Şişmanlık (obezite); vucut yağ miktarının sağlığı bozacak duzeyde artmasıdır. Enerji alımının enerji tuketiminden daha fazla olduğu durumlarda ortaya cıkar. Şişmanlık sadece estetik acıdan değil bazı hastalıkların ortaya cıkışını kolaylaştırması, yaşam suresini olumsuz yonde etkilemesi gibi nedenlerle onemli bir sağlık sorunudur.

Şişmanlık; kalp hastalıkları, yuksek tansiyon, şeker hastalığı, kolesterol yuksekliği, solunum rahatsızlıkları, eklem hastalıkları, safra kesesi hastalıkları ve bazı kanser turleri ile ilişkisi olan, insan yaşamını kısaltan ve yaşam kalitesini bozan bir hastalıktır.

Şişman kişilerin zayıflamak icin gosterdikleri cabalar coğunlukla sonucsuz kalmakta ve verilen kiloların zaman icinde geri alındığı gozlenmektedir. Genellikle şişmanlamak kolay, zayıflamaksa guctur. Bu nedenle şişmanlığın tedavisinden once, onlenmesi doğrudur. Şişmanlığın onlenmesinde en onemli kural, kucuk yaştan itibaren yeterli ve dengeli beslenmenin sağlanması ve enerji dengesine uygun bir beslenme alışkanlığının kazandırılmasıdır.

Şişmanlığa Neden Olan Risk Faktorleri

Fiziksel aktivite
Beslenme alışkanlıkları
Yaş
Cinsiyet (Kadın)
Irksal faktorler
Eğitim duzeyi
Evlilik
Doğum sayısı
Sigarayı bırakma
Alkol
Psikolojik bozukluklar
Metabolik ve hormonal bozukluklar
Şişmanlığın Belirlenmesi
Bir kişinin şişman olup olmadığının belirlenmesinin en iyi yolu, Beden Kitle ındeksi (BKı) veya Body Mass Index (BMI) olarak bilinen ve kolaylıkla hesaplanan bir yontemin kullanılmasıdır.

Beden Kitle ındeksi Nasıl Hesaplanır ?

Vucut ağırlığının (kg olarak), boy uzunluğunun (metre cinsinden) karesine bolunmesiyle hesaplanır.

Orneğin : Vucut ağırlığı 70 kg, boyu 1.60 m olan bir kişinin beden kitle indeksi ;
70/1.602 = 70/1.60x1.60 = 70/2.56 = 27.34 kg/m2’dir.


Beden Kitle ındeksi Nasıl Değerlendirilir?
BMI DEĞERı DURUM
18.5 kg/m2’nin altında ise zayıf
18.5-24.9 kg/m2 arasında ise normal kilolu
25-29.9 kg/m2 arasında ise hafif şişman (fazla kilolu)
30-34.9 kg/m2 arasında ise orta derecede şişman (I.Derece)
35-39.9 kg/m2 arasında ise ağır derecede şişman (II.Derece)
40 kg/m2 uzerinde ise cok ağır derecede şişman (III.Derece)


Buna gore yukarıdaki orneğimizdeki kişi beden kitle indeksine gore hafif şişmandır.

Kişinin beden kitle indeksinin 25- 29.9 kg/m2 arasında olması, o kişinin şişmanlık sınıfına aday olduğunu gosterir. Bu durum, ozellikle bazı hususlara dikkat edilmesi gerektiğinin gostergesidir. Beden kitle indeksi bu değerler arasında olan kişi;

Fazla yağlı yemeklerden kacınarak (kızartmalar, kavurmalar, yağlı etler, salam, sosis, soslar, mayonez, tahin, cukulata gibi)
Dengeli ve sağlıklı bir şekilde beslenerek
Fiziksel aktivitesini artırarak (yuruyuş yapmak gibi) beden kitle indeksinin 30kg/m2’nin uzerine cıkmasını onlemiş olur.

Beden kitle indeksinin 30kg/m2’nin uzerinde olması şişmanlık olarak kabul edilmiştir. Bu değere ulaşan kişilerin onemli sağlık riskine sahip oldukları bilinmektedir. Beden kitle indeksi değerinin 30kg/m2’nin uzerinde olması ile bireylerin vucut yağ miktarlarının da cok fazla olabileceği tahmin edilmektedir.

Şişmanlığa Neden Olabilen Hatalı Davranışlardan Bazıları

Hızlı yemek, buyuk lokmalar almak, az ciğnemek
Oğun atlamak, oğun aralarında surekli bir şeyler atıştırmak,
Sıkıntılı veya stresli durumlarda aşırı yemek,
Ziyaret ve davetlere sık sık katılmak ve butun ikramları kabul etmek
Akşam yemeğinden sonra yatıncaya kadar surekli yemek,
Su icmemek veya az icmek,
Ozellikle calışan kişilerde, akşam eve geldikten sonra yemek zamanına kadar atıştırmak ve sonra tekrar yemek yemek.
Şişmanlığın tedavisinde kullanılan yontemler :
Diyet
Fiziksel aktivitenin artırılması
Davranış değişikliği
ılac
Cerrahi yontemlerdir.
Bu yontemlerden, ozellikle ilk ucu; duşuk enerjili diyet, fiziksel aktivitenin artırılması ve davranış değişikliğinin sağlanması birlikte uygulandığında, hem ağırlık kaybını sağlamada hem de kaybedilen ağırlığın korunmasında buyuk başarı sağlanmaktadır.

Diyete başlarken ve belirli aralıklarla vucut ağırlığının ve kan basıncının olcumu yapılmalı, kan urik asit, trigliserit, kolesterol, glikoz, T3 ve T4 gibi hormon duzeyleri saptanmalıdır.

Bireyin gunluk kalori alımı, harcadığından daha az duzeyde olmalı , zayıflama diyeti haftada 0.5-1 kg ağırlık kaybına neden olacak şekilde duzenlenmelidir. Kalıcı bir zayıflama sağlayabilmek ve yağ kitlesinin daha cok kaybedilmesi icin yavaş zayıflama onerilmektedir.

Şişmanlıkta Diyet Tedavisinin Amacları Nelerdir?

Şişmanlık tedavisinde kullanılacak diyet ornekleri ile ilgili bir cok yayın, magazin, kadın dergileri, televizyon programları, kitaplar mevcuttur. Bu tur yayınlar gunumuzde geniş bir izleyici kitlesine sahiptir. Diyet tedavisinde bilimsel ilkelere uyulması sağlıklı bir zayıflamanın sağlanmasında en guvenli yoldur. Enerji kısıtlı dengelenmiş bir diyet tedavisinin ana ilkeleri şunlardır :

Vucut ağırlığını olması gereken duzeye indirilmesi ve bu duzeyin korunması sağlanmalıdır. Beden kitle indeksinin 18.5-24.9 kg/m2 arasında olmasını sağlayan vucut ağırlığı değerleri bireyin normal kilolu olduğunu gosterir. Normal kiloya ulaşıldıktan sonra bunun korunması onemlidir.
Bireyin gereksinim duyduğu temel besin ogeleri yeterli ve dengeli olarak sağlanmalıdır. Tek bir besinle yapılan veya belirli birkac besinin kullanıldığı, cok duşuk enerjili diyetler sakıncalıdır. Zayıflama diyetinde enerji kısıtlanır ancak bireyin gereksinimi olan protein, karbonhidrat, yağ, vitamin, mineral ve sıvının sağlanması gerekir.
Zayıflama diyeti bireyin alışkanlıklarına, yaşam bicimine, inanclarına, sosyo-ekonomik koşullarına uygun olmalıdır.
Diyet tedavisi ile uzun surede hastaya yeterli ve dengeli beslenme alışkanlığını kazandırılmalıdır.
Diyette yeterli posa sağlanmalıdır. Posa aclık hissini geciktirir, yemek yeme suresini uzatır, mide boşalma hızını geciktirir, barsak hareketlerini artırır ve boylece ağırlık kaybına neden olur.
Oğun sayısını duzenlemelidir. Oğun sayısı belirli aralıklarla ve duzende, 6-8 oğun gibi olmalıdır. Boylece aşırı yemek yeme, acıkma hissi, atıştırmalar onlenir.
Diyetten gelen enerjinin dengesi sağlanmalıdır. Gunluk kalori alımı harcadığından daha az duzeyde olmalı , enerji kısıtlaması haftada 0.5-1 kg ağırlık kaybına neden olacak şekilde duzenlenmelidir.
Şişmanlığa yol acan yiyeceklerin neler olduğu belirtilerek tuketilmesi yasaklanmalıdır.
Zayıflama Diyetlerinde Egzersizin Onemi
Genel olarak sağlıklı yaşam icin egzersizin onemi tartışılmaz. Bircok şişman kimseye gore; egzersizin anlamı jimnastik salonları, yuzme havuzları, koşu alanları veya benzer yerlerde yapılan hareketlerdir. Oysa gunluk yaşamda bazı alışkanlıklar da egzersiz yerine gecebilir. Orneğin kısa mesafelerde taşıt kullanmamak, asansore binmemek, hızlı tempoyla yurumek, ev işlerini kendi kendine yapmaya calışmak gibi.

Ciddi şişmanlık olgularında nefes problemleri, eklemlerle ilgili sorunlar ve denge guclukleri soz konusudur. Buna bağlı olarak secilecek aktivite duzeyi bireyin kapasitesine uygun olmalı ve yavaş yavaş artırılmalıdır. Kilo kaybı başladıktan sonra egzersiz programları suresi ve gucluğu kademeli olarak artırılmalıdır.

Zayıflama Diyetini Uygularken Uyulması Gereken Oneriler

Alışverişte

Alışverişi tok karnına yapmak, yenmemesi veya az yenmesi gereken besinleri satın almamak.
Alışverişe liste hazırlayıp cıkmak.
Yanına yapılan listeye yetecek kadar para almak.
Yenmeye hazır besinleri almamak.
Satın alırken aynı gruptaki besinlerin enerjisi duşuk olanını secmek (orn: yağlı peynir yerine yağsız peynir almak gibi).
Yenmemesi gereken besinlerin olduğu reyonlara uğramamak .
Evde ve ışte
Boş zamanlarda yiyecek atıştırmak yerine egzersiz yapmak. Ev veya iş yerinde egzersiz icin belirli bir alan ayırmak.
Sabah kalkınca, her oğun oncesi, sırası ve sonrasında 1 bardak ılık su icmek.
Onerilen yiyecekleri planlanan zamanlarda yemek (5-6 oğun şeklinde). Oğun atlamamak.
Başkalarının ikramlarını kabul etmemek ve bunu kabalık olarak nitelendirmemek. Cevredeki insanlara yemek icin ısrar etmeleri yerine, yememek icin teşvik etmelerinin daha iyi olacağını anlatmak .
Duzenli dışkılama alışkanlığı edinmek (her gun sabah kalkınca).
Her hafta, sabah ac karnına, aynı kıyafetlerle ve aynı terazide tartılmak ve ağırlığı kaydetmek.
Yemek Hazırlarken ve Yemek Yerken
Goz onunde yiyecek bulundurmamak.
Mutfağa fazla zaman ayırmamak.
Şişmanlamaya neden olan besinleri evde bulundurmamak, uygun besinleri buzdolabının on tarafında bulundurmak.
Yemek icin en kucuk, yağsız salata icin buyuk tabak kullanmak. Servis yapılan kepcenin kucuk boy olmasına dikkat etmek.
Yemeğin servis kabını masaya koymamak.
Yemek biter bitmez masadan kalkmak.
Tabakta yemek bırakmaktan cekinmemek, hatta tabakta bir miktar yemek bırakmayı alışkanlık haline getirmek ve kalanı ara oğunde yemek.
Mumkun olduğunca iyi ciğnemek ve yavaş yiyerek lokmaların tadına varmak.
Lokmalar arasında catalı kaşığı elinden bırakmak.
Yemek yerken başka aktiviteler (TV seyretmek, okumak gibi) yapmamak.
Akşam yemeğinden sonra (saat 20.00-21.00’den sonra) bir şey yememek (şekersiz cay, ıhlamur vb. icilebilir).
Doyulmazsa tekrar alma şansı olduğunu duşunerek tabağa mumkun olduğu kadar az yemek koymak, bir miktar yedikten sonra bir sure bekleyip tokluk hissinin geldiğini gormek.
Yemek pişirirken duşuk enerjili yemekler pişirmeye gayret etmek (etli yemeklere yağ koymamak, yemeklerdeki yağ miktarını azaltmak, kızartma yerine haşlama, ızgara veya fırında pişirmek vb.).
Yemek yemeye yonlendiren riskli durumları tespit etmek ve bu durumlardan uzak kalmaya calışmak. Zengin soslar ve suslemelerden kacınmak.
Ozel Gunlerde
Kalorisiz ve duşuk kalorili icecekleri tercih etmek.
Her koşulda diyet listesine uygun besinleri secmeye ozen gostermek.
Cok ac olunduğunda gitmeden once duşuk enerjili besin (salata, meyve, ayran, corba gibi) yemek.
Kendini besin tekliflerini reddetmeye hazırlamak, aksilikler karşısında cesareti kırmamak. Eğer fazla yenirse sonraki oğunu sadece salata ve biraz peynirle geciştirmek.