Filozof Aspasia (Sokrates in hocası bir kadındı)

Aspasia, ilkcağ duşunce tarihinde iz bırakan kadınlardan. MO 460-401 yılları arasında yaşamış. Miletli Axiochus'un kızı. İyi bir eğitim alır. 20 yaşında Atina'ya gelir. Nasıl ve hangi nedenlerle Atina'ya geldiği bilinmemekle birlikte, Atinalı filozoflar, ozellikle Sokrates uzerinde etkili olduğu biliniyor.

Antik Yunan'da kadınlar, koleler, evli kadınlar ve fahişeler olarak sınıflandırılır. Duşunsel uretim erkeklerin hakkıdır. Aspasia, bu sınıflamanın dışında kalan az sayıda kadından biridir. Onun evi, Atina'nın en iyi eğitim gormuş kadınlarının bir sığınağı olur. Actığı salon, donemin ileri gelen erkeklerinin de duşunsel olarak beslendiği, tartışmalara kursu olan bir akademidir. Bu salonun konukları arasında; sanatcılar ve devlet adamlarının yanı sıra, Anaxagaras, Archimedes, Sophokles, Sokrates gibi bircok filozof yer alır.

Aspasia, Atina demokrasisi uzerinde buyuk etkisi olan devlet adamı Perikles'in ikinci eşidir. Aspasia'ya tutkundur Perikles. Kendi koyduğu ve titizlikle uyulmasını istediği "yabancılarla evlenme" yasağını, yine kendisi bozar. Bir yabancıyla, Milletliyle evlenir. Perikles, olene dek onunla kalır.

Aspasia, Perikles'in politikası uzerinde oldukca etkili olur. Hatta Perikles'in bazı konuşmalarını, Aspasia'nın yazdığına ilişkin kanıtlar bulunmaktadır. Perikles'in konuşmalarından en unlusu olan Peloponez Savaşları'nda olenler icin yapılan konuşmayı; Epitaph'ı, Aspasia'nın yazdığını Sokrates'ten oğreniyoruz. Aspasia, hem konuşma sanatı, hem de felsefe konusunda derin bir bilgiye sahiptir. Atrna'da ilk kez bir kadın, hem de yabancı bir kadın duşunce yaşamında buyuk bir atılımı gercekleştirir. P. Rohden'e gore, Aspasia'nın etkisi "butun aydınlanma felsefesine yeni bir hayat" getirir. Sokrates'in izinden gidenlerin Aspasia hakkında yazdıkları ise, onun hakkında onemli ipucları veriyor. Bunlardan Aischines, Aspasia'yı "en iyi felsefe hocası" olarak anlatır. Aspasia adına bir diyalog yazar.

Xenophen, "Sokrates'ten Anılar" adlı kitabında, Aspasia'dan saygıyla soz eder. Platon ise, Menexenos-diyaloğu'nda, ona bir Epitaph (olulerin gomulme toreninde yapılan konuşma) yazar. Platon'un Menexenos-diyaloğun'da, Sokrates, doğaclama bir cenaze toreni konuşması yapar. Ama kendisini bu konuşmayı yapabilecek yeterlikte gormez. Bunun yerine, konuşma sanatı hocasını; Aspasia'yı over. Sokrates, Aspasia'nın, iyi bir hoca olmasının yanı sıra, "bircok başarılı konuşmacıyı, ozellikle de butun Hellenler'in en onde tuttukları birisini, Perikles'i yetiştirmiş" olduğunu soyler.

Platon da, Aspasia'nin filozof ve konuşmacı olarak sanatını kabul eder, diyaloglarını onun tarzında yazar.

Aischines de, Aspasia'nın yeteneğinden ve başarısından soz eder. Aischines'in Aspasia diyalogu, "Sokratik Eros'un haklı cıkarılması" uzerinedir. O, bu duşuncenin temsilcisi olarak Aspasia'yı kabul eder. Bu diyalogda; Kallias (Antik literaturde parasını savuran ve sofistlerin oğrencisi olarak tanınmış biri), oğlunu felsefe eğitimi icin kime emanet edebileceği konusunda Sokrates'e danışır. Sokrates, ona hetare Aspasia'yı onerir. Bu durumda, Sokrates bir kadını onermekle kalmamış, adı kotuye cıkan bir kadını onermiştir. Kallias, neden boyle bir kadının onerildiğini oğrenmek ister, Sokrates diyalogunu geliştirir. Bu diyalogda da Aspasia, kentte cok iyi bilinen bir hatip olarak tanıtılır. Ama bunun yanı sıra, onun hetare olduğuna da vurgu yapılır. Bu diyalogda Sokrates, ornek olarak Xenophon'un konuşmasını; Aspasia'nın, Eros'un, insanın davranışlarının itici gucu olduğu hakkında bilgisini nasıl ilettiğini anlatır. Konuşma en iyi evliliğin nasıl gercekleştirileceği uzerinedir... Eşlerin her biri, otekinin bu konudaki isteğini doğru bulur, fakat kendisinin "en iyi" olmadığını da bilir. Onlar "daha iyi" olmak icin, erdemli olmaya mecburdur.

Aspasia bu diyalogda, her iki eşin "iyi olması" duşuncesini dile getirmek icin, dışarıda duran bir oğutleyici olarak ortaya cıkar. Burada anlatılmak istenen; "Aspasia, Eros'un etkileyici gucunun bilincindedir, buna deneyim ve duşunce ile ulaşmıştır", bunu başkalarına bildirecek durumdadır. Yani Aspasia, duşunsel ve cinsel olarak, "Eros'u doğru yone cevirebilir".
Kaynaklar, Sokrates'in Aspasia ile onemli felsefi tartışmalar yaptığını gosteriyor. "Perikles ve Cağı" adlı kitabın yazarı Adolf Schmidt, "Sokrates, ozellikle Aspasia ile duşunce alışverişi sayesinde, bugun bizim de onu saydığımız gibi, buyuk bir filozof olmaya ulaştı" diyor ve ekliyor: "Sokratik yontem olarak bilinen yontem, Aspasia'nın yontemidir."

Aspasia, hem yaşadığı donemde hem de oldukten sonra, bircok saldırı ve kucumsemenin de konusu olur. Saldırılardan biri sonucu, mahkemeye verilir; Tanrı tanımazlıkla ve fuhuş yapmakla, kadın satmakla suclanır. Kocası Perikles'le kadınlar arasında aracılık yaptığı iddia edilir. Perikles'in kendisini savunmasının da katkısıyla sucsuz bulunur.

Komedi yazarları, onu bir Hetare olarak kucumser ve alaya alırlar. Hetare olduğuna ilişkin bir kanıt bulunmamakla birlikte, bu suclama, sık sık gundeme getirilir. Komedi yazarları onu, "utanmasız bakışları ile kızışmış bir oynaş" olarak tanımlarlar. Perikles'i de, onun cinselliği karşısında gucten duşmuş olarak gosterirler.

Aspasia, Perikles'in olumunden (MO 429) sonra, kocasının arkadaşı Lysikles ile evlenir. Lysikles, bir yıl sonra savaşta olur. Aspasia, uzun yıllar salonunu acık tutmayı başarır ve "ust duzeyde diyalektik ve retorik hocası" olarak aranan kişi olmayı surdurur.

Kaynak: Kadınlar Dunyası dergisi 6. sayı.

===============================

Bir sure once elimden cıkardığım Kadınlar Dunyası dergilerinden bir yazı.
Yazarını not etmemişim.