Yahudilik inancında Şabat gunu adı verilen bir gun bulunur ve o gun, insanların herhangi bir fiziksel calışma yapması yasaktır. Bu inanca gore kişiler sadece evlerindeki işleri yapabilirler, orneğin yemek koyup yemek yiyebilirler ancak dışarıda calışmaları yasaktır. Bu inanc, gunumuzde Manhattan'ın ve başka pek cok bolgenin misinalar ile sarılmasına neden olmuştur. Nasıl mı? Anlatalım.
Yahudilik inancına gore cumartesi gunu Şabat gunudur ve o gun calışılmaz. Bu inancın nedeni ise Dunya'nın 6 gunde yaratılmış olmasıdır. Dunya'yı yaratan tanrı Yehova (YHVH, Yahveh gibi şekilleri de vardır), 7. gun olan cumartesi gunu dinlenmiştir. Bu nedenle de Yahudiler bu gunu kutlarken, Ortodoks Yahudiler o gun hicbir iş yapmazlar.
Hicbir iş yapmamanın sınırı nedir? Yahudi inancındaki iş tanımı ile fizikteki iş tanımı burada oldukca benzeşir, herhangi bir şekilde bir fiziksel guc harcanan ve bir şeyin konumunu değiştirmeyi ya da oluş gercekleştirmeyi (yemek yapmak gibi) yasaklayan bu yaklaşım, haliyle yanında bircok sorun da getirir.
Şabat inancının temeli olan iş yapmama kuralı şu şekilde yazılmıştır:
"Altı gun iş yapılacak ama yedinci gun, Rab'be kutsal olan kutsal bir dinlenme Şabat'ıdır; Şabat gununde kim bir iş yaparsa kesinlikle olumle cezalandırılacaktır. Şabat sonsuza dek benim ve İsrailoğulları arasında bir işarettir. Cunku Rab, goğu ve yeri altı gun icinde yarattı ve yedinci gunde işten ayrıldı ve dinlendi."- cıkış 31: 12-17
Şabat gunune dair 39 yasak bulunuyor ve bu yasaklar arasında 2 harften fazla yazı yazmak, bir eşyayı bir yerden başka yere taşımak, bebeğinizi kucağınızda taşımak ya da arabasıyla gezdirmek, evden cıkarken anahtarlarınızı ya da cep telefonunuzu almak da yer alıyor. Hani ekin ekme bicme, orgu orme gibi şeylere daha gelmedik bile. Şabat yemeğinin bile onceden hazırlanmış olması gerekiyor, o gun yemek yapamazsınız. Zaten ateş yakmanız da yasaktır. O gun yalnızca ailenizle bir araya gelebilir, Sinagog'a gidebilir ve Tevrat okuyup tanrıyı anabilirsiniz.
Peki bu Eruv nedir? Evlerin avlusu da Şabat gununde evlere dahil sayılır. Ev icinde Şabat kuralları daha esnektir. Orneğin evin icinde bardak canak taşıyabilir, cocuğunuzu gezdirebilirsiniz. Ya da yaşlıysanız bastonunuzla gezebilirsiniz. Bunu sokakta da yapabilmeniz icin Eruv adı verilen ortak alanlar oluşturulmuştur.
Teknik olarak Eruv, birleştirilmiş ozel olanlardan oluşan bir ortak alandır ve bolgede yaşayan Yahudiler'in orayı evi olarak gorduğunu gosterir. Farklı bolgeleri birleştirme, tek bolge yaratma anlamında Eruv Chatzerot teriminin kısaltılmış hali olarak kullanılır. Orneğin Manhattan adası tek bir tel ile cevrilerek dev bir avlu, bir Eruv olmuştur.
Misina teli cekmeye gerek var mı? Sokak secseler olmaz mıydı? Eruv icin doğal sınırlar kullanılabiliyor. Orneğin bir nehir varsa, o nehir Eruv'un bir sınırı olarak kabul edilebiliyor. Doğal şekilde kapanmayan kısımlar ise sutunlar ve eşiklerle işaretleniyor. Bunun icin de kullandıkları yontem, Eruv bolgesini misinalar ile işaretlemek. Hali hazırda bulunan elektrik tellerini kullanmamalarının nedeni ise "kirişin, sutunların uzerinden gecmesi" şartı. Teller direklerin uzerinden gecmese de misinalar gecirilebiliyor.
Aslında sadece misina değil, direklerin kendisinin de Eruv icin ozel olarak dikilmesi gerekiyor. Bunun mumkun olmadığı durumlarda, orneğin Manhattan'da, direklerin uzerine kendi kucuk Eruv direklerini ekleyerek Yahudiler bu sorunu cozuyor.
Ya bu hat bozulursa, o zaman ne oluyor?
İşte bu hat bozulmasın diye her cuma gunu ilgili hahamlar ve din gorevlileri, bir inşaat firmasıyla beraber butun Eruv hattı boyunca gezip hattın sağlam olduğunu kontrol ediyor, 29 kilometrelik hat boyunca bir sorun varsa uygun şekilde hattı tamir ediyorlar. Bu işin Manhattan Yahudileri icin yıllık masrafı 150 bin doları buluyor. Bunu da aralarında topladıkları bağışlar ve sponsor olan kişiler aracılığıyla karşılıyorlar.
Dunya uzerindeki tek Eruv bolgesi de Manhattan değil. ABD ve Avrupa'da pek cok bolge benzer yontemlerle Eruv bolgesi olarak ayrılıyor. Dunya uzerindeki toplam Eruv sayısının ise 200'un uzerinde olduğu belirtiliyor.