaptırmanız daha doğru olacaktır.




• Kan bağışına uygun olup olmadığım neye gore değerlendirilir?
Muayene sonucunda doktorumuz; bağışlanacak kanın size veya kanı alacak hastaya zarar verebileceği kararına varmış ise sebebini size acıklayarak kan bağışınızı bir sure erteleyebilir. Bazı durumlar (taşıyıcı hastalık v.b.) ise yaşamınız boyunca kan bağışına engel oluşturabilir.

• Canım cok yanar mı?
Kullanılan iğnenin kalınlığı uluslararası standartlarda bu işlem icin uygulanan kalınlıktadır. Hayat kurtarmak icin alınan kanın icindeki hucrelere zarar verilmemesi acısından iğnenin kalın olması gerekmektedir. İğnenin kalın olması kan alımı sırasında iğne icinden gecen kan hucrelerinin parcalanmasını engeller, oluşabilecek hasarı azaltır. Acının az hissedilmesi icin iğne ucu ozel bir işlemle lazerle kesilmiş, silikon ile kaplanmıştır. Personelimiz kan alımı konusunda ozel eğitim almış uzmanlardır. Hissettiğiniz acı cok azdır.




• Kan bağışlamaktan korkuyorum. Yine de kan bağışlayabilir miyim?
Eğer korkunuz ve endişeniz cok ise kan vermeniz uygun değildir. Belki de bir yaşam kurtarma duşuncesi, butun korkularınızı yener.

• Kansız kalır mıyım?
Bağışlanan kan 450 ml (bir kutu kola, 330 ml'dir.) kadardır. Vucudumuzda ortalama 5000- 6000 ml kan bulunur. Alınan kan vucudumuzdaki kanın yaklaşık 1/13'u kadarı olup, size zarar vermez. Ayrıca kan bağışı oncesinde kan sayımınız yapılır, doktor tarafından değerlendirilirsiniz. Kan bağışından once yapılan muayenede, kan duzeyi duşuk (anemi) olduğu saptanan insanlardan kan bağışı alınamaz. Kan seviyesi normal olan sağlıklı bireyler kan bağışında bulunduklarında eksilen kan hucreleri, kemik iliğinin calışmasıyla hızla yenilenir. Zaten vucut, bu hucrelerin yapım ve yıkım faaliyetlerini surekli olarak gercekleştirmektedir. Alınan kan miktarı ise sağlığı olumsuz etkileyecek duzeyde olmadığı icin kansız kalmak gibi bir durum soz konusu değildir.

• Kan bağışlamak sağlığa yararlı ya da zararlı mıdır?
Kan bağışlamanın sağlığa herhangi bir zararı olmadığı gibi faydası da tıbbi olarak kanıtlanmış değildir. Kan bağışcısına manevi olarak doyum sağlar, tanımadığı bir kişinin hayatını kurtarmak bağışcıyı mutlu eder. Sadece kana ihtiyacı olan hastalara faydası vardır. Hayat kurtarıcıdır.

• Kilo alır mıyım? Kilo verir miyim?
Kan bağışının tıbbi olarak kanıtlanmış kilo aldırıcı veya verdirici ozelliği yoktur. Genellikle kan bağışı sonrasında yeni kan hucrelerinin uretilmesi sonucu iştah actığı soylenir. Ancak bu durum psikolojiktir. Bağışlanan kanın yerine konulması duşuncesiyle cok gıda alınmakta ve bu durum kilo alınmasına sebep olmaktadır.




• Hangi sıklıkta kan bağışlayabilirim?
Sağlıklı bireyler icin; Erkeklerde; Bağış aralığı 90 gunde birdir. Kadınlarda; Bağış aralığı 120 gunde birdir.

• Kan bağışcılarına neden ucret odenmiyor?
Dunya Sağlık Orgutu'nun raporuna gore karşılık beklenerek bağışlanan kanın guvenilirliği duşuktur. Kişi elde edeceği maddi cıkarı duşuneceği icin kan bağışına engel teşkil edebilecek durumları (form doldurma ve muayene aşamasında) gizleyebilir. Kanın guvenilirliği acısından gonullu ve karşılık beklemeksizin kan bağışı gerekmektedir.

• Kan neden para karşılığında satılıyor?
Alınan ucret kana uygulanan testlerin ve işlemlerin ucretidir. Bu ucretler sosyal guvenlik kurumlardan tahsil edilir. Sağlık sisteminde her hizmetin bir bedeli vardır. Bu ucretlerin belirleyicisi ise Maliye Bakanlığı olup, ucretler resmi gazetede yayınlanmaktadır. Bu ucretler ulkenin her yerindeki sağlık kuruluşlarında aynıdır. Sağlık sistemindeki sıkıntılarını cozmuş ulkelerde bu ucretler hasta veya hasta yakınlarına yansımamaktadır. Hastaneler ile sosyal guvenlik kurumları arasında cozulmektedir.




• Kan bağışı bağımlılık yapar mı?
"Bir kez kan verdikten sonra hep kan vermek zorunda kalır mıyım ?" Bu tur inanışlar halk arasında oldukca yaygın olmakla birlikte bilimsel bir dayanağı yoktur. Genellikle, kandaki hemoglobin duzeyinin yuksek olan kişilerde, bu duruma bağlı olarak gelişen bazı şikayetlerin kan bağışı sonrasında hafiflediği gorulur. Ancak, kan seviyesi yukseldiğinde aynı surec yinelenir ve bu kişiler kan verme gereksinimi duyarlar; bu durum halk arasında kan vermenin bağımlılık yaptığı inancına yol acmış olabilir. Kan seviyesi normal olan kişilerde bu tur şikayetler oluşmaz.

• Kan bağışlarken bana AIDS bulaşır mı?
Kan bağışlarken size herhangi bir hastalığın bulaşması mumkun değildir. İğneler steril olup, size kullanıldıktan sonra torbadan ozel bir cihazla ayrılıp imhaya gonderilir. Bu iğneler torbaya birleşik uretilmektedir. İğnenin kapağı acıldıktan sonra tekrar takılması ve iğnenin başka bir kişiye kullanılması mumkun değildir. Sadece bağışcıdan hastaya hastalık bulaşabilir.

• Bağışlanan kanlara hangi testler yapılıyor?
Bağış olarak alınan her kan aşağıdaki testlere tabi tutulur:
- Anti-HIV Testi (AIDS)
- Anti-HCV Testi (C sarılığı)
- HBsAg Testi (B sarılığı)
- Sifiliz (Frengi) Testi
- Kan grubu testi

• Test sonucları bana bildirilecek mi?
Eğer sonuclarınız negatif bulunmuşsa size herhangi bir bildirimde bulunulmayacaktır. Ancak isteyen bağışcılar test sonuclarını kan merkezinden oğrenebilirler. Bağışladığınız kana uygulanan tarama testlerinden herhangi birinin pozitif cıkması durumunda ise size haber verilerek doğrulama testleriniz yapılacaktır. Boyle bir durumda endişelenmek ve paniğe kapılmamak gerekir; tarama testlerinin cok duyarlı olması nedeniyle yanlış pozitiflikler olabilmektedir. Kan merkezine cekinmeden geliniz, uzmanlarımız gerekli bilgilendirmeyi yapacaklardır.

• Sarılık gecirdim, kan bağışlayabilir miyim?
B ve C tipi sarılık gecirenler hicbir zaman kan bağışı yapamazlar.

• İlac kullanıyorum, kan bağışlayabilir miyim?
Bazı ilaclar veya bunların kullanılmasını gerektiren hastalıklar kan bağışı icin engel oluşturabilir. Lutfen kullandığınız butun ilacları kan bağışı oncesinde muayenenizi yapan kan merkezi doktoruna bildiriniz.

• Kan bağışladıktan sonra nelere dikkat etmeliyim?
Kan bağışı gunluk yaşantınızın akışında onemli bir değişikliğe yol acmayacaktır. Ancak yine de dikkat edilmesi gereken bazı konular vardır. Kan bağışında bulunulan gunde bol sıvı alınmalı, bağışı izleyen 2 saat boyunca sigara kullanılmamalıdır. Arac kullanılacak ise kan bağışı sonrası 30 dakika icerisinde arac kullanılmamalıdır. Kan bağışını takip eden 1 saat boyunca, kan dolaşımı reaksiyonlarının onlenmesi amacıyla uzun sureli ayakta durulmamalıdır. Kan vermiş olduğunuz kolunuza yapıştırılmış olan koruyucu bant 2 saatten once cıkarılmamalıdır. Kan bağışı yapılan gunde aşırı uğraşılarda bulunulmamalıdır. Orneğin; planorculuk, paraşut sporları, araba ve motosiklet yarışı, dağcılık, dalgıclık vs. Bağış gunu, vucudu aşırı yoran ve sıvı kaybına yol acan aktivitelerden (sauna, spor vb) kacınılmalıdır. Kan verilmiş olan kolla ilk birkac saat ağır eşyalar taşınmamalıdır. Bu durum kanamaya yol acabilir. Kan bağışından sonra baş donmesi, baygınlık hissi olursa yere uzanılmalı veya baş iki dizinizin arasına alınacak şekilde oturulmalıdır. Alkol, ikinci yemek oğununden once kullanılmamalıdır. Tren makinistleri, ağır yuk şoforleri, otobus şoforleri, ağır iş makinesi operatorleri, vinc operatorleri, pilotlar, işleri gereği portatif merdiven veya şantiye iskelesine tırmanmak zorunda olan kişiler, yer altında calışan madenciler gibi uzun sure bitkinlik ve yorgunluğa neden olan mesleklere sahip olan kişiler kan bağışında bulunduktan 24 saat sonra bu işleri yapabilirler.

Ulkemizde ne yazık ki yeterli sayıda duzenli ve gonullu kan bağışı yapılmadığından hastalarımızın kan ihtiyacının karşılanması konusunda ciddi zorluklar yaşanmaktadır. Sizler sadece 30 dakikanızı ayırarak onemli bir sorunun cozulmesine katkıda bulunabilirsiniz.

Uludağ Universitesi Tıp Fakultesi
Dr. Raşit DURUSOY Kan Merkezi