Turkce binlerce yıldır konuşulan ve yazılan en kadim dillerden bir tanesi. Turklerin dunyanın dort bir yanına yayılmaları sayesinde Turkce aynı zamanda en zengin dillerden bir tanesi haline gelmiştir. Arapca, Farsca, Fransızca, İngilizce, Rusca gibi pek cok dilden etkilenen dilimiz, eminiz bircok kişi bilmez ama Yunancadan da etkilenmiştir. Anadolu topraklarına geldiğimizden beri komşumuz olan Yunanlıların dilinden Turkceye gecen Yunanca kelimelerin sayısı hic de az değil.
Elbette bu kelimelerin hicbiri direkt olarak dilimize gecmemiştir. Kimisi farklı diller uzerinden, kimisi anlam değiştirerek, kimisi ise yazımı değişerek dilimize gecmiştir. Oyle ki bunlardan pek coğunu uzun zamandır kullanıyoruz ancak etimolojik kokenlerini inceleyene kadar nereden geldiklerini bilmiyoruz. Gelin Turkceye gecen Yunanca kelimelere ve bu kelimelerin etimolojik kokenlerine yakından bakalım.
Turkceye gecen Yunanca kelimeler: Acelya Gonye Ahtapot Gubre Anafor Liman Filiz Roka Oreke Semer Papaz Pide Tavla Ihlamur Anahtar Izgara Angarya İstavrit Bodoslama Karides Demet Kavanoz Domates Kiraz Efendi Fasulye Kutu Fıcı Acelya Ormangulu cinsinden gelen bitkilere verilen ad olan acelya, İtalyanca kumlu toprakta yetişen cicek anlamına gelen azalea kelimesinden tureyerek dilimize gecmiştir. Bu kelimenin kokeni ise Eski Yunanca susamış anlamına gelen azaléos kelimesidir.
Gonye Muhendislik ve teknik cizim alanında kullanılan ucgen biciminde bir arac olan gonye, eski Yunancada koşe, acı, dik acı elde etmeye yarayan alet anlamındaki gōnía sozcuğunden tureyerek dilimize gecmiştir.
Ahtapot Denizde yaşayan sekiz kollu yumuşakcaların genel adı olan ahtapot, Yunancada sekiz ayak anlamına gelen oχtapódi sozcuğunden tureyerek dilimize gecmiştir.
Gubre Hayvan dışkısına ve daha sonra tarımda bitkiler icin gerekli minerallere verilen isim olan gubre, Yunanca dışkı anlamına gelen kopriá sozcuğunden tureyerek dilimize gecmiştir.
Anafor Denizlerde ve ırmaklarda ters gelgitler sonucu oluşan donme hareketi anlamına gelen anafor, Yunancada gelgit, zıt akım anlamına gelen anaphóri sozcuğunden tureyerek dilimize gecmiştir. Kelimenin eski Yunancadaki koku anaphorá kelimesidir.
Liman Deniz araclarının park ettiği ve yuk alıp boşalttığı alanlara verilen ad olan liman, Yunanca sığınak anlamına gelen liméni veya limáni sozcuğunden tureyerek dilimize gecmiştir. Kelimenin eski Yunancadaki koku limēn veya leimōn kelimesidir.
Filiz Taze ağac dallarına, korpe dallara ve cicek fidanlarına verilen ad olan filiz, Yunanca yapraklama anlamına gelen phylís sozcuğunden tureyerek dilimize gecmiştir. Kelimenin eski Yunancadaki koku yaprak anlamına gelen phýllon kelimesidir.
Roka Turpgiller ailesinden gelen ve yaprakları salata olarak yenebilen bir bitkiye verilen ad olan roka, Yunancada yaprakları yenen bir bitki anlamına gelen róka sozcuğunden tureyerek dilimize gecmiştir. Kelimenin eski Latincedeki koku tırtıl anlamına gelen eruca kelimesidir.
Oreke Deyimlerimizde sıklıkla kullandığımız ve ucuna lifli malzemelerin tutturulduğu sopa anlamına gelen oreke, Yunanca yun eğirmekte kullanılan ucu catallı oval tahta anlamına gelen róka sozcuğunden tureyerek dilimize gecmiştir. Kelime, Germence bir sozcukten İtalyancaya rocca olarak gecmiştir.
Semer Yuk hayvanlarında urun taşınırken ustlerine bağlanan eşya olan semer, Yunancada yuk hayvanlarına mahsus kemer anlamına gelen sagmári sozcuğunden tureyerek dilimize gecmiştir. Kelimenin eski Yunancadaki koku ságma kelimesidir.
Papaz Hıristiyan din adamlarını tanımlamak icin kullanılan papaz kelimesi, Yunanca baba, muhterem kişi, din adamı anlamlarına gelen papás, papad sozcuğunden tureyerek dilimize gecmiştir.
Pide Yassı hamurdan yapılan ekmeğe ve uzerine ceşitli malzemeler konularak yapılan bir hamur işi yemeğe verilen ad olan pide, Yunanca yassı hamur ekmeği anlamına gelen píta sozcuğunden tureyerek dilimize gecmiştir. Kelimenin koku, Suryanice ekmek parcası anlamına gelen pettā kelimesidir.
Tavla 2 zar ve 15 ’i siyah, 15 ’i beyaz 30 taş ile ozel bir tahta uzerine oynanan bir oyun olan tavla, Yunanca dama tahtası anlamına gelen távli sozcuğunden tureyerek dilimize gecmiştir. Kelimenin koku İtalyanca tavola, onun da koku Latince tabula kelimesidir.
Ihlamur Ebegumecigiller ailesinden bir ağac adı olan ve yapraklarından cay yapılan ıhlamur, Yunanca cicekleri tıpta kullanılan bir ağac anlamına gelen flamúri sozcuğunden tureyerek dilimize gecmiştir. Kelimenin koku Latince flammula kelimesidir.
Anahtar Kilit acmaya yarayan metal bir arac olan anahtar, eski Yunancada acacak anlamına gelen anoíktēr sozcuğunden tureyerek dilimize gecmiştir.
Izgara Cubukların aralıklı olarak sıralanması ile oluşturulan aletlere verilen isim olan ızgara, Yunanca skará sozcuğunden tureyerek dilimize gecmiştir. Kelimenin eski Yunancadaki koku ocak, ateş yakılan yer anlamına gelen esχárā kelimesidir.
Angarya Zorla yaptırılan iş anlamına gelen angarya, eski Yunancada mecburi kamu hizmeti anlamına gelen aggareía sozcuğunden tureyerek dilimize gecmiştir. Kelimenin koku eski Farscadaki ha(n)gāra kelimesidir.
İstavrit Trachurus cinsi balık turune verilen genel ad olan istavrit, Yunanca aynı anlama gelen savrídi sozcuğunden tureyerek dilimize gecmiştir. Kelimenin eski Yunancadaki koku kertenkele anlamına gelen aûros veya saúra kelimesidir.
Bodoslama Geminin baş ve kıc noktalarının birleştiği nokta anlamına gelen ve deyimlerimizde tam ortasından anlamında kullandığımız bodoslama, Yunanca geminin baş ve kıc tarafındaki ağac anlamına gelen podóstima sozcuğunden tureyerek dilimize gecmiştir.
Karides Denizlerde yaşayan bir tur kabuklu deniz canlısına turune verilen ad olan karides, Yunanca kucuk deniz kabuklusu anlamına gelen karídes veya garídes sozcuğunden tureyerek dilimize gecmiştir.
Demet Aynı turden şeylerin bağlanması ile meydana gelen deste anlamına gelen demet, eski Yunanca bağ, deste, bohca, cıkın anlamlarına gelen déma, demat sozcuğunden tureyerek dilimize gecmiştir.
Kavanoz Ağzı geniş saklama kaplarına verilen bir ad olan Kavanoz, Yunanca bir tur testi anlamına gelen kabános veya gabáno sozcuğunden tureyerek dilimize gecmiştir.
Domates Patlıcangiller ailesinden bir tur meyve olan domates, Yunanca aynı anlama gelen tomátes sozcuğunden tureyerek dilimize gecmiştir. Kelimenin koku İspanyolcaya Aztek dilinden gecen yumru anlamındaki tomatl kelimesidir.
Kiraz Gulgiller ailesinden bir ağaca ve meyvesine verilen ad olan kiraz, eski Yunanca kerasós sozcuğunden tureyerek dilimize gecmiştir.
Efendi Bir tur saygı unvanı olan efendi, eski Yunanca bey, sahip anlamına gelen avthéntis sozcuğunden tureyerek dilimize gecmiştir.
Fasulye Baklagiller familyasından bir bitkiye verilen ad olan fasulye, eski Yunanca malum sebze anlamına gelen fasúli sozcuğunden tureyerek dilimize gecmiştir.
Kutu Duz tabanlı ve kapaklı olan dikdortgen bicimli kapların ortak adı olan kutu, eski Yunanca kovuk ve arı peteği hucresi anlamına gelen kýtos sozcuğunden tureyerek dilimize gecmiştir.
Fıcı Ağac şeritlerinin metal halkalarla birleştirilmesi sonucu meydana gelen silindir bir kap olan fıcı, eski Yunanca varil, gemi hacim birimi anlamına gelen boûttis veya boútzi sozcuğunden tureyerek dilimize gecmiştir.
Dil demek kultur demek, tarih demektir:
Eminiz dilimize yabancı dillerden gecen sozcukleri kullanmak yerine oz Turkce kelimeleri kullanmamız ya da yeni Turkce kelimeler turetmemiz gerektiğini savunanlar olacaktır. Elbette bir dilin oz yapısını kaybetmesi ve yabancı sozcuklere boğulması o dili kirletir ancak şoyle duşunun, bugun kullandığımız kelimelerin buyuk bir bolumu aslında Turk milletinin binlerce yıllık yolculuğunda iletişime gectiği diğer kulturlerden birer hediyedir.
Farklı dilleri incelediğimiz zaman sayısız Turkce kokenli sozcuk buluyoruz. Yani aslında dildeki yabancı kelimeler her zaman birer kirlilik değil, coğu zaman dunya kulturunu ve tarihi yolculuğu gosteren birer kanıttırlar. Komşudan dilimize gecen bir sozcuk dilimizi bozmaz, aksine dilimizi guclendirir. Elbette son yıllarda ortaya cıkan ve plaza dili olarak adlandırılan yarı İngilizce yarı Turkce dili saymayalım. O ne oyle?
Yıllar icinde dilimize gecerek Turkcemizi daha da zengin hale getiren Yunanca kelimelerden bazılarını listeleyerek kısaca etimolojik kokenlerinden bahsettik. Turkceye Yunancadan gecen başka kelimeler biliyorsanız yorumlarda paylaşabilirsiniz.