​
Boşanma ve Boşanmış Aile Cocukları

Her cocuk icin doğal olan hayatını anne ve babası ile birlikte gecirmesidir. Anne, baba ve cocuklardan oluşan aile yapısı cocuğun ruhsal gelişimi ve sosyal uyumu acısından vazgecilmezdir. Ancak bir o kadar vazgecilmeyecek bir durum da ailenin cocuğa sevgi, mutluluk, neşe ve guven verebilmesidir. Ailenin huzurlu olmasının birinci şartı anne ve baba arasındaki uyum ve anlaşmadır. Eşler arasında anlaşmazlık ve gecimsizlik tum ailenin, dolayısıyla cocuğun mutsuz olmasına neden olur.

Boşanma nedeniyle cocukta gelişebilecek sorunlardan kacma bahanesiyle her ne pahasına olursa olsun evliliği surdurmeye calışan eşler vardır. Şurası unutulmamalıdır ki cocuk icin sadece anne babayla birlikte yaşamak değil ailenin huzuru da onemlidir. Her gun kavga gurultunun olduğu, cocuğun gozu onunde annenin veya babanın dovulduğu, hakarete maruz kaldığı bir aile ortamının cocuğa zarar vermediğini duşunemeyiz. Aslında boşanma tamamen bireyin kendi başına vermesi gereken bir karardır. Evliliğini surduremeyeceğini duşunen eş yada eşler boşanma kararını alırken bu kararın oncelikle kendi hayatları ile ilgili bir karar olduğunu duşunmek zorundadırlar.

Eşlerin ayrılması aynı zamanda ailenin parcalanması anlamına gelir. Amerika da yapılan araştırmalar her dort cocuktan birinin oz anne yada babasından ayrı bir hayat surme zorunluluğunda kaldığını gostermiştir. Ulkemizde boşanma oranının Batı ulkelerinde olduğu kadar yuksek olmasa da gun gectikce bu oranın arttığı istatistiksel verilerden anlaşılmaktadır. Cocuklar icin oldukca zedeleyici olan anne babanın boşanma olayı surec icinde yapılan yanlışlıklar ile daha da zedeleyici bir hal alabilir.

Boşanmadan once ve boşandıktan sonra bazı eşler, aralarındaki gerginlik ve anlaşmazlıkları cocuk uzerinde yaşar, kızgınlık ve ofkelerini cocukları kendi taraflarına cekerek atmak isterler. Kendilerinin iyi anne yada baba olduğu mesajını verebilmek icin abartılı davranışlara başvururlar. Cocuğu diğer eşe karşı adeta bir silah olarak kullanır, bunun icin karşı tarafı devamlı suclama ve kotu gosterme cabasına girerler. Anne, babanın ne kadar kotu bir adam olduğu evle hic ilgilenmediğinden bahseder, baba da annenin kendilerini terk ettiğinden aslında suclunun anne olduğundan soz eder. Butun bu olaylar cocuğun zihnini karıştırır.

Eşlerin boşanması cocuk icin bir surpriz olabileceği gibi gecimsizliğin uzun suredir yaşandığı ailelerde zaman zaman olan gecici ayrılıklar nedeniyle beklenen bir olayda olabilir. Aralarında ağır gecimsizlik olan eşler fiilen ayrılmasalar da duygusal olarak ayrılıkları evde cocuklar tarafından hissedilir. Bu eşlerin boşanması cocuk icin şaşırtıcı olmaz. Olaylar nasıl gelişirse gelişsin eşlerin boşanması cocuğun hayatında bir donum noktasıdır. Artık cocuğun yeni bir hayata, başka kişi yada kişilere alışma zorunluluğu vardır.

Cocuk anne babasının ayrılacağını duyduğunda ilk once ben ne olacağım sorusunu sorar. Cok doğal olarak cocuk bu kaos icinde kendi durumunun ne olacağı konusunda yoğun merak eve endişe yaşar. Bu merakı giderebilmek icin anne babayı soru yağmuruna tutar. Bundan sonra ne olacaktır, kiminle birlikte kalacaktır? Evinden ve arkadaşlarından ayrılacak mıdır? Bir daha anne yada babasını gorebilecektir?

Cocuğun boşanmayı algılayışı ve bu olaya vereceği duygusal tepkiler gelişim duzeyine gore değişir. Okul oncesi donemde (0-5 yaş) cocuk icin boşanma sadece bedensel bir ayrılış olup gecicidir. Bu yaştaki bir cocuk eşlerin birbirlerine karşı olan olumsuz hislerini anlayamaz. Boşanma onda korku ve şaşkınlık yaratır. Ne olup bittiğini anlamakta zorlanır. Ozellikle boşanma sonrası cokkunluk belirtileri gosteren annelerin cocuklarında anneye aşırı bağımlılık anneden ayrılamama ve kazandığı tuvalet alışkanlığını kaybetme gibi yaşından kucuk davranışlar gorulebilir. Cocukların bir kısmı kızgınlıklarını dışarıya saldırganlık olarak aksettirirken bir kısmı ise anneyi kaybetme endişesiyle tamamen ice kapanır ve her ortama uyum gosterme cabasına girer.

İlkokul doneminde cocuk icin boşanma artık sonucları bilinen bir olaydır. Cocuk anne babası arasındaki duygusal bağın koptuğunun farkındadır. Anne babaya karşı aynı anda farklı hisler besleyebilir. Bazen annesini bazen de babasını hatalı bulur. Ayrılığın sebebi olarak bu yaştaki cocuk kendini suclayabilir. Yaş ilerledikce anne ve babası acısından olayı farklı farklı değerlendirmeye başlar. Kendini suclaması azalır. Anne babadan birine kendini yakın hisseder. Ergenli doneminde boşanma asıl anlamıyla kavranabilir. Ergen ozellikle geleceği ile ilgili endişeler taşır. Anne ve babaya karşı zaman zaman farklı duygular icine girer. Olayı iki taraf acısından da değerlendirmeye calışır. Boşanma sonrası ailedeki rol ve sorumluluk dağılımı ile ilgilenir.

Bazı anne babalar ayrılma yada boşanma niyetlerinden cocuğa bahsetmenin gereksiz olduğunu, kararı kendileri aldıklarından bu konunun cocukların işi olmadığını duşunurler. Boşanma kararı anne ve baba tarafından alınır. Ancak cocukların eşlerin boyle bir tercihleri olduğunu bilmeleri gerekir. Yoksa cocuğun sabah kalktığında annesini evde bulamaması ya da okuldan eve geldiğinde babasının artık o eve gelmeyeceğini oğrenmesinin yıkıcı etkisini tahmin edebilirsiniz. Zaman zaman aileler ayrılığı gizleyebilmek icin farklı bahaneler ortaya atarlar. Babanın uzaklara calışmaya gittiği yada annenin hastalığı nedeniyle hastaneme yatmak zorunda olduğu gibi acıklamalar cocuğun zihnini karıştırır ancak gerceği oğrenmesini engellemez. Bu tur acıklamalar cocuk ile ebeveyn arasındaki guveni sarsar ve ilişkiyi zedeler.

Anne babasının ayrılık kararını oğrenen cocuk aşağıdaki sorulara cevap arar:

Şu anda ailenin yaşadığı evi kim terk edecek?

Cocuğa yaşayacağı evle ilgili bilgi verilmeli, evi kimin terk edeceği acık bir dille anlatılmalıdır. Cocuk bundan sonra kiminle yaşayacağını bilmek isteyecektir. Cocuğa kiminle yaşayacağı soylenmelidir.

Anne ve babam nicin ayrılıyorlar?

Cocuğun yaşına ve gelişim duzeyine uygun bir şekilde ayrılığın nedenleri anlatılmalıdır. Ancak şunu unutmamak gerekir ki, soylenecekler kadar soylenmeyecekler de onemlidir. Cocuğa gereğinden fazla bilgi vermek ve sindiremeyeceği kadar detayları anlatmaya kalkışmak onun zihnini bulandırır ve sıkıntısını artırır. Konuşmaya başlarken keskin ifadelerden kacınılmalı daha yuvarlak ve genel ifadeler kullanılmalıdır. Ayrılmanın nedenini acıklarken orneğin, baban başka biriyle yaşıyor diye soze başlamak cocuğun bu olaya saplanmasına ve başka acıklamalarımıza kulak vermemesine neden olur. Babanın başka biriyle yaşadığı ancak daha sonraki konuşmalarda acıklanmalıdır.

Ayrılmanın nedeni anlatılırken diğer ebeveyni suclayıcı sozlerden kacınılmalıdır. Cocuğun taraf tutmasını sağlamaya yonelik cabalar sevdiği ve ozdeşim kurduğu kişiye karşı duşmanca davranışlar icine girmesine neden olabilir. Aslında cocuk hem annesini hem de babasını sever e ozdeşim kurar. Sevdiği kişiler hakkında acılan karalama kampanyası her şeyden once cocuğun kendi duygu ve duşuncelerine olan guveni zedeler. Butun bunlardan cocuktan gerceklerin saklanması gerektiği anlamı cıkmaz. Cocuğa gercekler mutlaka soylenmelidir. Ancak bunun zamanı konusunda aceleci davranılması hatalıdır. Zaten siz soylemeseniz de cocuk mutlaka surec icinde gercekleri oğrenecektir. Onemli olan abartılı ve tamamen hissi olan yaklaşımlardan kacmaktır. Eğer boşanma eşlerden birinin fiziksel ve cinsel istismarı nedeniyle gercekleşiyorsa bu durum cocuğa gelişim duzeyine uygun bir bicimde hemen acıklanmalıdır. Burada şahıstan cok eylem uzerinde durmak tercih edilmelidir.

Ben nicin annemle yada babamla yaşayacağım?

Cocuğa nicin sizinle yaşadığını yada yaşamadığını anlatmak zorundasınız. Bunu anlatırken ben seni daha cok seviyorum sana daha iyi bakarım gibi acıklamalardan kacınılmalıdır. Ancak burada da alkolizm, fiziksel ve cinsel istismar gibi durumlar haric tutulmalı, boyle durumlarda cocuğun sizinle guven icinde yaşayacağı ve kendisine her hangi bir zararın gelmeyeceği acıklanmalıdır.

Evi terk eden annem yada babam nerede yaşayacak?

Cocuğun merak ettiği konuların biri de evden ayrılan ebeveynin nerede yaşayacağıdır. Cocuk evden ayrılan anne yada babasının evsiz ve acıkta kalacağı konusunda endişe duyar. Acık bir dille anne babanın nerede ve kiminle yaşayacağı cocuğa anlatılmalıdır. Evden ayrılan birey hakkında cocuğun duyduğu endişeler giderilmelidir.

Bir daha annemi yada babamı gorebilecek miyim?

Ozellikle okul oncesi donem cocukları sıklıkla bir daha anne yada babasını gorup gormeyeceği sorusunu sorar. Cocuğun anne yada babasını ne sıklıkla goreceği eşlerin karşılıklı anlaşması yada mahkeme kararı ile belirlenmektedir. Ancak ideal olan cocuğun istediği zaman anne yada babasını gorebileceği ortamı sağlamaktır. Bu mumkunse cocuğa istediği zaman anne yada babasını gorebileceği soylenmelidir. Cocuğa bu konuda yalan ve yanlış bilgiler verilmemelidir. Ayrılık sonrası en kısa zamanda cocuğun evden ayrılan anne yada babasını hangi zaman goreceğini onceden mutlaka bilmelidir. Orneğin, cocuğun “her Cuma akşamı babam beni alır” duşuncesi olmalı, ne zaman birlikte olunacağı takvime bağlanmalıdır. “Fırsatım olursa goruşuruz” diyen, cocuğu yoğun belirsizlik icine sokan yaklaşılmadan kacınılmalıdır.

Bana ne olacak?

Ayrılma sonrası cocuklar kendi gelecekleri konusunda endişeler yaşarlar. Hayatlarının bundan sonraki bolumunde neler olacaktır. Aynı okuluna devam edebilecek midir? Eski arkadaşları ile goruşebilecek midir? Aile buyukleri (dede, nine, teyze, hala, amca, dayı gibi) ile goruşmesi devam edecek midir? Cocuğun bu sorularına cevap verilmelidir. Ozellikle eskiden yaşadığı evden ayrılması gerektiği durumlarda cocuk icin ebeveyn ile olan ayrılma zorluğuna arkadaşları, oğretmenleri ve evinden ayrılığın getirdiği zorluklar eklenecektir. Evinden ayrılan cocuğun oyuncaklarını ve sevdiği ve bağlandığı bazı eşyalarını yanına almasına izin verilmelidir.

Annem ya da babam geri donecek mi?

Her ayrılık boşanma ile sonuclanmayabilir. Boşanma ile sonuclanmayan ayrılıklarda geleceği tahmin etmek kolay olmaz. Cocuğun evliliğin geleceği hakkındaki sorularına cevap verirken olasılıkları akılda tutmalısınız. Ayrılığın ne kadar sureceği ve sonunda boşanmanın olup olmayacağı hakkında kesin fikrimiz yok ise cocuğa net mesajlar verici yaklaşımlardan uzak durmalısınız.

Boşanma ve ayrılığın ardından anne yada baba bu zor doneminde cocuğun nelere ihtiyacı olduğunu ve ona nasıl yardımcı olacakları konusunda bilgi edinmek ister. Anne yada babanın bu surecte dikkat etmesi gereken hususlar şoyle sıralanabilir.

Cocuğunuza mumkun olduğu kadar fazla zaman ayırmalısınız. Onunla birlikte olabildiğiniz zamanlarda oyunlarına katılınız ve birlikte oyun oynayınız.
Cocuğunuzun duygularını rahat ifade etmesini sağlayacak ortamlar sağlayınız. Orneğin, “Babanın evden ayrılması bizi oldukca sarstı, seninde farklı duygular icinde olduğunu biliyorum” diyerek soze başlayabilirsiniz. Cocuğunuza onu dinlemeye ve anlamaya hazır olduğunuz fikrini vermelisiniz. Bunu yaparken ısrarcı olmayınız. Cocuk duygularını bir cırpıda ifade edemeyebilir. Onun ağzını arar ve ondan laf koparmak istercesine yaklaşmayınız.
Cocuğunuzun duygularını anlamaya calışınız. Yargılayıcı ve suclayıcı olmayınız.
Cocuğunuzun yanında eski eşinizi eleştiren, aşağılayan suclayan sozlerden kacınınız.
Bu surecte cocukta yaşına gore beklenenin altında davranışlar gorulebilir. Cocuk adeta geriye donmuş ve bebeksi bir hal almış olabilir. Bu nedenle cocuğu cezalandırmayınız.