Anne Baba Tutumlarını Etkileyen Faktorler
Anne baba tutumlarını etkileyen bircok faktor vardır fakat genel olarak anne babaların cocuk yetiştirme tutumlarını etkileyen faktorler dort başlık altında toplanabilir:
1. Ailenin sosyo-demografik ozellikleri
2. Anne babaların kendi yetiştiriliş tarzları
3. Anne babaların cocuk gelişimine ilişkin bilgi duzeyleri
4. Cocukların mizac ozellikleri
Ailenin sosyo-demografik ozellikleri
Anne-babanın kulturel farklılıkları, sosyal sınıf farklılıkları, oğrenim durumu ve meslekleri, yaşları, aile ici ilişkiler ve cevreyle sosyal ilişkileri, cocuğun cinsiyeti, yaşı, doğuş sırası, ailedeki cocuk sayısı, ailenin sosyo-ekonomik durumu ve aileyle birlikte yaşayan diğer kişilerin varlığı, ailenin cocuk yetiştirme tutumlarını etkilemektedir.
Yapılan calışmalar, anne baba tutumlarının yaşanılan bolgeye gore değiştiğini gostermektedir. Kırsal bolgedeki anne babaların kentsel bolgedeki anne babalara gore daha koruyucu ve daha katı/sert disiplin tutumlarını benimsedikleri, kentte yaşayan anne babaların kırsal bolgedekilere gore daha demokratik bir tutuma sahip oldukları belirlenmiştir.
Anne babaların eğitim durumu tutumlar uzerinde etkili bir faktordur. Yapılan araştırmalara gore, ilkokul mezunu olan ebeveyn ile yuksek okul mezunu olan ebeveynin cocuklarına uyguladıkları tutumlarının farklılık gostermesi ihtimali vardır. Anne babaların oğrenim duzeyi arttıkca, cocuklarına karşı daha demokratik davranışlar sergiledikleri ve eğitimli anne babaların eğitim almamış anne babalara oranla cocuklarının gelişimlerini anlama konusunda daha bilincli oldukları bulunmuştur.
Anne babanın cocuk sahibi olma yaşı, cocuklarına karşı tutumları uzerinde etkili olan bir diğer unsurdur. Ozellikle kucuk yaşlarda cocuk sahibi olan annelerin, yaşam tecrubelerinin azlığı ve henuz ergenlik doneminde olmaları gibi ceşitli nedenlerle , cocuklarına karşı daha ilgisiz davrandıkları, cocuğa karşı sevecen davranışlarının ve ilgi duzeylerinin duşuk olduğu gorulmuştur.
Ailenin gelir duzeyinin yuksek ya da duşuk olması, cocuğun gelişiminde onemli rol oynamaktadır. Sosyo-ekonomik duzeyi duşuk ailelerde genellikle temel ihtiyaclar karşılanamaz, cocukların hareketleri sınırlandırılır ve anne babanın cocukla gerektiği gibi ilgilenememeleri cocukların gelişimlerini olumsuz yonde etkileyebilir. Duşuk sosyo-ekonomik duzeydeki annelerin, ekonomik imkanların kısıtlılığı nedeniyle psikolojik olarak fazla yıprandıkları ve yaşadıkları stres sonucu cocuklarına karşı daha sert davranabildikleri gorulmuştur.
Cocukların cinsiyeti, anne babaların tutumlarında etkili olabilmektedir. Toplumumuzda genellikle erkek cocuklara karşı hoşgorulu, kızlar uzerinde ise daha baskıcı koruyucu bir yetiştirme tarzı benimsenmiştir. Anne babaların kız ve erkek cocuklar icin farklı beklentiler icinde olmaları, onlara karşı tutumlarında da farklılıklara neden olabilmektedir.
Karı-koca arasındaki ilişkinin kalitesinin anne-cocuk arasındaki ilişkiyi etkilediğini gostermektedir. Eğer eşler arasındaki ilişki sağlıklı değilse anne bu boşluğunu doldurabilmek icin butun ilgi ve sevgisini cocuğuna aktarmakta, bu da, cocuğun bağımsız bir kişilik geliştirmesini engelleyebilmektedir. Anne baba arasındaki iletişim bozukluğundan en fazla olumsuz etkilenenler cocuklardır. Anne baba cocuklarına eşit sevgi ve anlayış gosterip kurallar koydukları takdirde, onlarla ilişkileri daha dengeli ve olumlu olacaktır.
Annelerin iş yaşamında daha aktif rol alması, cocuk yetiştirme davranışı uzerinde etkili olabilmektedir. insanlar zamanlarının yarısından coğunu calışarak gecirirler. Ebeveynlerin meslekleri, kişilik ozelliklerini etkileyebilmektedir. Surekli stresli ortamda calışan ebeveynler gun boyunca yaşadığı gerginliği, eve gittiğinde istemeden de olsa cocuğuna yansıtabilirler.
Aileyle birlikte yaşayan diğer kişiler, anne babaların cocuklarına karşı tutumlarında etkili olabilmektedir. Ailenin yaşadığı ortamda bazen anneanne, buyukbaba, teyze, dayı, hala ve amca gibi yakın akrabalar da bulunabilirler. Bu kişiler cocuğun eğitimine ister istemez mudahale edeceklerdir. Cocuğun eğitimiyle ilgili konularda ortak davranış sergilenirse cocuk zarar gormez. Anne babanın koydukları kurallar bozulduğu takdirde cocuk zarar gorecektir. Ailedeki diğer bireyler anne babaya değer vermeli, cocuğun yanında onları kucuk duşurucu davranışlarda bulunmamalıdırlar.
Anne-babaların kendi yetiştiriliş tarzları
Anne-baba etkisi, tutumların oluşumunda onemli rol oynar. Ozellikle okul oncesi donemde cocuk, anne babasını kendisine ceşitli konularda bilgi verecek, odullendirip cezalandıracak tek otorite olarak gorduğu icin, cocuğun nelere nasıl bir tutum geliştireceğini tayin eden tek faktorun ebeveyn olduğu soylenebilir. Anne baba kişilik oluşumunu etkilerken, diğer yandan, nasıl anne ve baba olunacağına dair bir eğitim de vermiş olurlar. Babalık ve annelik niteliklerine sahip kişiler, buyuk bir olasılıkla, bu nitelikleri kendi cocuklarının ilk yıllarında kazanmışlardır. Bu donemde cocuk, anne babasıyla ozdeşleşir ve onların cocuk yetiştirme konusundaki davranışlarını kendisine model alır. Demokratik ortamda yetişen anne babalar icin buyuk bir sorun olmayabilir. Ancak baskıcı bir ortamda aşırı korunarak buyutulmuş anne babalar, yetiştirecekleri cocuklar icin buyuk bir tehlike oluşturabilirler.
Anne babalar, cocukları bir problemle karşı karşıya kaldığında kendi anne babalarının takınmış oldukları geleneksel yaklaşımları benimsemekte ve bu nedenle kendi anne babalarının yaptıkları hataları tekrarlamaktadırlar. Cağa uymayan geleneksel yontemler yetersiz kaldığında ise, nasıl davranacaklarını bilmemektedirler.
Anne babaların cocuk gelişimine ilişkin bilgi duzeyleri
Anne babaların cocuklarına istenilen davranış ve alışkanlıkları kazandırabilmeleri, kendi kendisini denetleyen, duygu ve duşuncelerini ozgurce ifade edebilen ve girişimci bireyler olmalarını sağlayabilmeleri, oncelikle onları tanımaları, anlamaları ve onlarla sağlıklı bir iletişim kurmalarıyla mumkundur. Anne babalar zaman zaman, cocuklarının ilgi yeteneklerinden cok, kendi hayal ettikleri modele uygun bir cocuk yetiştirme cabası icine girerler, bu nedenle onları, kapasitelerini aşan bir beklentiyle eğitmeye calışırlar.
Bu nedenle anne babalar, cocuklarını geleceğe daha iyi hazırlama ya da cağın ekonomik gereklerine ayak uydurabilme konusunda bazı yanlışlar yapabilmektedirler. Bir cocuğu iyi yetiştirmek icin her anne babanın gerekli bilgileri edinmesi vazgecilmez bir şarttır.
Cocukların bireysel ozellikleri
Mizac, cocuğun aktivitelerinin duzeyini, yeni ortamlara tepkisini ve duygularını ifade etmesini etkilemektedir. Yapılan araştırmalarda cocuğun mizacının anne babayı etkilediği bulunmuştur. Zor olarak nitelendirilen cocukların, daha cok kontrol altında tutulduğu ve anne-cocuk arasında catışmalar olduğu, uyumsuz cocukların daha cok ihmal edildiği gorulmuştur.
Uzman Psikolog Candan TURHAN