Osteoartrit ya da OA (kireclenme), eklemlerde kıkırdak yıkımından (eklem harabiyeti) dolayı oluşan eklem ağrılarına ve eklem tutukluğuna yol acan bir hastalıktır. Osteoartrit insaoğlunun bilinen en eski ve en yaygın hastalıklardandır. Ayrıca dejeneratif eklem hastalığı, artroz, osteoartroz veya hipertrofik artrit gibi bircok değişik isimleri ile de bilinir. Kıkırdak yıkımına yol acabilen bircok durum vardır. Bunlar; fazla kilolu olmak, bir eklemde yaralanma oykusu olması, kaslarda zayıflık, eklem bolgesini destekleyen sinirlerde hasar, eklem zarı hastalığı (iltihaplı romatizmal hastalıklar) ve kalıtımdır.

Osteoartrit herhangi eklemi etkileyebilir fakat genellikle kalcada, dizlerde ve belkemiğinde oluşur. Aynı zamanda parmak eklemlerinde de, ozellikle ellerde tırnağa yakın eklemlerde ve ayakta baş parmak kokundeki eklemde oluşur. Osterioartrit yaş ilerledikce daha sık gorulur ve hem kadınları hem de erkekleri etkiler.

OSTEOARTRİT'DE NELER OLUR ?

Osteortrit, eklemde kıkırdak kaybının ve hasarının bir sonucudur. Eklemde ağrıya neden olur. Normal eklemlerde eklemi oluşturan her bir kemiğin ucunda kemiği kavrayan ve kemik uzerini orten kıkırdak diye adlandırılan doku mevcuttur. Kıkırdak eklem hareketini rahat yapsın diye icin yumuşak, kaygan bir yuzey oluşturur ve kemikler arası yastık gibi hareket eder. Kemiklerin birbirine surtmesine engel olur. Osteoartrit' te kıkırdak hasarı zaman icersinde yavaş yavaş oluşur.

Kıkırdak yapısı yaş ilerledikce değişmeye başlar. Yaşla birlikte kıkırdak ta yaşlanır. Fazla ve kotu kullanılan yada hastalıklı eklemde kıkırdak daha kolay zarar gorur. Bu kıkırdak hasarının oluşma suresi kişiden kişiye değişiklik gosterir. Ailesinde kireclenme olan yada daha once gecirilmiş eklem ameliyatı, eklem yaralanması bulunan kişilerde kireclenme daha kolay ve kısa zamanda gelişir. Zamanla, eklem zarı kıkırdak hasarına bağlı iltihaplanır. Bu iltihaplanma kıkırdağa daha fazla hasar verir. Eklemde şişliğe sebep olur. Kıkırdak yok oldukca alttaki kemik meydana cıkar ve eklem doğal şeklini kaybedebilir. Kemik ucları kalınlaşır ve eklemdeki yumuşak dokuların kemiğe bağlandığı kemiksi cıkıntılar (kemik suğmeleri) oluşur.

Kıkırdak hasarının yanında, eklemdeki eklem zarlarının salgıladığı sıvı normal ozelliğini yitirir ve bunun sonucunda eklem hasarı ilerler. Bu eklem zarlarının salgıladığı eklem sıvısı eklemde şok emici ve kaydırıcı olarak gorev yapar ve eklemin doğru şekilde calışması icin cok gereklidir. Eklem sıvısı coğunlukla hyaluronan diye adlandırılan bir maddeden oluşmuştur. Osteoartrit'de hyaluronan yeteri miktarda bulunmayabilir ve hyaluronanın ozelliği bozulmuş olabilir. Bu değişiklikler eklemdeki kıkırdak yıkımının ve belirtilerinin sebeplerinden biri olabilir.





BULGULAR VE BELİRTİLER

Genellikle hasta eklemler onları cok kullanmaktan veya uzun sureli hareketsizlikten sonra ağrırlar. Muhtemel hasta eklemi kolayca hareket ettirmekte zorlanacaksınız. Ağrıyan eklemi hareket ettirmez veya egzersiz yaptırmazsanız eklemi cevreleyen kaslar zayıflar ve kuculur. Zayıflayan kaslar eklemleri destekleyemez ve bu da eklemi haraket ettirdikce artan eklem ağrısına neden olur.

OSTEOARTRİT VE ROMATOİD ARTRİT ARASINDAKİ FARKLILIKLAR

Bazı insanlar osteoartrit ile romatoid artriti karıştırır. Bu iki hastalık aslında oldukca farklıdır. Bazı insanlarda iki hastalık ikisi birden aynı hastada olabilir. Osteoartrit

Genellikle 40 yaşından sonra başlar. Genellikle uzun yıllar boyunda yavaşca gelişir. Birkac eklemi etkiler ve vucudun her iki tarafında oluşabilir. Eklem kızarıklığı, sıcaklığı ve şişmesi genellikle azdır / minimaldir. Sabah tutukluğu, katılığı yaygındır fakat genellikle kısadır ve yarım saati gecmez. Genel hastalık hissine , halsizliğe, yorgunluğa neden olmaz. Romatoid Artrit

Genellikle 25 ve 50 yaşları arasında başlar. Aniden, haftalar ya da aylar icinde gelişir. Genellikle birkac eklemi, oncelikle vucudun her iki tarafındaki el ve ayak parmaklarındaki kucuk eklemleri, el ve ayak bileklerini, dirsek, diz ve omuz eklemlerini etkiler. Eklemler kızarıklığa, sıcaklığa, şişliğe ve sabahları uzun suren tutulmaya (en az 1 saat) neden olur. Kilo kaybı ve ateş ile beraber genel hastalık ve yorgunluk hissine sık sık neden olur. El Parmaklarında Osteartrit (Noduler El Artrozu)

El parmak eklemlerindeki kıkırdak hasarı ağrıya, şişliğe ve bu eklemlerde kemiksi cıkıntılara sebep olabilir. Sıklıkla el eklemlerini cok sık kullanan (el işi yapma, orgu orme gibi) kişilerde ve ailesinde benzer hastalık olan kişilerde gorulur.Bu cıkıntılar el parmaklarının uc eklemlerinde ve ortasındaki eklemlerde oluşabilir. Bu kemiksi cıkıntılar şişlikler sıklıkla kadınlarda gorulur. Bazen 40 yaşında bile oluşur. Boyle kemiksi cıkıntıları olan hastaların genellikle annelerinde de benzer hastalık oykusu vardır. Bu cıkıntılar ilk once bir ya da birkac parmakta ve sonra da diğer parmaklarda gelişebilir. Hasta eklemde kızarıklık, şişlik, sertlik ve ağrı oluşur. Fakat ciddi sakatlık oluşmaz. Bazı insanlar el parmak eklemleri hastalandığında herhangi bir ağrı, kızarıklık ya da sertlik dahi fark etmezler.

Omurgada Osteoartrit (Spinal Artroz)

Belkemiği disklerinin kronik bozulması ve kemiklerin cok buyumesi bunun sonucunda boyunda ve sırtta tutulmaya ve ağrıya sebep olabilir. Ağrı sıklıkla cok yorulmayla, ayakta durmayla artar. Hastalar genellikle sabah daha rahat uyanırlar. Sabah sırtınızda, belinizde, boynunuzda sertlik, katılık, tutukluk olabilir fakat genellikle bu 30 dakika icinde kendiliğinden duzelir. Ağrılar gun icinde yoruldukca belirginleşir. Gece yatağa ilk yattığınızda boynunuzda, belinizde sanki birbirinden ayrılıyormuş gibi ağrılarınız olabilir. Fakat bu ağrılar dinlendikce hafifler ve kaybolur. Boyunda, omuzda, kolda, sırt altında ya da bacaklarınızda ağrı hissedebilirseniz. Bu ağrı kollarınızda ya da bacaklarınızda zayıflık ve hissizlik hissi oluşturabilir.

Dizlerde Osteoartrit (Gonartroz)

Ayağınızı hareket ettirdiğinizde diz eklemi bolgesindeki hassasiyeti ve ağrıyı hissedebilirsiniz. Hareket ettiğinizde eklemlerinizde surtunme veya cekme hissini duyabilirsiniz. Merdivenlerden inip cıkmak veya bir sandalyeden kalkmak ağrı verici olabilir. Ağrı ayağa ilk kalktığınızda daha hafifken yurudukce artış gosterip yurumenizi engelleyecek şekilde olabilir. Ağrı ve hareketsizlik nedeniyle diz cevresindeki kaslarda zayıflama ve erime olabilir.






Kalcada Osteoartrit (Coxartroz)

Kalcalarınız osteoartritten etkilendiyse, kalcanızın dış bolumunde ya da uyluk ic bolgesinde, kasığınızda ağrıyı hissedebilirsiniz. Bazı insanlar dizlerinde veya baldır boyunca bahsi gecen ağrıyı hisseder. Ağrı siz yururken topallamanıza sebep olabilir. Rahat bağdaş kurmak, tuvalete oturmak, eğilip doğrulmak sizi cok zorlayabilir. Hareket ettirdikce kalcalarınızdan anormal sesler duyup surtunme hissi duyabilirsiniz.

Ayakta Osteoartrit

Osteartrit ayaklarınızı etkilerse, ayak başparmağınızın başladığı yerdeki buyuk eklemde ağrı ve hassasiyet hissedebilirsiniz. Sıkı ve yuksek topuklu ayakkabılar giymek bu ağrıyı daha da kotuleştirebilir. Uzun sure ayakta kalmak, cok yurumek ağrınızı arttırabilir. Bu hastalık sonucu ayağınızda kemiksi cıkıntılar ve şekil bozuklukları oluşabilir.

OSTEARTRİTİN SEBEBİ NEDİR ?

Osteartrit ortaya cıkmasını kolaylaştıran birkac sebep var. Bu sebepler kalıtım, aşırı şişmanlık, eklem yaralanması, bazı eklemlerin devamlı fazla kullanımı, kas zayıflı ve sinir yaralanmasıdır.

Kalıtım

Bazı ailelerde, kollajen adı verilen ve kıkırdağın onemli bir yapıtaşı olan bir maddenin yapımından sorumlu olan genlerden birinde kalıtımsal bir bozukluk sonucu osteoartrit sık gorulur. Bu da kıkırdakta hızlı bozulmaya yol acar. Boyle sorunlar genclikte her hangi soruna neden olmayabilir fakat zamanla eklemleri yavaş yavaş yıpratabilir. Kalıtımsal yatkınlığı olan kadınların parmak eklemlerinde kemiksi şişlikler (noduller) gelişebilir. Yay bacak (skoda bacak) veya doğuştan kalca hastalıkları (doğuştan kalca cıkığı) gibi hastalıklarda osteoartrit gelişme ihtimali daha fazladır. Eklemlerde gevşeklik olanlarda osteoartrit gelişme riski yuksektir.

Aşırı Şişmanlık

Calışmalar aşırı şişmanlığın dizde osteoartrit gelişme riskini arttırdığını gosterdi. Orta ve daha ileri yaşlarda, ozellikle şikayetler ortaya cıkmadan onceki 8 ile 12 yıl boyunca osteoartrit gelişme riski uzerindeki en buyuk etki vucut ağırlığıdır. Bu nedenle fazla kiloları vermek dizde osteartrit oluşumunu engellemeye yardımcı olabilir.

Kas Zayıflığı

Zayıf baldır kası olan kişilerin osteoartrit geliştirme olasılığı daha fazladır. Uyluk kasları zayıf olanlarda da dizinde osteoartrit gelişmesi daha muhtemeldir.

Aşırı Kullanım

Aşırı kullanmaya bağlı bazı eklemlerde osteoartrit gelişebilir. Dizde ya da kalcada ciddi bir yaralanma hikayesi bu eklemlerde osteoartrit gelişme riskini arttırır. Bir eklemde yaralanma ya da travmadan kacınmak osteoartrit oluşumunu onlemeye yardımcı olabilir. Bazı işlerde devamlı kullanılan eklemler osteoartrit geliştirilebilir. Sıklıkla dizlerini bukmeyi gerektiren işler dizde osteoartrit riskini artırmaktadır. Eklemin aşırı kullanımdan dolayı eklemlerde hasarı onlemek icin hastanın işinde bazı değişiklikler yapılması hastaya fayda getirmektedir.





NASIL TEŞHİS KONUR ?

Doktorunuz genellikle sizin tıbbi oykunuzu alır. Muayenenizi yapar ve bunlara gore osteoartrit tanısını koyar. Doktorunuz ayrıca teşhisi doğrulamak, diğer hastalıkları bertaraf etmek ve eklem hasarı derecesini tespit etmek icin rontgen, tomografi ve MR gibi testlere başvurulabilir. Şişmiş eklemlerden sıvı alınarak incelemek icin laboratuara gonderilebilir. Aynı zamanda diğer hastalıkların ayırıcı tanısında yardımcı olabilir.

OSTEOARTRİT NASIL TEDAVİ EDİLİR ?

İyi bir tedavi programı eklem ağrısını ve tutulmasını azaltıp, eklem hareketlerini arttırmaya ve yaşamınızı kolaylaştırmaya yardımcı olur. Tedavi programınız sizin icin ozel olarak hazırlanacaktır. Fizyoterapi, hafif aerobik egzersiz, kilo kontrolu, hasta eğitimi ve tedavi hep birlikte planlanmalıdır. Bunlar faydalı olmadığında ameliyat duşunulebilir. Tedavi programınız, eklemlerin etkilendiği hastalık ciddiyetine, şikayetlerinizin şiddetine, yaşınıza ve diğer sağlık problemlerinize bağlı duzenlenecektir. Programınız şikayetlerinize ve ihtiyaclarınıza cevap vermesini sağlamak icin doktorunuzla ve fizyoterapistlerle ortak calışacaksınız.

Fizyoterapi

Osteoartrit yurume, banyo yapma, giyinme, merdiven cıkma, tuvalet ihtiyacınızı giderme ve ev işleri gibi hareketlerinizi kısıtlar. Fizyoterapistler gunluk yaşamınızda bu aktivitelerinizi, gunluk işlerinizi surdurmenizi şu şekilde yardımcı olabilirler:

Kas gucu ve eklem hareket mesafenizi geliştirmenize yardımcı olurlar Bastonlar, koltuk değnekleri, yurutecler, ayakkabı ici destekler gibi yardımcı araclar sağlarlar Sıcağı ve soğuğu doğru olarak kullanmayı oğretirler (sıcak bazı durumlarda kas spazmlarını ve acıyı azaltır, soğuk bazı durumlarda ağrıyı azaltır ağrılı bolgeyi uyuşturur) Ağrılı bolgelere splint (atel ozel cihazlar) uygularlar Doğru eklem kullanımı ve enerji koruma prensiplerini oğretirler Uygun ayakkabı tavsiye ederler Fizyoterapi sayesinde eklemlerde daha az ağrı, gunluk gorevleri yapmada daha fazla kolaylık ve eklemlerde daha az baskı olacaktır.

Aerobik Egzersiz

Başarılı osteoartrit kontrolunde duzenli aerobik egzersizleri yapmak cok onemlidir. Egzersiz tutulmuş eklemde baskıyı azaltmaya yardımcı olur. Ağrı azalınca eklem hareket ve fonksiyonlarını arttırır ve eklem cevresi kasları guclendirir. Su icinde yapılan aerobik egzersizleri eklemlerinizde daha az baskı yapar ve genel sağlığınız icin iyidir. Kalcalarınız veya dizlerinizde cok fazla hastalık yoksa ve cok ağrılı değilse yurume iyi olabilir. Tutulmuş eklemlerin etrafındaki kasların gucunu arttıran egzersizler onemlidir.

Kilo Kontrolu

Fazla kilonuz varsa tavsiye edilen kiloda kalmak veya kilo vermenin bircok avantajları vardır. Ozellikle dizin osteoartritini engellemeye yardımcı olur. Osteoartritiniz varsa kilo vermek ağırlığınızı taşıyan eklemlerde (kalcalar, dizler, sırt ve ayak) baskıyı azaltarak ağrıyı azaltır. Aynı zamanda iyi gorunmenize ve daha iyi hissetmenize yardımcı olur. Kilo vermenin formulu daha az kalorili yemek ve fiziksel aktivitenizi arttırmaktır. Yani iştahınızı kontrol altında tutmalısınız. Bol bol egzersiz yapmalısınız.

Hasta Eğitimi

Sağlık ekibinizle ortaklaşa calışmak tedavinizde daha aktif rol almanızı gerektirir. Aşağıdaki bazı oneriler durumunuzu daha iyi hale getirmeyi oğrenmenize yardımcı olabilir.

Osteoartrit hakkında oğrenebileceğiniz kadar okuyun, oğrenin, bilgi sahibi olun. Hastalığınızda neler yaşayabileceğinizi doktorunuza sorun. Artık yapamayacağınız şeyler icin kederlenmeyin. Hastayken de neler yapabileceğinize odaklanın ve size zevk hissi veren yeni aktiviteler, faaliyetler keşfedin. Hissettikleriniz ve sorunlarınız hakkında yakınlarınızla, arkadaşlarınızla sık sık konuşun. Boylece aileniz ve arkadaşlarınız sizi daha iyi anlayacaktır. Her zaman olumlu duşunmeyi oğrenin. Osteoartrit bulgularını kontrol altına almakta buyuk bir rol oynayabilirsiniz.



İLAC TEDAVİSİ

Osteoartritin bulgularını kontrol etmek icin bircok ilac kullanılır. Bu ilaclar ağrı duyulduğunda alınır. Doktorunuz hangi ilac tedavisinin en iyisi olduğuna sizin şikayetlerinize ve yaşam tarzınıza gore karar verecektir.

Uyuşturucu İcermeyen Ağrı Kesiciler

Ağrı kesiciler ağrıyı azaltan ilaclardır. Parasetamol (vermidon, minoset, parol, tamol, panadol) ağrıyı azaltmada sık sık kullanılan bir uyuşturucu icermeyen ağrı kesicidir. Esas amacın ağrıyı azaltmak olduğu durumlarda parasetamol coğu insan icin diğer ağrı kesici iltihap giderici (NSAİİ) ilaclardan daha guvenlidir. Doktorların coğu, şimdi osteoartrit ağrısı icin parasetamolun tercih edilen ilk tedavi olduğunu duşunuyorlar. Parasetamol ac ya da tok kullanılabilir. Gunde 8 tablete kadar guvenle kullanılabilir. Mide uzerine yan etkileri yoktur. Bobrekler ve karaciğer uzerine yan etkileri cok nadirdir.

NSAİİ (kortizon icermeyen ağrı kesici iltihap giderici ilaclar)

Kortizon icermeyen iltihap giderici ilaclar veya NSAİİ'ler (voltaren, dolarex, cataflam, apranax, majezik, etol gibi..) eklem ağrısı, tutulması ve şişmeyi azaltmaya yardımcı olurlar. Bir duzineden fazla NSAİİ osteoartrit tedavisinde kullanılmaktadır. NSAİİ'lerin en yaygın yan etkilerinden biri ulser ya da mide kanamasıdır. Doktorunuz bu ilacların mide yan etkilerini onlemeye yardımcı olmak icin size ilaclarınızı yemekle beraber vaya tok karına almanızı onerecek aynı zamanda mide koruyucu ilaclar (lansor, panto, ulcurex, omeprol vb.) verecektir. Mide rahatsızlığından dolayı NSAİİ'leri kullanmakta sorun yaşıyorsanız doktorunuz midenizi korumak icin bu ilacları recete etmeyebilir veya diğer başka ilaclara karar verebilir.

Kortizon Enjeksiyonu

Kortizon bir vucut hormonu olan kortizolle ilişkilidir. Osteoartrit ile birlikte oluşan şişme ve ağrıyı azaltmak icin eklemden sıvı alımını takiben ekleme enjekte edilebilirler. Bu ilaclar hap biciminde de mevcuttur. Fakat osteoartrit icin bu hap surekli olarak kullanılmaz. Aynı eklemde kortizon enjeksiyonları genellikle yılda uc veya dort ile sınırlıdır. Daha fazla yapılmamalıdır. Cunku tekrarlanan enjeksiyonlar kalca ve dizler gibi ağırlık taşıyan eklemlerde ara sıra kıkırdak harabiyeti oluşturabilir.






Hyaluronan Enjeksiyonları

Hyaluronan enjeksiyonları hafif ağrı kesici kullanımına ve temel tedavi programlarına cevap vermemiş dizdeki osteoartrit ağrıları olan hastalarda yeni bir tedavidir. Enjeksiyonlar ozellikle NSAİİ'lere cevap vermeyen ya da kullanamayan hastalarda duşunulebilir. Bu işlem diz eklemine, eklemi desteklemeye ve kayganlaştırmaya yardımcı olan, eklem sıvısında zaten doğal olarak bulunan bir madde olan hyaluronan'ı enjekte etmektir. Dizde osteoartriti olan hastalarda iltihap nedeniyle eklem sıvısında normalde bulunan hyaluronanın bozulmasına neden olur. Hyaluronan enjeksiyonları diz eklemine uc ila beş hafta sure ile haftada bir kez yapılır. Hyaluronan tedavilerini takiben ağrı azalması aylar surebilir. Calışmalar, bu enjeksiyonların diz ağrısını azaltmada surekli NSAİİ tedavisi kadar etkili olduğunu gostermiştir.

Topikal (lokal) Ağrı Kesiciler

Lokal ağrı kesiciler krem formunda ağrıyan eklemin uzerine deriye uygulanan, surulen veya sprey edilen ağrı kesici ilaclardır. Bunlar eklem bolgesinde kan akışını arttırırlar. İceriğindeki tahriş ediciler asıl ağrıdan dikkati dağıtan, sıcak veya soğuk hislerine neden olmak icin derideki sinir uclarını uyarırlar.

Beslenme ve Ozel Katkılı İlaclar Bazı besin katkıları (glukozamin ve kondroidin sulfat gibi) osteoartrit icin benimsenmiş tedavilerdir. Bu ilaclar NSAİİ'ler gibi aynı etkiyi sağlayabilirler.

AMELİYAT

Coğu osteoartritli hasta hicbir zaman ameliyata ihtiyac duymayacaktır. Fakat, ameliyat surekli eklem ağrısı ve ciddi eklem hasarı olduğunda yararlı olabilir. Osteotomi kemiği kesmektir. Kemikteki bozukluğu duzeltip sonra kemiği daha iyi bir pozisyonda tekrar yerine oturtan bir ameliyat yontemidir. Kaval kemiğin osteotomisi zarar gormemiş kıkırdağa daha fazla yuk bindirmek ve diz ağrısını azaltmak icin bacağın ağırlık taşıma pozisyonunu değiştirmek icin yapılan bir ameliyattır. Bu, diz ekleminin bir tarafı diğerinden daha fazla zarar gorduğunde yapılır. Total eklem artroplastisi eklemlerin yeniden duzeltilmesini sağlayan diğer bir ameliyat işlemidir. Bu kıkırdağın aşındığı ve kemiğin cok zarar gorduğu yerde protez ekleyerek ya da eklem yuzeyini yeniden kaplayarak yapılır. Operatorler dayanıklı metal, seramik, plastik ya da titanyumdan yapılmış yapay eklemler ile zarar gormuş eklemleri onarır ya da eklemleri yerinden cıkararak yerine bunları yerleştirebilirler. Bugun suni eklemlerin coğu icin insan yapımı parcalar, maddeler vardır. Bazı suni eklemler kemik cimentosu ile kemiklere bağlanırlar. Son zamanlarda bu kemik cimentosuna ihtiyacı olmayan yeni suni eklemler kullanılıyor. Bu tip eklemlerin daha genc insanlarda ozel bir değeri olabilir cunku kemiğin icine yerleştirilen maddeler daha uzun dayanır. Eklem cerrahileri coğu osteoartritli hasta oldukca yuz guldurucu sonuclar vermektedir.

SAĞLIK EKİBİ İLE SUREKLİ İLETİŞİM

Sizin tedavinizde ve bakımınızda bircok sağlık uzmanı aktif bir rol oynar. Calışmalar bunun hasta icin daha iyi bir yaşam standardı ve daha az ağrı ile sonuclandığını gostermiştir. Doktorunuz ile ve diğer sağlık uzmanları ile sağlıklı bir iletişim, osteoartrit ile başarıyla mucadelede icin temel bir yol olabilir.